خاورمیانه با چاشنی داعش

رضا غبیشاوی

گروه داعش نزدیک به القاعده در هفته‌های اخیر مناطقی را در شمال عراق از جمله شهرهای موصل و تکریت را اشغال کرد. حملات داعش و کشتارهای گسترده آن باعث شد منطقه و جهان جدی‌تر از گذشته، متوجه این گروه خشن و افراط گرا شود و درباره تبعات و نتایج حیات آن در منطقه هشدار دهند.

اما بحران داعش در عراق چه تاثیراتی بر مواضع کشورها و پرونده‌های منطقه‌ای - جهانی می‌گذارد؟ در این باره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ایران

- بعد از بحران داعش، ثبات و امنیت ایران در منطقه بیشتر عیان شد. از لیبی در شمال آفریقا تا مصر، لبنان، فلسطین، سوریه و عراق در سوی غربی ایران تا افغانستان و پاکستان و منطقه کشمیر هند در سوی شرقی ایران، بی‌ثباتی و ناامنی به طرز فاحشی آشکار است و در این میان، این "ایران امن و با ثبات" است که مانع از تکمیل زنجیره مناطق ناامن در این پهنه پهناور شده است.

- بحران داعش تاثیر مستقیم و مثبت بر پرونده هسته‌ای ایران دارد. آمریکا و سایر اعضای گروه 1+5 خواهند دانست جایی برای گزینه‌های دیگری غیر از تفاهم و توافق با ایران وجود ندارد زیرا هر گزینه دیگری غیر از تفاهم یعنی جنگ یا افزایش تحریم‌ها، می‌تواند منجر به بی‌ثباتی و ناامنی در ایران شود و زنجیره ناامنی در خاورمیانه را تکمیل و قدرتمندتر کند. پس به سود غرب است بر سر برنامه هسته‌ای تهران به توافق برسد و به همین دلیل، قدرت چانه زنی ایران برای مطالبه درخواست‌هایش در مذاکرات افزایش می‌یابد. توافق با یک ایران با ثبات و مطمئن به آینده، بهتر و ساده‌تر از ایرانی است که درگیر ناامنی و بی‌ثباتی شده و به شدت به آینده و مخاطرات پیش رو بدبین است.

- بحران داعش باعث می‌شود شیعیان به عنوان بزرگترین بخش تشکیل دهنده جامعه عراق بیش از گذشته به ایران احساس وابستگی و نزدیکی داشته باشند چرا که در صورت هر گونه تهدید جدی علیه آنها، این تنها ایران است که در کنار آنها خواهد بود.

- در نتیجه بحران داعش، دولت مورد حمایت ایران در عراق تضعیف شد. اما این موضوع باعث می‌شود نفوذ ایران در عراق گسترش یابد چرا که عراق به دلیل ضعف بزرگ امنیتی بیش از پیش به حمایت‌های امنیتی ایران وابستگی پیدا می‌کند.

همانگونه که در سوریه نیز با تضعیف سیاسی - نظامی دولت دمشق، اتکای این کشور به ایران از یک سو و نفوذ تهران از سوی دیگر در سوریه افزایش یافته است.

- بحران داعش باعث می‌شود هشدارهای ایران درباب تندروی دینی و مذهبی در منطقه و جهان، جدی گرفته شود.

- در نتیجه بحران داعش و ناامنی‌های این گروه در شمال عراق، تحرکات ایران در خارج از مرزهایش از نگاه افکار عمومی داخلی و خارجی، قابل توجیه است.

عربستان سعودی

عربستان سعودی یکی از بزرگترین برندگان بحران داعش تا کنون است زیرا از یک سو دولت شیعه عراق تضعیف شد و از سوی دیگر پیشروی داعش در عراق می‌تواند به عنوان قدرت نمایی غیرمستقیم عربستان سعودی در منطقه نیز به شمار آید.

علاوه بر این عراق به عنوان رقیب عربستان سعودی در سه حوزه دموکراسی، تولید نفت و گرایش مذهبی شناخته می‌شود؛ به همین دلیل، عربستان سعودی خواهان تضعیف این رقیب و هم پیمان جدی ایران در منطقه است.

عراق

- نوری مالکی نخست‌وزیر عراق برای تصدی مجدد سمت نخست وزیری عراق با مشکل جدی مواجه است و باید منتظر تصمیم مجلس جدید بماند.

قبل از این، براساس نتیجه انتخابات مجلس عراق و پیروزی فهرست "دولت قانون"، نوری مالکی، آغاز سومین دوره نخست وزیری‌اش را تضمین شده می‌دید و مخالفانش هم جلوگیری از ادامه نخست وزیری وی را غیرممکن می‌دانستند اما وضعیت جدید عراق،‌ممکن است ملاحظاتی در انتخاب نخست‌وزیر را ایجاب کند و نوری مالکی را از ادامه نخست وزیری باز دارد.

- کُردهای عراق را می‌توان یکی از برندگان بحران داعش دانست چرا که آنها توانستند برای نخستین بار در تاریخ و بدون شلیک یک گلوله، کنترل نظامی شهر مهم، استراتژیک و نفتخیز کرکوک را به دست بگیرند. این اقدام پس از عقب نشینی ارتش عراق از این شهر روی داد.

کردستان عراق خواهان الحاق شهر کرکوک به این منطقه بود اما این موضوع با مخالفت‌های همیشگی دولت‌های بغداد روبه رو می‌شد.

انتقال کنترل نظامی کرکوک به دست نیروهای امنیتی کردستان عراق، روند الحاق این شهر به این منطقه را تسهیل می‌کند. بازگشت نیروهای امنیتی دولت بغداد به کرکوک نیز در این شرایط دور از ذهن است.

نیروهای امنیتی و نظامی کردستان عراق از درگیری مستقیم و فراگیر با نیروهای داعش خودداری کردند. به نظر می‌رسد کردستان عراق از درگیری دشمن با رقیب خود لذت می‌برد و نظاره گر استمرار تضعیف دولت بغداد برای اجرای طرح‌های آتی خود است.

- نیروهای شبه نظامی شیعه مانند گروه مقتدی صدر و نیروهای سابق سپاه بدر مجدداً قدرت می‌گیرند زیرا در شرایطی که ارتش عراق عملکرد ضعیفی دارد، این گروه‌های مردمی هستند که می‌توانند در جنگ‌های نامنظم با داعش اثرگذار باشند خاصه این که آموزش دیده و مجرب هم هستند.

سوریه

- دولت بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه نیز یکی از برندگان بحران داعش است زیرا:

اول؛ بحران عراق، در صدر قرار گرفت و بحران سوریه از صدر خبرها خارج شد.

دوم؛ دولت سوریه به صورت مصداقی و واقعی‌تر می‌تواند ادعای خود درباره "جنگ با تروریسم" را توضیح دهد.

سوم؛ تقویت داعش در عراق می‌تواند به تقویت داعش در خاک سوریه شود. در نتیجه داعش به مناطق و مراکز تحت کنترل مخالفان سوری مسلح اسد موسوم به ارتش آزاد حمله خواهد کرد. به همین دلیل،ارتش آزاد در سوریه تضعیف خواهند شد.

یاد آور می‌شود که هم اکنون بین داعش و ارتش آزاد (که هر دو مخالف اسد هستند)‌درگیری وجود دارد. بااین وصف، یکی از دشمنان اسد تضعیف و دیگری تقویت می‌شود. آن که تضعیف می‌شود، ریشه سوری دارد و آن که قدرت می‌یابد گروهی است که جهان بر تروریست بودنش،‌تقریباً متفق القول است.

پیش‌بینی آینده

- مذاکرات مستقیم ایران و عربستان سعودی و روند عادی سازی روابط میان دو طرف و رفع اختلافات، تا اطلاع بعدی، تعلیق یا کُند می‌شود.

- به دنبال تعلیق عادی سازی روابط میان تهران و ریاض، بن بست تعیین رئیس‌جمهور جدید لبنان و جنگ داخلی در سوریه همچنان بدون راه حل مشخصی ادامه می‌یابد.

- احتمال دست یابی به توافق هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5 تا پایان تیرماه بیشتر می‌شود.

- روابط دوجانبه ایران و آمریکا احتمالاً‌ اندکی بهبود می‌یابد.

- احتمال تغییر نخست‌وزیر عراق و سپردن این سمت به فرد دیگری به جز نوری مالکی افزایش می‌یابد،‌مگر آن که صحنه داخلی عراق به سمتی برود که تغییر مالکی موجب تقویت روحیه تروریست‌ها شود.