- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
دکتر سید‌رضا میرطاهر
بحران اوکراین بدون تردید وارد مراحلی جدی، حساس و خطرناک شده است به نحوی که به گفته ویلیام هیگ وزیر خارجه انگلیس، اوکراین بزرگ‌ترین بحران پیش روی اروپا در قرن بیست و یکم است. همین نظر را فرانک والتر اشتاین‌مایر، وزیر امور خارجه آلمان دارد و در این زمینه گفته است: «اروپا به علت اوضاع اوکراین بدون تردید درگیر شدیدترین بحران پس از سقوط دیوار برلین است.
وزیر خارجه آلمان که برای شرکت در نشست ویژه وزیران خارجه اتحادیه اروپا درباره بحران اوکراین به بروکسل رفته بود دوشنبه 12 اسفند هشدار داد: «۲۵ سال پس از پایان رویارویی بلوک‌ها در اروپا، خطر انشقاق مجدد در این قاره جدی است.» اشتاین‌مایر گفت: «وضعیت بحرانی اوکراین هر روز وخیم‌تر می‌شود و هیچ پایانی بر آن متصور نیست.»
کنشگرایی روسیه
اقدامات اخیر روسیه در زمینه اعزام چند هزار نیروی نظامی به شبه‌جزیره کریمه و اشغال عملی این منطقه استراتژیک تحولی مهم در بحران اوکراین محسوب می‌شود. با توجه به اینکه شمار بسیاری از ساکنان کریمه، روس‌تبار هستند، روسیه در روزهای اخیر شمار زیادی نیروی نظامی که از 6000 تا 15000 نفر برآورد شده است وارد این منطقه کرده است. در عین حال یگان دریای سیاه ارتش روسیه نیز بر اساس یک توافق دوجانبه میان مسکو و کی‌یف در بندری که روسیه از اوکراین تا سال ۲۰۴۲ میلادی اجاره کرده، در این جزیره مستقر است.
تصویب اعزام نیرو به کریمه توسط شورای فدراسیون روسیه، به پوتین اختیار دخالت نظامی در این شبه‌جزیره واقع در جنوب اوکراین را می‌دهد. این در حالی است که جناح افراطی کرملین حتی خواستار پیشروی نظامی به سوی شهرهای دونسک و خارکف در شرق اوکراین است. ولی به نظر می‌آید که پوتین طرح‌های دیگری دارد. احتمال داده می‌شود پوتین قصد داشته باشد بیشتر کریمه را به یک منطقه تحت‌الحمایه روسیه درآورد نه آن‌که این شبه‌جزیره را کاملاً از اوکراین جدا کند.
واکنش‌های داخلی
با این همه اقدامات نظامی روسیه در شبه‌جزیره کریمه و اشغال عملی این منطقه استراتژیک واکنش‌های مختلفی را در داخل و خارج روسیه موجب شده است. هرچند در داخل روسیه شاهد برخی حمایت‌های مردمی از این اقدام هستیم، اما بروز واکنش‌های مخالفت‌آمیز حاکی از دو دستگی در جامعه روسیه درباره نحوه برخورد با بحران اوکراین است. در این راستا در روزهای اخیر تظاهراتی در روسیه در مخالفت و موافقت با این اقدام برگزار شده است.
از جمله تظاهراتی که یک‌شنبه 11 اسفند در برابر ساختمان وزارت دفاع روسیه در شهر مسکو و در اعتراض به تحرکات نظامی اخیر این کشور در منطقه خودمختار کریمه برگزار شد و شرکت‌کنندگان در این تجمع دست‌نوشته‌هایی در محکومیت جنگ و همچنین پرچم‌های اوکراین را در دست داشتند. بنابر اعلام گروه حقوق بشر موسوم به اودینفو، پلیس مسکو 352 تن از شرکت‌کنندگان در این تجمع را بازداشت کرد. تجمع مشابهی نیز با حضور 500 تن در سن‌پترزبورگ برگزار شد که گروهی از شرکت‌کنندگان در آن در حمله پلیس بازداشت شدند.
همچنین اعضای شورای حقوق بشر روسیه روز یک‌شنبه حمله نکردن به اوکراین را خواستار شدند و گفتند تهدیداتی که روسیه در این خصوص با آن مواجه است به اندازه‌ای خطرناک نیست که اعزام نیرو را به آن توجیه کند. این در حالی است که حدود 20هزار نفر از طرفداران کرملین نیز به منظور حمایت از اقدام پوتین در موافقت با توسل به زور در اوکراین، در خیابان‌های پایتخت روسیه تجمع کردند.
واکنش‌های بین‌المللی
اما در سطح بین‌المللی واکنش‌ها به مراتب شدیدتر و جدی‌تر است و همین عامل، احتمال بروز برخورد بین روسیه و غرب را بیش از پیش محتمل کرده است. اظهارات صریح جان کری و هشدار وی به روسیه قابل توجه است. جان کری یک‌شنبه قبل با اشاره به دخالت مسکو در اوکراین اظهار داشت که همه گزینه‌ها علیه روسیه روی میز است، از تحریم‌های اقتصادی گرفته تا اقدام به عملیات نظامی علیه مسکو، در صورتی که شرایط اقتضا کند. در واقع این شدیدترین هشداری است که به روسیه در چند روز اخیر در ارتباط با بحران اوکراین داده شده است. در عین حال آندرس فوگ راسموسن دبیر کل ناتو، اقدام نظامی نیروهای روسیه علیه اوکراین را نقض حقوق بین‌الملل و در تناقض با اصول شورای ناتو - روسیه و شراکت برای صلح اعلام کرد.
واکنش مرحله‌ای
بدین ترتیب غرب و به ویژه امریکا در مرحله اول به محکومیت سیاسی روسیه پرداخته و اقدامات سیاسی و دیپلماتیک علیه آن انجام داده‌اند. این مرحله شامل ارجاع بحران اوکراین به شورای امنیت و نیز موضع‌گیری سازمان ملل در این باره می‌شود.
اما در مرحله دوم، اقدامات عملی در عرصه‌های دیپلماتیک و اقتصادی، فرهنگی و ورزشی صورت خواهد گرفت که مواردی از قبیل ممنوعیت ویزا و نیز مسدود کردن دارایی‌های روسیه در خارج مدنظر قرار می‌گیرد. کما اینکه جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور امریکا در گفت‌وگوی تلفنی با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفته است که در صورت عدم‌حل بحران اوکراین، روسیه باید روی انزوای فزاینده سیاسی و اقتصادی حساب کند.
کنگره امریکا نیز در حال بررسی طرحی برای تحریم اقتصادی روسیه به علت موضع این کشور درباره اوکراین است. این در حالی است که امریکا در اقدامی عملی اعلام کرد، برای بازی‌های پاراالمپیک در سوچی هیئت دولتی اعزام نخواهد کرد، با این حال بازیکنان در این مسابقات شرکت خواهند کرد. همچنین وزیران خارجه اتحادیه اروپا در نظر دارند، در صورتی که رهبران کرملین دست به تنش‌زدایی در شبه‌جزیره اوکراین نزنند، علیه روسیه تحریم‌های هدفمند وضع کنند.
کاترین اشتون، مسئول ارشد سیاست خارجه اتحادیه اروپا در این باره اظهار داشت که «روسیه به وضوح حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین را نقض کرده است.» اقدامی که در مرحله بعد غربی‌ها مد نظر قرار خواهند داد، نوعی واکنش نظامی محدود شامل اعزام ناظرانی به اوکراین برای نظارت بر بحران به احتمال قوی از سوی «سازمان امنیت و همکاری در اروپا» خواهد بود. هر چند که مقامات ارشد امریکایی اکنون سخن از اقدامی فراتر از این زده و روسیه را به اقدام نظامی تهدید کرده‌اند.
آینده مبهم گروه 8
یکی از نخستین واکنش‌های غربی‌ها به مداخله نظامی روسیه در شبه جزیره کریمه، تحریم شرکت در اجلاس گروه هشت بود که قرار است در چهار و پنج ژوئن 2014 در شهر سوچی به میزبانی روسیه برگزار شود. کشورهای امریکا، کانادا، انگلیس و فرانسه اعلام کردند که در این نشست شرکت نمی‌کنند. در عین حال برخی سران غربی به صراحت به تهدید روسیه در زمینه آینده عضویت این کشور در گروه هشت پرداخته‌اند.
در این راستا استفان هارپر نخست‌وزیر کانادا دوشنبه 12 اسفند تهدید کرد اگر روسیه هر چه زودتر به حضور نظامی خود در کریمه پایان ندهد، کاری می‌کند که آن کشور از گروه هشت اخراج شود. وی بر این مسئله تأکید کرده که اقدامات اخیر ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه آن کشور را از لحاظ دیپلماتیک و اقتصادی منزوی می‌کند و سبب می‌شود آن کشور با خطر اخراج کامل از گروه هشت مواجه شود.
جان کری وزیر امور خارجه امریکا نیز روز یک‌شنبه هشدار داد اگر روسیه به حضور نظامی خود در شبه‌جزیره کریمه ادامه دهد، اخراجش از گروه هشت در دستور کار این گروه قرار خواهد گرفت. بدین ترتیب کشورهای گروه هفت آنچه را «اقدام روسیه در نقض آشکار حاکمیت اوکراین» خواندند، به شدت محکوم کردند و از توقف اقدامات اولیه برای برگزاری نشست بعدی این گروه در سوچی روسیه در ماه ژوئن خبر دادند.
دکترین نظامی و توجیه مداخله
در مقابل روسیه دلایل و توجیهاتی برای اقدامات اخیر خود ارائه کرده است. در این راستا باید به تغییری که روسیه در دکترین نظامی خود در سال2010 انجام داد اشاره کرد. اساساً دکترین نظامی هرکشور که به منزله یک چهارچوب کلی است و به سادگی تغییر نمی‌کند، چگونگی شرکت نیروهای نظامی آن کشور در لشکر‌کشی‌ها، عملیات‌ها و نبردها را بیان می‌کند. روسیه با این تغییر، اعزام نیرو به خارج از مرزهایش را تسهیل کرد. پیش‌تر دفاع از کشور روسیه، شرکت در نبردهای ضدتروریستی یا اجرای تعهدات بین‌المللی از پیش‌شرط‌های ضروری برای اعزام نیرو بودند.
این در حالی است که در دکترین نظامی جدید روسیه تصریح شده است که «استفاده از نیروهای مسلح و سایر یگان‌ها برای تأمین امنیت شهروندان روس که خارج از مرزهای فدراسیون روسیه به سر می‌برند، در انطباق با اصول و هنجارهای عمومی به‌رسمیت شناخته شده حقوق بین‌الملل و قراردادهای بین‌المللی فدراسیون روسیه، قانونی هستند.»
دکترین نظامی روسیه سال ۲۰۱۰ میلادی، در پی جنگ اوستیای جنوبی در گرجستان که دو سال پیش‌تر رخ داده بود، تغییر کرد. آن‌زمان روسیه دلیل حمله نظامی خود به کشور همسایه، گرجستان را لزوم حمایت از شهروندان خود در منطقه جدایی‌طلب اوستیای جنوبی عنوان کرد. برداشت جامعه بین‌الملل از این استدلال روسیه آن بود که مسکو هر زمان می‌تواند به این بهانه فرمان اعزام نیروهای خود به خارج از مرزهای این کشور را صادر کند.
دمیتری مدودف، رئیس‌جمهور وقت روسیه اما آن زمان تأکید کرد که دلیل تغییر دکترین نظامی روسیه تسهیل شرایط مبارزه با دزدان دریایی است و با این تغییر، ارتش روسیه راحت‌تر می‌تواند وارد نبرد با آنها شود زیرا قبل از آن «موافقت شورای امنیت ملی کشور» یا «اعلام جنگ» برای اعزام نیروهای ارتش برای مبارزه با دزدان دریایی ضروری بود. بدین ترتیب روسیه اکنون با توسل به مسئله در خطر بودن امنیت شهروندان روس در اوکراین و به ویژه در شبه‌جزیره کریمه به مداخله نظامی و اشغال عملی این منطقه پرداخته است، اما باید دید روسیه تا چه حد حاضر است بهای این اقدام مخاطره‌آمیز را پرداخت کند.
در عین حال غربی‌ها در صدد هستند تا این بهانه را از دست روس‌ها بگیرند. در این راستا شورای اروپا با تأکید از دولت موقت اوکراین خواست هرچه سریع‌تر حقوق اقلیت‌های ملی همانند روس‌ها و تاتارها را به رسمیت بشناسد و از آن حفاظت کند. توربیورن یاگلاند، دبیرکل سازمان پان‌اروپایی تأکید کرد که تضمین حقوق اقلیت‌های ملی «نقش مهمی» در حل مناقشه اوکراین خواهد داشت. یاگلاند اشاره کرد که دولت موقت اوکراین، قانون پرمناقشه‌ای که دو سال پیش در این زمینه به تصویب رسید را ملغی اعلام کرده است.
گروکشی متقابل آمریکا و روسیه
با تشدید رویارویی بین روسیه و غرب بر سر بحران اوکراین، امریکا به عنوان رقیب جدی روسیه در عرصه نظامی و سیاسی، به تهدید روسیه از ابعاد مختلف پرداخته است. این در حالی است که روسیه نیز با توسل به انواع ابزارهایی که در اختیار دارد، هشدار داده که پاسخ سختی به اقدامات امریکا خواهد داد. مقامات ارشد امریکایی اخیراً در اظهارات خود انواع اقدامات احتمالی علیه روسیه را برشمرده‌اند. از جمله جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور امریکا در گفت‌وگوی تلفنی با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه گفته است که در صورت عدم‌حل بحران اوکراین، روسیه باید روی انزوای فزاینده سیاسی و اقتصادی حساب کند.
کنگره امریکا نیز در حال بررسی طرحی برای تحریم اقتصادی روسیه به علت اقدامات این کشور علیه اوکراین است. از همه جدی‌تر، اظهارات اخیر جان کری وزیر امور خارجه امریکا بود که با اشاره به دخالت مسکو در اوکراین تصریح کرد که «همه گزینه‌ها علیه روسیه روی میز است، از تحریم‌های اقتصادی گرفته تا اقدام به عملیات نظامی علیه مسکو، در صورتی که شرایط اقتضا کند.» در واقع این شدیدترین هشداری است که به روسیه در چند روز اخیر در ارتباط با بحران اوکراین داده شده است. در آخرین موضع‌گیری در این باره دولت امریکا اعلام کرد همکاری‌های نظامی خود با روسیه را به دلیل «اقدامات این کشور در اوکراین» به حالت تعلیق درآورده است.
این در حالی است که اتحادیه اروپا در حال حاضر اعمال فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی علیه روسیه را مدنظر قرار داده است. در این راستا وزرای خارجه اتحادیه اروپا توافق کردند مذاکرات با روسیه درباره لغو ویزا را به دلیل بحران اوکراین به حالت تعلیق درآورند.
در مقابل روسیه نیز به تدریج ابزارهای فشار خود علیه امریکا را مطرح می‌کند. در این زمینه سرگئی گلازیف مشاور رئیس‌جمهوری روسیه اظهار داشت که مجازات‌های اقتصادی بر ضدروسیه به ورشکستگی نظام مالی امریکا منجر خواهد شد. به گفته گلازیف در صورت تحریم روسیه از طرف امریکا، مسکو از دلار امریکا صرف نظر خواهد کرد و اگر چنین مسئله‌ای روی دهد، به سیستم مالی امریکا لطمه وارد خواهد شد.
گفتنی است روسیه در زمره عمده‌ترین کشورهای دارنده اوراق قرضه خزانه‌داری امریکا است. امریکا سالانه با فروش چنین اوراقی، برای تأمین هزینه‌های عمومی این کشور، منابع مالی جدید ایجاد می‌کند. در واقع روس‌ها اعلام کرده‌اند که مجازات‌های احتمالی امریکا بر ضد ساختارهای دولتی روسیه، مسکو را بر آن خواهد داشت که بازپرداخت وام‌های دریافتی از بانک‌های امریکا را به حال تعلیق درآورد.
در عین حال روسیه برای رهایی از فشار امریکا به دیگر کشورها روی می‌آورد. روسیه روابط تجاری و اقتصادی خوبی با شرکای خود در شرق و جنوب دارد و راه‌هایی را پیدا می‌کند که نه تنها وابستگی مالی به امریکا را از بین ببرد بلکه از این تحریم‌ها با موفقیت خارج شود. به همین جهت گلازیف تهدید کرد که روسیه وابستگی اقتصادی خود به امریکا را در صورت توافق واشنگتن با تحریم‌ها علیه مسکو بر سر مسائل اوکراین به صفر خواهد رساند.
وی همچنین خاطرنشان کرد در صورت مسدود شدن حساب‌های بانکی مراکز اقتصادی و شهروندان روس در امریکا، دولت روسیه به مردم توصیه خواهد کرد اوراق قرضه دولتی امریکا را بفروشند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد به طور حتم دولت امریکا با چالش بسیار بزرگی در عرصه مالی مواجه خواهدشد. به نظر می‌رسد با تهدید‌های متقابل روسیه در برابر تهدید‌های امریکا اکنون باید دید آیا امریکایی‌ها باز هم خواهان تحریم‌های گسترده علیه روسیه خواهند بود یا درباره عواقب اقدامات متقابل احتمالی روسیه بیشتر اندیشه خواهند کرد.
قدر مسلم اینکه بحران اوکراین وارد مراحلی جدی، حساس و خطرناک شده است. بحران اوکرین در قاره اروپا به منزله زلزله‌ای است که با ادامه آن بسیاری از بنیان‌های روابط روسیه و غرب دستخوش تغییر خواهد شد. شاید به همین جهت است که ویلیام هیگ وزیر خارجه انگلیس اعلام کرد که بحران اوکراین بزرگ‌ترین بحران پیش روی اروپا در قرن بیست و یکم است.
