[دولسه راموس/ مترجم: مهدی صفری]
احتمال وجود منابع نفت، گاز و الماس در زیر یخهای اقیانوس منجمد شمالی چالشی را میان همسایگان حوزه این اقیانوس به وجود آورده است.
در اقیانوس منجمد شمالی هوا در حال گرم شدن است. بالا رفتن دما در این منطقه، تنها به علت تغییرات آب و هوایی نیست، بلکه نزاعهایی که بر سر کنترل ثروتهای فراوان آن در گرفته، علت دیگر آن است. بسیاری تصور میکنند که اقیانوس منجمد شمالی تودهای عظیم از یخ است که بتدریج در حال ذوب شدن است، اما درون کوچکترین اقیانوس (14 میلیون کیلومتر مربع)، در زیر 4000 متر سطح یخی و در تاریکی مطلق، گنجی مخفی است که هنوز میزان نفت، طلا و الماس موجود در آن مشخص نشده است. نفت، طلا و الماس ثروتهایی هستند که روسیه، کانادا، آمریکا، دانمارک و نروژ برای دستیابی به آنها با یکدیگر رقابت میکنند.
به گفته اداره ملی اقیانوس و اتمسفر آمریکا در دو دهه اخیر به علت انتشار گازهای گلخانهای، تغییراتی در اقیانوس منجمد شمالی به وجود آمده است. این تغییرات موجب شده که کشورها در چند قدمی تحقق رؤیای اکتشاف و استخراج منابع مخفی آن قرار گیرند.
بر اساس مطالعه مؤسسه زمینشناسی آمریکا در سال 2005 پوشش یخی این منطقه به نازکترین حد در طول تاریخ رسیده است. ذوب شدن یخ و افزایش مداوم قیمت انرژی باعث شده کشورها بار دیگر به این منطقه علاقه نشان دهند. روسیه مثالی روشن در این زمینه است. این کشور هفته گذشته پرچمی را در اعماق این منطقه، به عنوان سمبل مالکیت و تعلق این منطقه به روسیه نصب کرد.
این اقدام روسیه مشابه اقدام آمریکا هنگام رسیدن به ماه در سال 1969 است. این اقدام روسیه که اقدامی تاریخی و با اهمیت است، ثابت میکند که هنوز چیزهای زیادی برای کشف کردن در زمین وجود دارد.
با استخراج منابع این منطقه و نازک شدن تودههای یخی قطبها، امکان اکتشاف مسیرهای جدید دریایی و نقاط ماهیگیری کاملاً سودآور نیز به وجود میآید. بدینترتیب، آنچه که تا چندی پیش دستی سفید به شمار میرفت، ممکن است تا 40 سال دیگر به منطقهای بسیار سودمندتر از حال حاضر تبدیل شود.
کشورها و شرکتهای بزرگ نفتی آمادهاند به هر گوشه زمین بروند تا ادامه تولید انرژی مورد نیاز خود را تضمین کنند. اداره ملی اقیانوس و اتمسفر آمریکا تصریح میکند: «پتانسیل منابع طبیعی اقیانوس منجمد شمالی هنوز ناشناخته است.» اما برآوردهای کارشناسان نشان میدهد که یک چهارم ذخایر گاز و نفت جهان در این منطقه قرار دارد.
لاوسون بریگام، معاون کمیسیون تحقیق در خصوص اقیانوس منجمد شمالی در آمریکا تأکید میکند: «وجود یک چهارم ذخایر نفت و گاز جهان در این ناحیه، جذابیت آن را بیش از پیش افزایش داده است.»
بهرغم همه این مسائل هنوز جایی برای شک وجود دارد. رقم وسوسه کننده 25 درصد انرژی بر مبنای اندازهگیریهای انجام شده در ناحیه نزدیک به روسیه است که از 20 سال پیش آغاز شده بود. با وجود این، در مناطقی مانند آلاسکا، اندازهگیری نیازمند چنین زمانی نیست. با این حال شک و تردید در این خصوص دلیلی برای متوقف شدن منافع شرکتهای بزرگ نفتی نیست. وعده تسلط بر مقداری از ذخایر این منطقه که با ذخایر خاور نزدیک رقابت خواهد کرد و در محلی بسیار آرامتر قرار دارد به عنوان محرکی برای شرکت در این مسابقه است.
در سال 2005، شرکت شل بیش از 44 میلیون دلار (32 میلیون یورو) برای اجاره دریای بیوفورت واقع در مرز میان آلاسکا و کانادا، پرداخت کرد. در آوریل سال جاری، این شرکت 39 میلیون دلار دیگر برای 12 حفاری در دورهای 3 ساله هزینه کرده است. این حفاریها اعلام خطری برای اکولوژیستها و حامیان جوامع بومی آلاسکا بود، زیرا زیستگاه آنها را در معرض خطر آلودگی و آسیب قرار میدهد. در برابر اعتراض گروههای یاد شده، یک دادگاه آمریکایی شل را مجبور کرد فعالیت خود را ماه گذشته در این منطقه تعطیل کند.
خطرها و عوارض ناشی از حفاری و استخراج در این یخهای محدود کره زمین، که دمای هوا معمولاً 11 درجه زیر صفر است، مشابه خطرهایی است که دیگر مناطق با آن مواجه هستند، اما بریگام در خصوص خطری بزرگتر هشدار میدهد: «در صورت آبگرفتنهای احتمالی، آب بخار نمیشود. رفع آلودگی در این منطقه به سختی امکانپذیر است و آسیبهای بیشتری به منابع طبیعی وارد میشود.»
در خصوص منابع گاز اقیانوس منجمد شمالی، کافی است که استخراجهای انجام شده تاکنون را نام ببریم که به عنوان یک دستگرمی برای دولتها و شرکتها بوده و هنوز بطور جدی به این کار پرداخته نشده است. در شمال سیبری غربی حوزه انرژی مهمی به نام بستر اورنگوی واقع شده است، که دومین بستر بزرگ دنیا به شمار میرود و ذخایر آن از 300 بیلیون متر مکعب تجاوز میکند. مجوز لازم برای استخراج از این بستر در اختیار اورنگوی گازپروم، شاخهای از شرکت انحصاری گازپروم روسیه قرار دارد.
در دریای برنت، در 600 کیلومتری شبه حزیره کولا، حوزهای دیگر به نام بستر اشتوکمان واقع شده است که یکی دیگر از ذخایر عظیم گاز محسوب میشود. مجوز بهرهبرداری از این بستر نیز در دست گاز پروم است و برآورد میشود که ذخایر این بستر 2/3 بیلیون متر مکعب باشد. اگر ثروتهای فراوان انرژی موجود در اقیانوس منجمد شمالی برای تلقی کردن این منطقه به عنوان جواهر کافی نباشد، واژه الماس میتواند افرادی را که باوری ضعیفتر دارند، متقاعد کند. معدن اکاتی در مناطق شمال غربی کانادا، یکی از غنیترین معادن این کشور است. بین سالهای 1998 و 2004 که عملیاتهای حفاری آغاز شد، این معدن 26 میلیون قیرات ـ حدود 5000 کیلوگرم ـ تولید داشته است و انتظار میرود که تا 25 سال، سودی بیش از 344 میلیون یورو در سال داشته باشد.
تلاش کنونی قدرتها و مدعیان ذخایر قطب شمالی معطوف به یافتن معادن مشابه در مناطق اکتشاف نشده است. از همین رو حرکت جدید روسیه نگرانی دیگر کشورهای علاقهمند را برانگیخته است. بریگام تصریح میکند: «کشورهای حوزه اقیانوس منجمد شمالی بایستی گذشته از مناقشهها و اختلافنظرها، برای توسعه این منطقه همکاری کنند.
این بار، روسیه دست پیش گرفته است و نارضایتی دیگر کشورها از نقض یک قرار نانوشته توسط مسکو است. در حالی که قوانین بینالمللی مشخص میکند که چه کسی، چه چیزی را در اختیار بگیرد و یخ این منطقه در حال ذوب شدن است، میتوانیم در انتظار مناقشهای جدید باشیم. صفآرایی اقتصادی در قطب شاید مفهوم تازهای به جنگ سرد جدید ببخشد.