سهم‌خواهی یا کودتای نرم!

گروه فرهنگ و هنر: پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات دوره یازدهم، صحبت از سهم‌بندی کابینه نقل همه محافل و مباحث سیاسی شد. در این میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سهم مورد مطالبه اصلاح‌طلبان در ظاهر حامی رئیس‌جمهور منتخب شد. کمتر کسی باور می‌کند که نطق محمد خاتمی در تاریخ 22 تیرماه در مراسم نمایش فیلم «گذشته» اصغر فرهادی مهم‌ترین دلیل عدم معرفی احمد مسجدجامعی شد. خاتمی در این جلسه مسجدجامعی را بهترین فرد برای وزارت ارشاد دولت یازدهم دانست.  این اظهارات باعث ناراحتی اطرافیان روحانی شد و آنرا نوعی سهم‌خواهی آشکار قلمداد کردند.

نزدیکان روحانی معتقد بودند اینگونه برخوردها اخلال در روند بررسی‌ها به وجود آورده و علائم سهم‌خواهی افراد و گروه‌ها را آشکار می‌کند. این واکنش‌ها ادامه داشت تا اینکه خاتمی در حاشیه مراسمی در جمع خبرنگاران در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه اینطور گفته می‌شود که شما در پی سهم‌خواهی از رئیس‌جمهور منتخب هستید و نام بردن از احمد مسجدجامعی به عنوان وزیر ارشاد در همین راستاست؛ نظر شما چیست؟ عقب‌نشینی کرده و پاسخ داد: «ابدا، بنده ترجیح می‌دهم مسجدجامعی در شورای شهر بماند.»

در همین حال رئیس‌جمهور اسبق کشور ضمن رد هرگونه دخالتش در تحمیل گزینه‌های وزارت در دولت یازدهم، تاکید کرد: هیچ‌کسی نباید نسبت به کابینه دکتر روحانی سهم‌خواهی کند و همه باید اجازه دهند رئیس‌جمهور منتخب با فراغ بال هر شخصی که مناسب و شایسته پست‌های مورد نظر می‌داند را انتخاب و به مجلس شورای اسلامی معرفی کند.

مسجد جامعی: رأی مردم مهم‌تر است

احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران نیز در پاسخ به این سؤال که آیا به پیشنهاد خاتمی برای پست وزارت ارشاد دولت یازدهم فکر کرده، اظهار داشت رای مردم مهم‌تر است و پاسخگویی بیشتر را به آینده موکول کرد. وی در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه از وزارت ارشاد به عنوان یکی از وزارتخانه‌های سهم خاتمی یاد می‌شود، گفت: شوخی نکنید! در حالی که همه گمانه‌زنی‌ها حاکی از این بود که احمد مسجدجامعی دومین وزیر فرهنگ در دوره اصلاحات، اولین وزیر این وزارتخانه در دولت اعتدال هم خواهد بود، به یکباره ورق برگشت و نام «علی جنتی» اعلام شد.

به دنبال این تغییر، این پرسش در میان اهالی فرهنگ و هنر مطرح شد که چرا نام مسجدجامعی در آخرین روز‌ها از فهرست کابینه حسن روحانی حذف شد؟ آنها که قدری به ماجرا نزدیک‌تر بودند، سخنان خاتمی و عکسی که در همان مراسم در کنار مسجدجامعی گرفته شده بود را عامل کنار گذاشتن مسجدجامعی می‌دانند، چرا که از طرف بسیاری از اصولگرایان بویژه اکثریت مستقر در مجلس، انتخاب مسجدجامعی یعنی بازگشت وضعیت فرهنگی کشور به دوران مهاجرانی و خاتمی.

مهره‌چینی مسجدجامعی در وزارت ارشاد

اما اینجا پایان ماجرا نبود. پس از گذشت چیزی حدود 7 ماه از استقرار علی جنتی در این وزارتخانه، حضور احمد مسجدجامعی و تیم وی در وزارت ارشاد پررنگ و پررنگ‌تر می‌شود. ظاهرا علی جنتی با این پیش‌شرط وزیر شد که وزارت فرهنگ عملا سهم اصلاح‌طلبان در کابینه خاتمی بماند. حضور احمد مسجدجامعی و تیمش در همه حوزه‌ها نمود پیدا کرده است. علاوه بر حضور خود مسجدجامعی در هیات امنای موسسه خانه کتاب به عنوان مهم‌ترین موسسه در امر کتاب،  در طول این مدت در اغلب احکام، حضور یکی از این افراد مرتبط با وی در دوران وزارت یا حضور یکی از مسؤولان مرتبط با وی در شهرداری تهران در مهم‌ترین مدیریت‌های تصمیم‌ساز و موسسات اقتصادی ارشاد به چشم می‌خورد.

در فهرست زیر به برخی از این اسامی و شرح حال‌شان اشاره می‌شود.  «حسین ملک‌احمدی» دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در زمان مسجدجامعی با روی کار آمدن دولت یازدهم باز هم دبیرکل این نهاد شد. وی در مراسم معارفه خود از احمد مسجدجامعی تشکر کرد (به جای تشکر از رئیس‌جمهوری) و در اولین روز کاری پس از دریافت حکم انتصاب به همراه احمد مسجدجامعی از کتابخانه مرکزی پارک‌شهر تهران بازدید کرد. «مرتضی کاظمی» معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوران مهاجرانی و مسجدجامعی در زمان تحصن جمعی از نمایندگان مجلس در اعتراض به نحوه تائیدصلاحیت کاندیداهای انتخابات مجلس هفتم در سال 82 با تهدید به استعفا، فضاسازی قابل‌توجهی در راستای اهداف تحصن‌کنندگان ایجاد کرد.

وی استعفای خود را به مسجدجامعی و در اعتراض به شرایط کاری آن زمان در حوزه معاونت یادشده ارائه کرده بود، استعفایی که پذیرفته شد و عملا تا زمانی که ایمانی خوشخو تحصیل خود را در انگلستان به پایان برساند، وزارتخانه اسما دارای معاون هنری بود اما رسما نه. کاظمی پس از خروج از وزارتخانه، پس از دوره‌ای بی‌خبری در سال‌های اخیر به فعالیت تجاری در حوزه هنرهای تجسمی روی آورده و با همکاری علیرضا سمیع‌آذر به حراج‌ آثار هنری در کشورهای حاشیه خلیج فارس اقدام کرده است. مشغولیتی که البته به اقتضای نوع آن، درآمد مالی بسیاری به همراه دارد. با این حال در روزهای اخیر کاظمی در برخی محافل و مراسم اهالی فرهنگ و هنر، به نمایندگی از سوی مسجدجامعی حضور یافته است.

از مرتضی کاظمی که زمانی معاون مسجدجامعی در این وزارتخانه بود به عنوان یکی از گزینه‌های وزارت ارشاد نیز نام برده می‌شد. وی که در حال حاضر به عنوان مشاور اقتصادی فرهنگ و هنر وزارت ارشاد است جزو افرادی است که نام و سایه وی در هیات امنای عموم موسسات اقتصادی وزارت ارشاد و در فهرست شوراهای مهمی مانند شورای برنامه‌ریزی بیست و هفتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران دیده می‌شود. «علی مرادخانی»؛ وی از زمان وزارت خاتمی تا دوره دوم اصلاحات مدیر مرکز موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود و از جمله مدیرانی است که همزمان با استعفای مهاجرانی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه تنی چند از مدیران منصوب مهاجرانی استعفا کرد.

از جمله اتفاقاتی که در دوره مدیریت او در دوره اصلاحات، موجب نگرانی صاحب‌نظران شد اعطای مجوز تولید آثار سخیف موسیقایی توسط مرکز موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که تاثیر بسیاری در تنزل موسیقی اصیل و گسترش آثار نازل داشت.نگرانی‌ای که به نظر می‌رسد با تصدی جدید، علاوه بر موسیقی باید منتظر وقوع آن در زمینه تئاتر و هنرهای تجسمی نیز بود. «علی‌اصغر محمدخانی»؛ وی در حال حاضر نیز به عنوان دبیر شورای گسترش زبان فارسی و معاون فرهنگی موسسه شهر کتاب  مشغول به کار است. وی تاکنون توانسته در دولت یازدهم به عنوان عضو هیات انتخاب و خرید کتاب و عضو شورای برنامه‌ریزی موسسه خانه‌کتاب قرار گیرد.

وی که در دوران وزارت احمد مسجدجامعی، سردبیر کتاب ماه ادبیات و فلسفه بوده  است در جلسه نقد و بررسی کتاب عوالم خیال اصحاب ادب و اندیشه در تاریخ  13 مرداد 1384 که مصادف با روزهای پایانی دولت هشتم بود از خدمات فرهنگی احمد مسجدجامعی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در طول تصدی این سمت قدردانی کرد. کامران فانی به ریاست هیات خرید و انتخاب کتاب رسید؛ سمتی که در دوره وزارت احمد مسجدجامعی نیز عهده‌دار آن بود. محمود دولت‌آبادی در مصاحبه خود با مجله اندیشه پویا که با محوریت موضوع مجوز کتاب کلیدر بوده است رایزنی‌های محمد خاتمی وزیر ارشاد دولت وقت و برخی دیگر از مدیران فرهنگی را در این واقعه موثر دانسته و می‌گوید: «من بعد‌ها شنیدم به استفتا هم کشید. 2 سال طول کشید.

اولین اتفاقی که افتاد این بود که این کتاب توانسته بود آن مامور مربوط را وابدارد که بیاید در اتاق بازبین‌ها بگوید یک شاهکاری در این مملکت خلق شده و من آن را خمیر می‌کنم. این شاهکاری که او تشخیص داده بود، لابد دیگران هم تشخیص داده بودند، آن دیگران نیمه دومش را اجرا نکردند. گفتند حالا که شاهکاری در این مملکت به‌وجود آمده چرا باید خمیرش کرد؟ از آنجا کسانی که به تندی آن جوان نبودند، فکر کردند کاری برای آن بکنند. آقای جواد فریدزاده، بهاءالدین خرمشاهی، کامران فانی و مسجدجامعی لابی هم نکردند، خودشان برای گرفتن مجوز تلاش کردند.» 

او به دلیل دخالت چهره‌ای چون احمد مسجدجامعی در روند دریافت مجوز کلیدر، این را ایده خرمشاهی و فانی می‌داند و می‌گوید: «آقایان خرمشاهی و فانی فکر کردند که مسجدجامعی می‌تواند موضوع را به بالا نفوذ دهد و بگوید این چگونه اثری است و باید منتشر شود. آخر سر هم به من گفتند این دو جمله را بردار و من برداشتم». کامران فانی که در نقد و بررسی کتاب عوالم خیال اصحاب ادب و اندیشه در تاریخ  13 مرداد 1384 سخنرانی کرده بود، درباره فعالیت مسجدجامعی گفت: انسان‌ها را در موقعیت، احوال و مقام‌هایی که در طول زندگی داشته‌اند، می‌توان شناخت. در مدت 30 سالی که او را می‌شناسم در موقعیت‌ها، مقام و احوال مختلف چیزی در او ثابت بوده و آن همدلی‌ای است که با اهل فرهنگ داشته است.

به محض اینکه حس می‌کرد فردی نقشی در فرهنگ دارد، همبستگی را حفظ می‌کرد. علاوه بر این در انتخاب مدیران، شایسته‌گزین بود و مدیران انتخابی وی مدیرانی بودند که راه و روش او را طی می‌کردند. احمد مسجد‌جامعی نیز در مراسم بزرگداشت تولد 66 سالگی کامران فانی که در تاریخ 25 فروردین 1385 برگزار شد، با تأکید بر حضور جدی کامران فانی در عرصه فرهنگ مکتوب از او به عنوان کوه یخی یاد کرد که بخش اعظمی از تلاش‌ها و خدمات فرهنگی‌اش دیده نشده و فقط قدر کمی از تلاش‌ها و ثمرات حضورش در عرصه‌ فرهنگ دیده شده است. 

او در ادامه به شرح و بازگویی بخشی از خاطرات همکاری‌اش با کامران فانی پرداخت و تصریح کرد: به اعتقاد من، مشورت‌ها و راهبرد‌های کامران فانی در حوزه چاپ و نشر کتاب سبب شد نوع نگاه و طرز تلقی به حوزه کتاب در بین مدیران فرهنگی و بخش‌های دیگر جامعه تغییر کند و چرخه چاپ و نشر با تمام اجزا و بدنه‌اش دیده و لحاظ شود و این نباشد که بخشی از این چرخه ندیده گرفته شود که این مسأله نشان‌دهنده‌ نگاه مدیریتی عالی کامران فانی است که ما در طول دوران خدمت در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از آن بهره گرفتیم (این دو در بسیاری از مراسم بزرگداشت‌ها در کنار هم دیده می‌شوند).

«برزین ضرغامی» همه سوابق خود را همچون معاونت فرهنگی و هنری سازمان زیباسازی کشور، مدیرکلی مرکز فعالیت‌های قرآنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مشاور اجرایی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، عضویت هیات مدیره و معاونت موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و دبیری و عضویت شورای سیاستگذاری کتاب شهرداری تهران را در سایه حمایت مسجدجامعی دارد و کتاب در ساحت قرآن کریم- مجموعه سخنرانی‌های قرآنی احمد مسجدجامعی-  توسط برزین ضرغامی تهیه و تنظیم و در انتشارات قدیانی در سال 1384منتشر شده است. وی در حال حاضر مدیرکل ارشاد استان تهران است.

به لطف حضور وی، احمد مسجدجامعی در همه مراسم ریز و درشت به دعوت برزین ضرغامی حاضر شده و پای ثابت سخنرانی‌هاست. از رونمایی سردیس قیصر امین‌پور تا نشست هم‌اندیشی یازدهمین همایش بانوان قرآن‌پژوه و اختتامیه هفته فرهنگ و هنر... . «مهدی فیروزان» رئیس شهر کتاب است که اسم او از فهرست تهیه شده در ارشاد برای اعضای هیات نظارت بر نشر بزرگسال توسط شورایعالی انقلاب فرهنگی حذف شد و در حال حاضر به همراه احمد مسجدجامعی از اعضای هیات‌امنای خانه کتاب است. وی به همراه جمعی از هنرمندان با امضای نامه‌ای، حمایت خود را از کاندیداتوری احمد مسجدجامعی در انتخابات شورای شهر اعلام کرد. 

«سیدفرید قاسمی» اکنون دبیری جشنواره مطبوعات کشور و ریاست شورای برنامه‌ریزی خانه کتاب را به عنوان متولیان مهم‌ترین رویدادهای جوایز دولتی عرصه کتاب و مطبوعات برعهده دارد. وی پس از قطعی شدن معرفی «علی جنتی» به‌ عنوان وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی از سوی حسن روحانی برای دولت یازدهم به همراه طیفی از اهالی فرهنگ و هنر که در پی وزارت احمد مسجدجامعی بودند، به دیدار با رئیس مجمع تشخیص و نیز حسن خمینی رفت تا علاوه بر ابراز نگرانی، از تاثیر و نفوذ احتمالی آنان کمک بگیرد. در این دو دیدار از حوزه‌ سینما و هنرهای نمایشی، چهره‌هایی چون احمدرضا درویش، فرشته طائرپور، منوچهر محمدی و سیدمصطفی مختاباد، از حوزه موسیقی نیز حسام‌الدین سراج و از حوزه‌ شعر و ادبیات چهره‌هایی چون سهیل محمودی، ساعد باقری و فاطمه راکعی حضور داشتند.

این افراد که بیشتر در حمایت از انتخاب احمد مسجدجامعی برای این منصب دیدارهای‌شان را ترتیب داده بودند، ضمن ابراز نگرانی،‌ از حسن خمینی و رفسنجانی خواستند با توصیه به رئیس‌جمهور منتخب، دست‌کم از او بخواهند از میان معاونان پیشین مسجدجامعی در زمان وزارت ارشاد دولت محمد خاتمی، گزینه‌ای را برای این منظور انتخاب کند تا رضایت نسبی در قشر هنرمند و فرهیخته‌ای که به حمایت از او در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر پرداختند، ایجاد شود. در انعکاس مطبوعاتی دیدار با هاشمی رفسنجانی، سخنان دیدارکنندگان منتشر نشده ولی اظهارات رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام مبنی بر اینکه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی باید فردی از جنس همین حوزه باشد انعکاس یافته.

هنرمندان حاضر، علاوه بر نسبت فامیلی فرد در نظر گرفته شده برای این سمت، نسبت به بی‌تجربگی او در این حوزه در مواجهه با حاشیه‌هایی که به زعم آنها احتمالا از جشنواره‌ فیلم کودک از سوی مخالفان دکتر روحانی کلید خواهد خورد، ابراز نگرانی کرده‌اند؛ چراکه به اعتقاد آنان، داشتن تجربه در حوزه سیاست خارجی و وزارت کشور، پشتوانه‌ کافی و مناسبی برای مواجهه‌ هوشمندانه و توام با شناخت با حاشیه‌های حوزه‌ فرهنگ و هنر نیست. در جریان این دیدارها به اهالی فرهنگ و هنر حاضر در جمع قول داده شد نگرانی‌ها و پیشنهادهای آنان به رئیس‌جمهور منتخب منتقل شود. 

سیدفرید قاسمی به همراه یونس شکرخواه در بیشتر مراسم‌ها با احمد مسجدجامعی دیده می‌شوند. این دو به همراه علی‌اصغر محمدخانی در شورای برنامه‌ریزی خانه کتاب حضور دارند.«سیدعبدالجبار کاکایی» که در حال حاضر دبیر جشنواره شعر فجر است نیز جزو فهرست هنرمندان حامی احمد مسجدجامعی برای انتخابات شورای شهر بوده است. «امیرمسعود شهرام‌نیا» نیز از شهرداری به ارشاد آمد تا در کنار دیگر یاران مسجدجامعی؛ فریبرز نظری و  برزین ضرغامی، عضویت هیات مدیره و مدیرعاملی مهم‌ترین موسسه مالی و نمایشگاهی فرهنگی کشور را بر عهده بگیرد.

این انتصابات در حوزه فرهنگ و هنر بارقه‌های امید به دولت تدبیر و امید را از بین برده است. با نیم‌نگاهی به افراد منصوب در این فهرست خواهیم دید اعتدال تنها در حد صحبت‌ها و شعارها باقی مانده است. ترکیب‌های مختلف و مؤثر در مشاوران، مدیران اجرایی و هیات امنای بخش‌های مختلف این وزارتخانه، حکایت از حضور پررنگ اصلاح‌طلبان دارد و شورای سیاستگذاری مخفی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را فعالان اصلاح‌طلب از جمله احمد مسجدجامعی، مرتضی کاظمی و جهانبخش خانجانی، مدیرکل روابط عمومی و سخنگوی وزارت‌کشور عبدالله نوری اداره می‌کنند.