مذاکرات هسته‌ای در نیویورک مختومه می‌شود؟

دولت "حسن روحانی" این روزها یک سالگی خود را تجربه می‌کند؛ حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران که در دولت نهم و دهم شاهد تصویب بیش از 4 قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد بود، از مهمترین اهداف پیش‌روی دولت یازدهم اعلام شد و این دولت توانست در آستانه 100 روزه‌گی خود، توافق تاریخی ژنو که مقدمه‌ای بر پایان دادن به 10 سال مناقشه‌ی هسته‌ای ایران و غرب بود، را به امضا برساند. استارت تغییر خط‌مشی مذاکرات هسته‌ای ایران پس از انتخابات 24 خرداد با واگذاری پرونده آن به وزارت خارجه زده شد و در نخستین حضور رئیس‌جمهور و وزیر خارجه در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل پایه‌هایش بنا نهاده شد.

آنجا که ظریف در نشستی با وزرای خارجه گروه 1+5 در اولین گام‌های این توافق رسیدند تا مباحث حاشیه‌ای همچون تعیین مکان مذاکرات هسته‌ای کنار گذاشته شود و شهرهای میزبان دفاتر سازمان ملل به عنوان زمین بی‌طرف تعیین شوند تصمیمی که در نهایت با تاکید بر پرداختن به محتوای موارد مورد مناقشه، در 3 نشست فشرده ژنو به توافق هسته‌ای منجر شد.

حسن روحانی نیز در نخستین کنفرانس خبری با حضور رسانه‌های داخلی و خارجی پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، در پاسخ به سوالی در خصوص تمهیدات عملی برای خروج از بن‌بست مذاکرات هسته‌ای در دولت جدید، گفت: اصولی که در این زمینه هست حفظ خواهد شد. به این معنا که حقوق هسته‌ای ایران براساس مقررات بین‌المللی مورد تاکید دولت خواهد بود و ما از حق مردم کوتاه نخواهیم آمد اما در عین حال اهل تعامل و گفتگو هستیم. به بهانه یک سالگی دولت یازدهم مروری داریم بر 10 نشست دیپلماتیک – هسته‌ای ایران و 1+5 در مسیر خاتمه دادن 10 سال مناقشه هسته‌ای و نتایجی که هر دوره از مذاکرات به همراه داشت.

در نیویورک، نخستین‌ها برای پرونده هسته‌ای ایران رقم خورد

نخستین سفر رئیس‌جمهور به نیویورک برای شرکت در مجمع سالیانه سازمان ملل متحد با همراهی ظریف، نخستین نشست ایران و 1+5 را در سطح وزرای خارجه رقم زد ظریف به همراه همتایان آمریکایی، فرانسوی بریتانیایی، روسی، چینی، آلمانی و "کاترین اشتون" بر سر یک میز نشستند و برای داشتن گام‌های جدی و مهم مبتنی بر دیپلماسی، لبخند‌های دیپلماتیک را نثار یکدیگر کردند. دیدارهای دو‌جانبه در حاشیه نشست ایران و 1+5 در نیویورک و در راس آن گفتگوی خصوصی ظریف و "جان کری" را می‌توان پاشنه آشیل ژنوهای 1، 2 و 3 دانست. ظریف بیش از 30 سال از رندگی‌اش را در ایالات متحده آمریکا گذارنده بود و به خوبی انگلیسی صحبت می‌کرد، از سوی دیگر سابقه تاثیر‌گذار و مهم بازیگری ظریف در عرصه‌های مهمی همچون توافقنامه 598 میان ایران و عراق، تشکیل دولت جدید در افغانستان و همچنین حضور در هیئت هسته‌ای ایران در دوران مذاکره با گروه سه کشور اروپایی از وی دیپلماتی خوش سابقه ساخته بود که خوبی به نحوه تعامل با همایان آمریکا و اروپایی واقف بود. در نشست نیویورک همچنین توافق شد مناقشه بر سر محل برگزاری مذاکرات هسته‌ای که در دوره‌های پیشین بسیار چالش برانگیز شده بود از میان برداشته شود و محل این نشست‌ها در شهرهای محل دفتر سازمان ملل متحد یعنی در شهرهای ژنو سوئیس، وین اتریش و نیویورک آمریکا، برگزار شود. در ادامه همین نخستین حرکت‌های تیم سیاست خارجی در نیویورک، رئیس دولت یازدهم نیز در آخرین لحظات حضورش در نیویورک بعد از سه دهه مناقشه بین ایران و آمریکا، به تلفن اوباما رئیس‌جمهور آمریکا پاسخ داد تا قدم برزگتری در مسیر حل پرونده هسته‌ای از سوی حسن روحانی برداشته شود. در این تماس تلفنی بود که اوباما و روحانی وزرای خارجه خود را مامور حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران کردند.

در نهایت فشرده شدن دست‌های وزرای خارجه قدرت‌های جهانی در دستان ظریف

بدین ترتیب، ژنو در روزهای 23 و 24 مهر میزبان نشست ایران و 1+5 در سطح معاونین وزرا بود که با حضور کاترین اشتون و ظریف برگزار شد و با ارائه طرح محرمانه ایران به صورت پاور پوینت برگزار شد  و قرار شد تا نشست بعدی 16 و 17 آبان ماه در ژنو برگزار شود. 16 و 17 آبان، ژنو برای دومین بار مجددا میزبان مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 بود. نشستی که به یکباره و در میانه مذاکرات با تصمیم جان‌کری رئیس‌جمهور آمریکا و دیگر قدرت‌های هسته‌ای برای حضور در مذاکرات سطح مذاکرات به وزرای خارجه ارتقا یافت و امیدها و انتظارها برای رسیدن به "توفق بزرگ" شکل گرفت. در حالی که مذاکرات و گمانه‌زنی‌ها حکایت از رسیدن به حصول توافق بر سر جزئیات را نوید می‌داد فرانسه که مامور اسرائیل و عربستان در مذاکرات شده بود زیر میز مذاکره زد و مذاکرات به دور سوم و ژنو 3 در 29 و 30 آبان کشیده شد.

دو هفته بعد در میان شک و تردید از امکان حصول توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران و خروج مذاکرات از بن‌بست، بار دیگر ظریف به همراه معاونینش راهی سوئیس شدند تا مذاکرات نقس‌گیری را در سرمای ژنو از سر بگیرند که بر حقوق هسته‌ای ایران از جمله غنی‌سازی اورانیوم و ادامه فعالیت تاسیسات هسته‌ای تاکید دارد. این بار نیز 2 روز نخست مذاکرات با معاونان وزرا پیگیری شد و اواخر روز جمعه زمزمه سفر وزرای خارجه 1+5 به ژنو شنیده شد.

شنبه صبح اما، جان‌کری، لوران فاییوس، ویلیام هیگ، سرگئی لاوروف، به همراه وزیر خارجه چین و گیدرو وستروله آلمانی راهی ژنو شدند تا به همراه ظریف واشتون بامداد یکشنبه تاریخی را رقم بزنند. روز شنبه به پایان رسید و در حالی که ساعت از نیمه‌شب گذشته بود، درب‌های اتاق مذاکرات هسته‌ای همچنان بسته بود و گاهگاهی عراقچی، معاون ظریف و مایکل‌مان سخنگوی اشتون با حضور در میان خبرنگاران به ارائه توضیحات و اخبار کوتاهی در زمینه پیشرفت مذاکرات ارائه می‌کردند و در نهایت سحرگاه یکشنبه خبر توافق هسته‌ای ایران از سوی "لوران فاییوس" فرانسوی که به شدت پس از دور دوم مذاکرات ژنو از سوی ایرانیان مورد خشم قرار گرفته بود اعلام شد تا بر 10 سال مناقشه هسته‌ای ایران مهر مختومه زده شود و سایه جنگ از سر منطقه برداشته شود.

شلوغ‌ترین نشست‌های هسته‌ای ایران و 1+5 تا تمدید ضرب‌الاجل نهایی

"اقدام طرح مشترک" در اواخر فروردین ماه و در آستانه آغاز دور جدید مذاکرات هسته‌ای، وارد مرحله اجرایی شد و  ایران و غرب با ارائه برنامه کاری عمل به تعهدات خود، وارد دور جدیدی از مذاکرات دیپلماتیک با هدف رسیدن به توافق نهایی براساس جدول زمانی توافق ژنو، این بار در وین اتریش شدند. 6 دور مذاکرات وین که درباره زمانی 6 ماهه تعیین شده براساس توافق ژنو برای دستیابی به توافق نهایی برگزار شد در نهایت به تمدید توافق ژنو به مدت 4 ماه در آخرین روز از تیر ماه گذشته انجامید.

در نخستین دور از مذاکرات وین، که به مدت سه روز از 29 بهمن تا یک اسفند 1392 به طول انجامید طرفین درباره  برنامه‌ کاری و چارچوب مذاکرات جامع برای گام‌نهایی توافق کردند. وزیر امور خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک کنفرانس خبری مشترک در پایان مذاکرات ضمن سازنده و مثبت خواندن مذاکرات اعلام کردند که به توافق رسیده‌اند تا در چهار ماه آینده مذاکرات اعلام کردند که به توافق رسیده‌اند تا در چهار ماه آینده مذاکرات را برای رسیدن به یک راه حل نهایی ادمه دهند.

گزارش‌ها حاکی از این بود که یکی از مفاد مورد توافق برگزاری ماهانه یک نشست بین ایران و گروه 1+5 است. در این نشست زمان مذاکرات بعدی (وین 2) روزهای 26 تا 29 اسفند اعلام شد. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، وزیر خارجه ایران و هیئت همراه در روز 26 اسفند 1392 برای شرکت در دور دوم مذاکرات وین عازم این شهر شد و روز یکشنبه ابعاد برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران به ویژه غنی‌سازی، آب سنگین اراک و همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای و رفع تحریم‌ها را از محورهای مذاکرات وین اعلام کرد. وزیر امور خارجه در پایان این دور از مذاکرات هم این بود که در همه چهار موضوعی که قرار بود گفتگو شود که همان غنی‌سازی، تحریم‌ها، همکاری‌های بین‌المللی هسته‌ای و آب سنگین اراک بود، امروز دیدگاه‌ها روشن شده است." یکی از نکات مذاکرات وین 2، برگزار نشدن شام کاری بین ظریف و اشتون در شب قبل از مذاکرات بود که گفته می‌شود بدلیل برخی دیدارهای غیررسمی و هماهنگ نشده وی در ایران لغو شود.

اشتون روز 17 اسفند به تهران سفر کرده و با مقامات کشورمان دیدار و گفتگو کرد. براساس تصمیم طرفین مذاکره، سومین دور از مذاکرات هسته‌ای 18 تا 20 فروردین (7 تا 9 آوریل) در وین برگزار و پیش از مذاکرات اصلی نیز در روزهای سوم تا پنجم آوریل، مذاکرات کارشناسی در این شهر انجام می‌شود. به گزارش نامه نیوز، وزیر امور خارجه کشورمان و تیم همراه روز 18 فروردین برای شرکت در سومین دور از مذاکرات وین، ایران را به مقصد اتریش  ترک کرد. بنا برگزارش‌ها در این دور از مذاکرات قرار بود درباره همه مسائل از جمله چهار محور مذاکرات قبلی بحث و گفتگو شود. رفع تحریم‌ها، غنی‌سازی، همکاری‌های بین‌المللی در زمینه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای و راکتور آب سنگین اراک از موضوعات دور قبلی مذاکرات (وین 2) ایران و کشورهای 1+5 بود. در این دور از مذاکرات امیرحسین زمانی‌نیا معاون اسبق وزیر امور خارجه و دکتر جمشید ممتاز استاد دانشگاه در رشته حقوق بین‌الملل به عنوان مشاور به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای اضافه شدند. وزیر امور خارجه طی مطلبی در صفحه فیس بوک خود با بیان اینکه گروه مشورتی حقوقی از اساتید بسیار معتبر و شناخته شده حقوق بین‌الملل برای کمک به تیم هسته‌ای تشکیل داده است، گفت: "از دور بعد، نگارش مشترک توافق نهایی از آغاز خواهیم کرد که کاری پیچیده، دشوار و کم سرعت خواهد بود" چهارمین دور از مذاکرات وین نیز به روال دورهای قبلی با شام کاری ظریف و اشتون در مقر نمایندگی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین آغاز شد. طی سه روز آتی مذاکرات چند و دو‌جانبه متعدی بین تیم‌های مذاکره‌کننده‌ در وین برگزار شد در این دور از مذاکرات طرفین نتوانستند به پیشرفتی در فرآیند نگارش پیشنویس توافقنامه نهایی دست یابند.

اختلاف‌نظر مذاکره‌کنندگان درباره تعداد سانتریفیوژهای ایران یکی از عمده‌ترین دلایل عدم پیشرفت مذاکرات هسته‌ای وین 4 بود. در حالی که تیم ایرانی بر نیاز کشورمان به ده‌ها هزار سانتریفیوژ تاکید داشت، طرف مقابل با طرح پیشنهاد چند صد و حداکثر چند هزار سانتریفیوژ نشان داد که با واقع‌بینی لازم درباره حقوق هسته‌ای کشورمان فاصله بسیاری دارد. مذاکرات وین 5 برخلاف دورهای گذشته با ناهار کاری بین محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، و کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در مقر نمایندگی جمهوری اسلامی برگزار و دو طرف توانستند وارد مرحله نگارش متن توافق‌نامه نهایی و پیشرفتی نه چندان ملموس داشته باشند. در ابتدای وین 5، ویلیام برنز، نفر دوم وزارت خارجه آمریکا، نیز در روند مذاکرات حضور یافت تا نشان از عزم بالای دیپلمات‌ها برای پیشرفت در فرآیند نگارش پیشنویس توافقنامه هسته‌ای ایران باشد. پرانتزهای حاوی اختلافات، اما مهمترین موضوع مذاکرات وین 5 بود، پرانتزهایی که هراز گاهی دیپلمات‌های از ایران و غرب از کمتر شدن آنها خبر می‌داد و یا بر ادامه اختلافات تاکید می‌کرد؛

همان زمان محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، با حضور در میان خبرنگاران ایرانی اعلام کرد: "در این دور از  مذاکرات وارد مرحله نگارش شدیم. البته هنوز نمی‌توانیم بگوییم متن مشترکی وجود دارد. در بعضی موارد ممکن است روی قسمت‌هایی از متن توافق وجود داشته باشد، اما در بسیاری از موارد، اختلاف‌نظر هم در مورد محتوا و هم در مورد نحوه نگارش وجود دارد." وین 6 اما طولانی‌ترین نشست مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 از ابتدای آغاز آن در دولت روحانی بود، هیئت‌های دیپلماتیک مذاکره‌کننده ایران و 1+5 از دو هفته پیش از 20 ژولای مصادق با یکم مرداد ماه راهی پایخت اتریش شدند.

و در چندین دور به بحث و مذاکره پرداختند. در حالی که در ابتدای برگزاری این نشست منابع دیپلماتیک نسبت به دستیابی به توافق نهایی تا تاریخ 20 ژولای خوش‌بین بودند، در ادامه مذاکرات اما منابع خبری از عمیق شکاف‌ها و اختلافات خبر دادند. ویلیام برنز، قائم مقام وزیر خارجه ایران نیز همانند دور گذشته در متن و حاشیه این مذاکرات حضور داشت و شاید نکته مهم دیگر مورد توجه این دور از مذاکرات، حضور حسین فریدون، برادر و دستیار ویژه رئیس‌جمهور پای میز مذاکرات بود.

جان‌کری، وزیر خارجه آمریکا در نخستین روزهای هفته دوم مذاکرات وین، وارد اتریش شد و به محل اقامت هیئت‌های مذاکره‌کننده ایران و گروه 1+5 در هتل پاله کوبرگ رفت. جان‌کری یکشنبه شب وارد محل مذاکرات شد و در روزهای دوشنبه و سه شنبه به بحث و بررسی برنامه ایران و 1+5 در بحث پرونده هسته‌ای تهران پرداخت. جان‌کری که به دلیل آغاز حمله نظامی اسرائیل علیه غزه به شدت از سوی جامعه جهانی تحت فشار بود، روز سه شنبه پس از برگزاری 4 دور مذاکره فشرده دو جانبه با وزیر خارجه ایران در کنفرانس خبری حضور یافت و بر اهمیت ادامه مذاکرات هسته‌ای و امکان تمدید آن سخن گفت.

کری در این کنفرانس خبری، گریزی به فتوای مقام معظم رهبری زد و آن را برای دولت آمریکا مهم ارزیابی کرد. جان‌کری، سه‌شنبه شب وین را به مقصد قاهره ترک کرد تا  روز چهارشنبه مذاکرات ایران و 1+5 در هتل کوبرگ ادامه داشته باشد و یک مقام ایرانی به یک باره از توقف مذاکرات در روز جمعه خبر دهد. بدین ترتیب، مذاکرات هسته‌ای ایران پرداخت. جان‌کری که به دلیل آغاز حمله نظامی اسرائیل علیه غزه به شدن از سوی جامعه جهانی تحت فشار بود، روز‌شنبه پس از برگزاری 4 دور مذاکره فشرده دو جانبه با وزیر خارجه ایران در کنفرانس خبری حضور یافت و بر اهمیت ادامه مذاکرات هسته‌ای و امکان تمدید آن سخن گفت. کری در این کنفرانس خبری، گریزی به فتواحی مقام معظم رهبری زد و آن را برای دولت آمریکا مهم ارزیابی کرد. جان کری، سه‌شنبه شب وین را به مقصد قاهر ترک کد تا روز چهارشنبه مذاکرات ایران و 1+5 در هتل کوبرگ ادامه داشته باشد و یک مقام ایرانی به یک باره از توقف مذاکرات در روز جمعه خبر دهد.

بدین ترتیب، مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 در وین 6 در آخرین روز از تیر ماه در سرداب هتل کوبرگ با کنفرانس خبری ظریف و اشتون و توافق ایران و 1+5 برای تمدید مدت زمان توافق ژنوبه 4 ماه دیگر بدون ذکر مکان و زمان دور بعدی مذاکرات به پایان رسید. هر چند وزیر خارجه ایران، پس از بازگشت از وین در مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که دور بعدی مذاکرات در اوایل ماه سپتامبر آغاز خواهد شد اما مکان برگزاری این دور از مذاکرات همچنان محل گمانه‌کننده ارشد کشورمان از احتمال برگزاری دور بعدی مذاکرات خبر داد.

از سوی دیگر، اخیر اوندی شرمن، مسئول هیئت آمریکایی در مذاکرات هسته‌ای ایران از توافق ایران و 1+5 بر سر تاسیسات غنی‌سازی فردو و اراک خبر داد، اظهاراتی که بلافاصله با واکنش عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران مواجه و وی به شدت هر گونه توافق بر سر تاسیسات هسته‌ای ایران را رد کرد.