آرایش اروپایی پنتاگون در سایه بحران اوکراین

نویسنده: دکتر سید‌رضا میرطاهر 

ناآرامی‌های اوکراین زمینه‌‌ساز افزایش بی‌سابقه تنش میان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی( ناتو) با روسیه شده است. روسیه به دنبال تحولات اخیر اوکراین و سقوط ویکتور یانوکوویچ، چهره مورد حمایت مسکو، نیروهای ارتش خود را در مرزهای اوکراین مستقر کرده است، مسئله‌ای که ائتلاف غرب و اوکراین به آن اعتراض کرده‌اند. آندرس فوگ راسموسن، دبیرکل ناتو، به مسکو هشدار داده که یا نیروهای خود از مرز اوکراین را به عقب براند یا در صورت مداخله در اوکراین منتظر عواقب آن باشد. در همین حال دبیرکل ناتو هشدار داد که اگر روسیه نیروهای خود را از مرزهای اوکراین عقب نکشد، باید منتظر پیامدهای آن باشد، اما روسیه می‌گوید که ناتو با استفاده از بحران اوکراین درصدد توجیه وجود خود در قرن ۲۱ است. آندرس فوگ راسموسن دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در 22 فروردین تأکید کرد که تجمع نظامیان روسیه در مرزهای شرقی اوکراین برای تمرین و رزمایش نیست بلکه برای جنگ است.

ناتو و افزایش هزینه‌های دفاعی

با گسترش شکاف بین روسیه و ناتو بر سر اوکراین و اقدامات تنبیهی ناتو علیه روسیه، موضع‌گیری مقامات دو طرف رنگ و بوی تندتری به خود گرفته است. در این راستا آندرس فوگ راسموسن دبیر کل ناتو در مقاله‌ای که در روزنامه دیلی تلگراف به چاپ رسید، تأکیدکرد که انگلیس و متحدانش در ناتو باید با هزینه بیشتر در بخش دفاعی به «تجاوز غیرقانونی» روسیه علیه اوکراین واکنش نشان دهند. از دیدگاه راسموسن، اعضای ناتو باید به مدرنیزه کردن نیروهای مسلح خود بپردازند، زیرا روسیه به دنبال تقسیم اروپا است. راسموسن ادعا کرد که هیچ یک از اعضای ناتو در پی ایجاد جنگ سرد با روسیه نیستند، ولی با این وجود شاهد هستند که مسکو تلاش می‌کند بار دیگر اروپا را به مناطق تحت نفوذ خود تقسیم کند.

وی در این باره تصریح کرد که همه اعضای ناتو باید منابع لازم را برای تقویت توانایی‌های دفاعی سرمایه‌گذاری کنند، هر چند این اقدامات در شرایط اقتصادی کنونی دشوار است اما شرایط دفاعی آنها را می‌طلبد. راسموسن در عین حال هشدار داد که در درازمدت، ضعف امنیتی هزینه به مراتب بیشتری از سرمایه‌گذاری کنونی خواهد داشت. نکته مهمی که راسموسن آن را بیان کرده و به طور تلویحی به ایستادگی نظامی در برابر روسیه اشاره دارد این است که وی تصریح کرد که ناتو ناگزیر است که در برابر اقدامات کرملین واکنش نشان دهد ولی این به معنای احیای دوران جنگ سرد نیست. راسموسن در حالی خواهان تقبل هزینه‌های نظامی بیشتر از سوی اعضای ناتو شده که در حال حاضر بار مالی ناتو بیش از همه بر دوش امریکا قرار دارد. در سال 2013 امریکا 72 درصد از هزینه‌های نظامی ناتو را تقبل کرد در حالی که در سال 1995 این مقدار 59درصد بود.

ناتو در واکنش به بحران اوکراین و الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه، تعداد هواپیماهای جنگنده در کشورهای حوزه بالتیک (استونی، لتونی و لیتوانی که هم‌مرز با روسیه هستند) را دو برابر کرده است. همچنین هواپیماهای رادار پرنده آواکس در آسمان لهستان و رومانی به منظور رهگیری فعالیت‌های روسیه مستقر شده‌اند. ناتو همچنین حضور نظامی خود را در دریای سیاه پس از بروز بحران اوکراین افزایش داده است. علاوه بر این تعدادی هواپیما نیز برای گشت‌زنی به فراز لهستان و رومانی فرستاده شده است. سازمان ناتو همچنین در 13 فروردین برای مجازات روسیه به دلیل الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک خود، همکاری‌ با این کشور در عرصه‌های مختلف را متوقف کرد.

واکنش روسیه به اقدامات ناتو

در مقابل اقدامات خصمانه ناتو، روسیه موضعی انتقادی اتخاذ کرده و در این راستا الکساندر گروشکو نماینده دائم روسیه در ناتو اعلام کرد سازمان پیمان آتلانتیک شمالی تلاش می‌کند جامعه بین‌المللی را متقاعد کند که روسیه در تلاش برای انجام اقدامات تهاجمی است و قصد دارد از این طریق جنگ سرد جدیدی به‌وجود آورد. به گفته وی، شمار طرفداران بازگشت به دوران جنگ سرد در این سازمان افزایش یافته است. گروشکو درباره توقف همکاری‌های ناتو با روسیه نیز که تصمیم مربوط به آن در اجلاس اخیر وزیران خارجه این پیمان در بروکسل گرفته شد، به توقف اجرای طرح‌های مختلف میان روسیه و این سازمان اشاره کرد.

به نظر می‌رسد روسیه در واکنش به اقدامات ناتو موضعی تهاجمی اتخاذ کرده و ضمن قطع همکاری با ناتو در زمینه افغانستان به تعلیق یا قطع روابط با ناتو در دیگر زمینه‌ها نیز پرداخته است. با توجه به تنش فزاینده بین روسیه و ناتو شواهد حاکی از آن است که موضوعات مورد اختلاف بین دو طرف به سرعت در حال افزایش است. در سال‌های اخیر موضوعاتی مانند گسترش ناتو به سوی شرق یا استقرار سامانه‌های ضدموشکی از موارد اصلی اختلاف محسوب می‌شدند، اما اکنون بحران اوکراین به طور جدی به رویارویی دو طرف انجامیده است به نحوی که ناتو عملاً در حال صف‌آرایی نظامی در برابر روسیه است و همین مسئله احتمال برخورد دو طرف با گسترش بحران اوکراین و به ویژه گسترش آشوب و ناآرامی در شرق اوکراین را به شدت افزایش داده است.

باتوجه به ادامه اقدامات ناتو در زمینه تقویت نیروها و افزایش استقرار تجهیزات نظامی در کشورهای همجوار اوکراین از سوی ناتو، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه اعلام کرد ناتو تلاش می‌کند از بحران اوکراین به منظور «استقرار نظامیان خود» در اوکراین و پیشروی نیروهای خود به سوی شرق استفاده کند. وی تأکید کرد که ناتو به دنبال تقویت اتحاد درونی خود است. لاوروف همچنین گفت، معیارهای دوگانه اعمالی از سوی ناتو تهدیدی مستقیم برای امنیت و ثبات اوکراین است. وزیرخارجه روسیه در عین حال در واکنش به تحولات اخیر اوکراین از مقامات کی‌یف خواست تا هرچه سریع‌تر به مطالبات مشروع ساکنان نواحی شرقی و جنوبی این کشور پاسخ دهد. ژنرال فیلیپ بریدلاو فرمانده ارشد ناتو در اروپا در واکنش به تهدیدهای نظامی روسیه علیه اوکراین گفت که این تهدیدها می‌تواند در نهایت منجر به استقرار نیروهای امریکایی در کشورهای عضو ائتلاف در شرق اروپا شود که (از جانب روسیه) احساس خطر می‌کنند.

پنتاگون و بازبینی استراتژی نظامی در اروپا

به گفته درک چالت، معاون وزیر دفاع امریکا، الحاق کریمه به روسیه می‌تواند باعث تجدیدنظر ‌امریکا در حضور نظامی‌ در اروپا شود که پس از پایان جنگ سرد به تدریج کاهش یافته بود. چالت با حضور در کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان امریکا با بیان اینکه مداخله غیرقانونی روسیه در اوکراین، دید واشنگتن نسبت به اروپا را به چالش کشیده، اظهار داشت که این اقدام روسیه چشم‌انداز امنیتی اروپا را تغییر می‌دهد، باعث بی‌ثباتی در مرزهای ناتو می‌شود و چالشی برای نظم بین‌المللی است. چالت در این باره تصریح کرد که هر چند ما به دنبال رویارویی با روسیه نیستیم اما اقدامات کرملین در اروپا و اوراسیا، امریکا را وادار به تجدید نظر در زمینه حضور خود در اروپا، رزمایش‌ها و تمرینات نظامی آینده و همچنین میزان استقرار نیرو می‌کند. در حال حاضر حدود 67 هزار نیروی نظامی امریکا در قاره اروپا مستقر هستند که 40 هزار نفر در آلمان، 11 هزار نفر در ایتالیا و 9500 نفر در انگلیس مستقر هستند.

هنگام فروپاشی شوروی در1991 میلادی 285 هزار نظامی امریکایی در اروپا مستقر بودند. با این حال تغییرات ژئوپولتیکی در صحنه اروپا و بروز تهدیدات جدید در دیگر نقاط جهان، در نهایت منجر به چرخش نگاه و توجه امریکا از اروپا به دیگر نقاط و به ویژه شرق آسیا شد. باراک اوباما رئیس‌جمهور امریکا در ژانویه 2012 میلادی استراتژی جدید نظامی این کشور تحت عنوان «بازبینی استراتژی دفاعی» را اعلام کرد. این استراتژی تا حد زیادی بر دو موضوع حضور نظامی بیشتر در آسیا - اقیانوس آرام و خاورمیانه متمرکز بود. در این استراتژی مسئله کاهش نیروهای امریکایی در اروپا نیز مورد توجه قرار گرفت که نتیجه کاهش قابل ملاحظه بودجه نظامی امریکا و نیز دیدگاه جدید استراتژیست‌های امریکایی در باره تهدیدات نظامی جدید بود. با توجه به اینکه از دیدگاه استراتژیست‌های امریکایی تهدیدات عمده در ناحیه آسیا- اقیانوس آرام قرار دارند، لذا طبیعتاً پنتاگون تمرکز بیشتری بر این منطقه معطوف کرد.

 تحولات سریع و گسترده در صحنه اروپا با اقدام روسیه در زمینه الحاق شبه‌جزیره کریمه به قلمرو خود و نیز صف‌آرایی نظامی روسیه در مرزهای غربی اوکراین در کنار متهم شدن مسکو به دخالت در ناآرامی‌های شرق اوکراین باعث شده تا واشنگتن به سرعت در صدد تغییر استراتژی نظامی خود در صحنه اروپا برآمده و در کنار آن اقدامات و تدبیر دفاعی و نظامی قابل توجهی انجام دهد. معاون وزیردفاع امریکا در این باره تصریح کرده که واشنگتن خودجوش بودن حوادث در دونتسک و خارکف را باور ندارد. وی در عین حال، تحرکات روسیه در شرق اوکراین را تشدیدکننده بحران دانست. این در حالی است که امریکا برای اطمینان دادن به متحدانش در ناتو در حال حاضر شش جنگنده اف-15 به جمهوری‌های بالتیک و 12 فروند اف-16 به همراه سه هواپیمای ترابری را نیز به لهستان فرستاده است.

همچنین ناوشکن «دونالد کوک» مجهز به سامانه ضدهوایی و ضد موشکی «ایجیس» نیز تا روزهای آینده در دریای سیاه مستقر خواهد شد. در واقع بخشی از اقدامات امریکا علیه روسیه در پاسخ به بحران اوکراین، واکنش‌های نظامی به ویژه در اروپای شرقی است که می‌تواند به تنش بیشتر در این منطقه ملتهب بینجامد. شواهد حاکی از آن است که با وجود هشدار‌های امریکا و ناتو به روسیه در زمینه سیاست‌ها و اقدامات آن، مسکو کماکان قصد دارد تا اهداف خود را در اوکراین دنبال کند. بدین ترتیب باید دید که رویارویی روسیه و امریکا در صحنه اروپای شرقی تا کجا می‌تواند ادامه یابد و آیا این مواجهه در نهایت به تقابل نظامی خواهد انجامید؟