پکن- واشنگتن؛ تعامل در حین تقابل

(روزنامه جمهوري اسلامي ـ 1394/07/07 ـ شماره 10417)

سفر «شی جین پینگ» رئیس جمهوری چین به واشنگتن برای دیدار با همتای آمریکایی نمایی از رایزنی و تعامل رهبران بزرگترین کشورهای رقیب در عرصه بین‌المللی با بالاترین حجم مبادله‌های مالی و اقتصادی را به تصویر می‌کشد.

به گزارش «ایرنا» روابط چین و آمریکا را شاید بتوان پیچیده ترین، گسترده‌ترین و در همین حال پرچالش‌ترین روابط در میان قدرت‌های بزرگ دانست؛ روابطی که با تاثیرپذیری از متغیرهای گوناگون و پرشمار، دارای نوسان‌ها، فراز و فرودها و حتی پیش‌بینی ناپذیری‌های خاص خود بوده است. در وضعیت کنونی اگر چه این روابط همچنان سرشت پیچیده و گاه متناقض خود را حفظ کرده، اما به دلیل افزایش دامنه و حجم مناسبات در زمینه‌های گوناگون از فاصله کانون‌های فرازین و فرودین نمودار نوسان در آن کاسته شده است.

«باراک اوباما» رئیس جمهوری آمریکا روز دوم مهر در حالی از رئیس جمهوری چین در کاخ سفید استقبال کرد که این نخستین سفر شی به آمریکا از زمان روی کار آمدن در سال (1392) است. از دید بسیاری از تحلیلگران، هرچند اختلاف‌های بسیاری میان این دو قدرت بزرگ جهانی وجود دارد، اما رهبران پکن و واشنگتن تلاش می‌کنند تا این اختلاف‌ها را کاهش دهند؛ اختلاف‌هایی که از دیرباز و زمان زمامداری رهبران پیشین چین آشکارتر از امروز بود.

به نظر می‌رسید که شی با رهبران پیشین چین از جمله «هو جین تائو» رئیس جمهوری پیشین تفاوت‌هایی در نگرش به غرب دارد. او به فرهنگ آمریکا علاقمند است و از کتاب‌های «مارک تواین» و «ارنست همینگوی» و همچنین سریال‌های تلویزیونی آمریکا سخن می‌گوید که به احتمال زیاد ناشی از دوره اقامت وی در آمریکا در سال‌های میانی دهه 1360 است.

چنین ملاحظاتی سبب شد تا پس از روی کار آمدن شی در اسفند 1391، برخی با خوش بینی بیشتری به آینده روابط پکن و واشنگتن بنگرند؛ خوشبینی که البته در عرصه عمل مصداق قابل انتظار را نیافته است.

بسیاری از صاحبنظران، روابط آمریکا و چین را مهمترین روابط دوجانبه از منظر تاثیرها و پیامدهای آن بر سیاست و نظام بین الملل کنونی و آینده دانسته‌اند. این برآورد بیراه نیست زیرا این روابط از یک سو تعامل راهبردی میان دو ابرقدرت در عرصه نظام بین الملل در دوران پساجنگ سرد است و از دیگر سو مسایل همگرایانه و واگرایانه متعددی در روابط کنونی دو کشور وجود دارد؛ مسایلی که دارای ظرفیت اثرگذاری بر فرایندهای کلان بین‌المللی و منطقه‌ای است.

از منظر آمریکا، همکاری با چین برای تامین منافع اقتصادی و امنیتی ضروری است و از دید چینی‌ها نیز همکاری با آمریکا به علت‌های گوناگونی مانند کمک به رشد اقتصادی و فناورانه چین و حفظ ثبات جهانی و منطقه‌ای اهمیت و اولویت دارد.

با این حال، مشکل مهمی که رهبران پکن با آن رو به رویند نگرانی بسیاری از کشورهای غربی به ویژه آمریکا از رشد قدرت چین در حوزه‌های نظامی و اقتصادی و پیرو آن افزایش سریع قدرت این کشور در صحنه بین‌المللی است. به عبارت دیگر، در حالی آمریکا بیشترین مناسبات اقتصادی را با چین دارد که این پرسش برای بسیاری در آمریکا ایجاد شده که «ظهور و قدرت گیری چین» چه تاثیرهایی بر نظم بین‌المللی و منطقه‌ای برجای خواهد گذاشت و رهبران چین نیز با این مشکل مواجه‌اند که بسیاری در آمریکا به آنان به مانند یک تهدید نگاه می‌کنند.

با چنین پیشینه‌ای از همکاری‌ها و رقابت‌ها و با توجه به اهمیت سفر رئیس جمهوری چین به واشنگتن نکته‌هایی قابل ذکر است:

1- روابط آمریکا و چین در دهه‌های گذشته، فراز و فرود‌های بسیاری به خود دیده است. از زمان پیروزی انقلاب ملی گرایان در چین در سال 1289 و سپس تسلط نیروهای سوسیالیستی بر پکن در سال 1328 میلادی، تاکنون الگوهای گوناگونی در طیفی با دو سوی تعارض و تعامل بر روابط چین و آمریکا حاکم شده است. در وضعیت کنونی، آنچه در مناسبات دوجانبه مشهود است، ورود پکن و واشنگتن به عرصه‌ای گسترده از رقابت و همکاری است که دو کشور ضمن حفظ همکاری در بخشی از حوزه‌ها به ویژه حوزه‌های دیپلماتیک و اقتصادی در عرصه‌های امنیتی، نظامی و حتی فرهنگی رقابت‌ها را تشدید کرده‌اند.

2- مناسبات اقتصادی آمریکا و چین را می‌توان مهمترین نمونه همکاری‌های دوجانبه دانست. در سفر اخیر شی، این حوزه از مناسبات مورد توجه دو طرف قرار گرفت. سفر رئیس جمهوری چین به شهر صنعتی سیاتل آمریکا و تاکید بر گسترش مناسبات اقتصادی میان دو کشور نشان از تقویت این روند دارد.

در سال‌های میانی دهه 1350 میلادی و با عادی شدن روابط 2 کشور، سطح مبادله‌های اقتصادی چین و آمریکا حدود 13 میلیون دلار بود که این رقم در سال 1358به حدود 45 میلیارد دلار رسید. در فاصله 10 ساله 1358 تا 1368 میلادی، واردات چین از آمریکا 15 درصد و صادرات این کشور به آمریکا 22 درصد افزایش داشت. حجم روابط تجاری از آن پس به سیر صعودی خود ادامه داد و در سال 1391 میزان مبادله‌های 2 کشور از مرز 562 میلیارد دلار گذشت.

3- حوزه نظامی- امنیتی را می‌توان پرتنش‌ترین وجه مناسبات دو کشور دانست. چین به پشتوانه رشد 10 درصدی اقتصادی طی یک دهه گذشته، دست به نوسازی ارتش خود زده است. بودجه نظامی رسمی چین در دوره زمانی 1379 تا 1389 سالانه بطور میانگین 8/11 درصد افزایش داشته و در سال جاری به 145 میلیارد دلار رسیده است. چنین سطحی از افزایش بودجه نظامی همراه با تنش‌های مزمن پکن با آمریکا و متحدان منطقه‌ای این کشور نظیر ژاپن، کره جنوبی و تایوان در محدوده آب‌های «دریای چین جنوبی» و «دریای چین شرقی» باعث شده تا واشنگتن از توسعه طلبی پکن نگرانی‌هایی داشته باشد. همچنین چین بارها اعلام کرده مداخله جویی آمریکا در حوزه آسیا- اقیانوس آرام و ایجاد ترتیبات امنیتی برای مهار چین در قلمروی سرزمینی این کشور را برنخواهد تافت.

4- جاسوسی اطلاعاتی- سایبری یک موضوع چالش برانگیز در روابط آمریکا و چین است که با توجه به اهمیت روزافزون آن در واشنگتن و پکن با دیدگانی نگران به آن نگریسته می‌شود. هر دو کشور در سال‌های اخیر با توجه به تهدیدهای متقابل، تمرکز بسیاری بر حوزه فضایی و سایبری داشته‌اند. البته رئیس جمهوری چین در سفر خود به آمریکا موضوع جاسوسی اطلاعاتی از آمریکا را رد و اعلام کرد که کشورش حاضر است در این باره با آمریکا همکاری کند. رئیس جمهوری آمریکا نیز در نشست خبری مشترک خود با رئیس جمهوری چین اعلام کرد هر دو کشور توافق کرده‌اند اقدام به جاسوسی سایبری اقتصادی علیه یکدیگر نکنند. در این میان البته به موضوع جاسوسی اطلاعاتی در حوزه امنیت ملی اشاره مستقیمی نشده است.

5- یکی دیگر از زمینه‌های تعامل پکن و واشنگتن همکاری در زمینه تغییرات اقلیمی و چالش‌های زیست محیطی به ویژه همکاری برای کاهش گازهای گلخانه‌ای است. چین و آمریکا در مجموع نزدیک به 45 درصد از گاز دی اکسید کربن جهان را تولید می‌کنند و بالاترین سهم را در آلودگی زیست محیطی کره زمین دارند. در سفر رئیس جمهوری چین به آمریکا این موضوع مورد بررسی قرار گرفت و دو کشور بر این موضوع تاکید کردند که باید تلاش کنند تا میزان تولید گازهای گلخانه‌ای خود را تا سال 1404 بین 26 تا 28 درصد کاهش دهند.

فرجام سخن اینکه آمریکا و چین به عنوان دو قدرت بزرگ جهانی تلاش دارند همزمان با پیشبرد رقابت‌های راهبردی در زمینه‌های گوناگون و کسب دست برتر به ویژه در حوزه‌های اقتصادی و نظامی، به صورت بیشینه از مزیت‌های همکاری متقابل بهره جویند و رقابت‌های پیش رو را به صورت مدیریت شده و همراستا با افزایش قدرت ملی و منزلت جهانی گام به گام به پیش برند.

http://jomhourieslami.net/paper/?newsid=63604

ش.د9402887