وابستگی آمریکا، چین و ژاپن به نفت خاورمیانه

آمریکا در سال 2025 حدود 51 درصد نفت خود را از کشورهای عضو اوپک تامین خواهد کرد که عمدۀ آن‌ها در حاشیۀ خلیج‌‌فارس قرار دارند. آمریکا بزرگ‌ترین واردکنندۀ نفت در جهان است و روزانه بیش از 25 درصد نفت جهان را مصرف می‌کند. اکثر واردات نفت آمریکا از کشورهای عربی خاورمیانه صورت می‌گیرد و نفت به یک ریسک اقتصادی برای آمریکا تبدیل شده است. اگر تقاضای نفت چین و هند و دیگر کشورهای در حال توسعه به رشد بالای خود ادامه دهد، قیمت نفت افزایش خواهد یافت و این امر قیمت بنزین در آمریکا را تحت تاثیر قرار خواهد داد. جورج بوش، رییس‌جمهوری آمریکا تاکید کرده که نفت به مخاطرۀ بزرگ اقتصادی آمریکا تبدیل شده است و این کشور باید از وابستگی شدید خود به نفت بکاهد. از نظر بوش، ایالات متحده از شرایط خاصی برخوردار است چرا که نفت خام وارداتی این کشور از کشورهای مختلفی تامین می‌شود. با این وجود ایالات متحده همواره از ناحیۀ عرضۀ نفت خام ونزوئلا آسیب‌پذیر است که به‌عنوان اصلی‌ترین صادرکنندۀ نفت به این کشور، 15/5 درصد از بازار نفت خام آمریکا را در اختیار دارد. نتایج بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران نیز حکایت از آن دارد که شاخص آسیب‌پذیری واردات نفت خام آمریکا از پنج کشور عمدۀ صادرکنندۀ نفت خام از 62 درصد در سال 2001 به 76 درصد در آغاز سال 2003 رسیده است که این میزان از وابستگی اقتصاد آمریکا در تاریخ این کشور بی‌سابقه بوده و از دورۀ شوک نفتی جنگ خلیج‌ فارس در 1991 نیز بیش‌تر شده است. کانادا، عربستان، مکزیک و ونزوئلا صادرکنندگان بزرگ نفت به آمریکا هستند، حتی واشنگتن از اتاوا خواسته است تولید نفت خود را به پنج میلیون بشکه در روز در سال 2015 افزایش دهد تا به این ترتیب، وابستگی آمریکا به نفت وارداتی از خاورمیانه کم‌تر و کم‌تر شود. این در حالی است که کانادا اکنون با صادرات یک میلیون بشکه در روز نفت به آمریکا، بزرگ‌ترین صادر‌کنندۀ نفت به این کشور است و به‌زودی قادر به صادرات بیش‌تر نفت به آمریکا به‌جای عربستان و ونزوئلا نیست.

وابستگی چین به نفت خاورمیانه

از طرف دیگر چین و هند به‌عنوان دو مصرف‌کنندۀ بزرگ دیگر نفت به واردات از خاورمیانه و اعضای شورای همکاری خلیج‌ فارس وابستگی جدی دارند. در سال 1990، نفت خاورمیانه 39 درصد از میزان کل واردات نفت چین را تشکیل می‌داد و در سال 2000، نفت خاورمیانه 6/53 درصد از میزان کل واردات نفت چین را تشکیل می‌دهد. در سال 2002، میزان کل واردات نفت چین به 75/9 میلیون تن رسید. در میان منابع واردات نفت چین، 53/11 میلیون تن از عربستان سعودی و 73/10 میلیون تن از ایران و 31/8 میلیون تن از عمان وارد می‌شد. اکنون میزان کل واردات نفت چین از این سه کشور به 57/30 میلیون تن رسیده که 3/43 درصد از میزان کل واردات نفت چین را تشکیل می‌داد. براساس پیش‌بینی سازمان منابع انرژی بین‌المللی، اکنون میزان واردات نفت چین از خاورمیانه به‌طور متوسط هر روز کم‌تر از یک میلیون بشکه است اما تا سال 2010 ممکن است به سه تا چهار میلیون بشکه و تا 2020 ممکن است به پنج-شش میلیون بشکه برسد.

وابستگی ژاپن به نفت خلیج فارس

ژاپن نیز به شدت به نفت وارداتی از خلیج‌ فارس به‌ویژه از اعضای شورای همکاری خلیج فارس وابسته است. امارات که رتبۀ نخست تامین‌کنندگان نفت خام ژاپن را به خود اختصاص داده است، در ماه ژانویه 2007 به صادرات یک میلیون و 215 هزار بشکه نفت خام در روز به ژاپن اقدام کرده است.

عربستان سعودی نیز در این مدت روزانه 934 هزار و 746 بشکه نفت به ژاپن صادر کرده است. ایران نیز جایگاه سوم تامین‌کنندگان نفت خام ژاپن را دارد. صادرات نفت خام ایران به ژاپن در فوریه 2007 حدود 489 هزار و 900 هزار بشکه در روز بوده است. میزان صادرات نفت خام ایران 3/11 درصد کل واردات نفت خام ژاپن را شامل می‌شود.

پس از ایران، کشورهای قطر، کویت و روسیه به ترتیب تامین‌کنندگان بعدی نفت خام ژاپن هستند.