دولتی‌ها پاسخی در برابر ضعف‌های برجام نداشتند

(روزنامه جوان ـ 1394/11/05 ـ شماره 4733 ـ صفحه 9)

** بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم. بنده معتقدم كه مقام معظم رهبري به چند دليل اين موضوع را به مجلس شوراي اسلامي ارجاع دادند. اولين آن توجه به قانون بود. به دليل آنكه طبق نظر شوراي نگهبان به عنوان تفسير‌كننده قانون اساسي هر سند تعهد آوري را كه ما با طرف خارجي، يك نهاد بين‌المللي يا يك دولت خارجي امضا مي‌كنيم، بايد در مجلس به تصويب برسد. برجام از هر جهت اين دو ويژگي را داشت. لذا اولين نكته‌اي كه معتقدم بايد مورد توجه قرار بگيرد، تأكيد رهبر معظم انقلاب بر قانونگرايي بود كه توافقنامه اين مسير قانوني خودش را طي كند. نكته دوم اين بود كه به هر حال در اين مسير علاوه بر حفظ شأن و منزلت مجلس دقت نظر در اين سند با بررسي بيشتر افزايش پيدا مي‌كند. بالاخره اين مهم‌ترين سندي است كه بين ما و امريكايي‌ها بعد از انقلاب بسته مي‌شود و براي مدت‌هاي طولاني تعهدهاي مهمي را ايجاد مي‌كند. اعضاي شوراي عالي امنيت ملي ابعاد اين موضوع را بررسي كرده بودند اما اين توافق به لحاظ اهميت آن هر چه بيشتر بررسي مي‌شد به نفع مصالح ملي بود، لذا تأكيد بر انتقال برجام به مجلس و عبور از كانال مجلس هم به اين مسئله كمك مي‌كرد كه واكاوي بيشتري راجع به اين سند صورت بگيرد. دليل سوم هم اين است كه واكاوي مجلس و همچنين كميسيون برجام اين خاصيت را دارد كه بحث برجام از فضاي مرتبط به مسئولان به فضاي عمومي جامعه منتقل مي‌شود. مسائلي كه در مجلس مطرح مي‌شود، اين امكان را ايجاد مي‌كند كه مردم به عنوان كساني كه محرم انقلاب و صاحب اين انقلاب هستند در جريان امور قرار بگيرند و با ابعاد مختلف آن آشنا شوند.

* فكر كنم خود دولت تمايلي براي ورود مجلس به بررسي برجام نداشت.

** نه دولت محترم و نه آقاي روحاني و نه آقاي ظريف و دوستانشان مايل نبودند كه برجام براي تصويب به مجلس بيايد. البته در كنار آن نيز آقاي لاريجاني چنين عقيده‌اي نداشتند. در اين ميان با تأكيد مقام معظم رهبري برجام به مجلس آمد و در مجلس مسير قانوني خود را طي كرد. نكته‌اي كه در اين بين وجود دارد اين است كه بررسي برجام يك امر كاملاً منطقي و قانوني بود نه يك امر سوري و ظاهري. بررسي برجام يك شو يا نمايش نبود. يعني بر اساس يك روند كاملاً جدي و منطقي بود كه بايد اتفاق مي‌افتاد لذا اينكه كنگره امريكا در تصويب برجام دخالت مي‌كرد يا نمي‌كرد و با چه رويه‌اي جلو مي‌آمد، ربطي به اين مسئله در ايران نداشت.

* دلايل عدم تمايل دولت و شخص آقاي روحانی براي ورود مجلس به بررسي برجام چه بود؟ آيا مطرح شدن برخي مباحث در مجلس مطلوب ايشان نبود يا استدلالي براي عدم انجام اين رويه داشتند؟

** اگر به دلايل آنها با دقت نگاه مي‌كرديم، مي‌ديديم كه استدلالي نداشتند. آقايان مي‌گفتند اگر اين توافق بيايد در مجلس و در مجلس تصويب شود، براي ما تعهد آور مي‌شود در حالي كه اين سند يك سند تعهدآور بود. مجلس بايد آن را بررسي مي‌كرد و اشكالات آن را در حد توان مشخص و به رفع آن توجه مي‌كرد. ما فكر مي‌كرديم اگر بدون بررسي برجام در مجلس اين توافق مورد قبول نظام واقع شود، همان تعهدات درج شده در آن بدون اينكه اشكالات كار رفع شده باشد، براي كشور ايجاد مي‌شود.

* مدل ايده‌آل براي همكاري دولت و مجلس در ماجراي برجام چه بود؟

** مجلس و دولت حلقه‌هاي مكمل يكديگر هستند. ما حلقه مكمل دولتيم و اگر در اين زحمتي كه دولت محترم كشيده و دو سالي كه بررسي شده و توافقي كه حاصل شد، نقص، اشكال و عيبي در سند آن وجود داشته باشد، ما موظفيم در مجلس آن را مرتفع كنيم. لذا از اين جهت معتقديم برجام بايد به مجلس مي‌آمد. هم از باب قانوني و هم از باب مصلحت و منافع ملي كه البته آقايان علاقه‌اي به اين برنامه‌ها نداشته و براي رد آن نيز پاسخي نداشتند.

* دليل اين عدم علاقه چه بود؟ دليل آن حاشيه‌هايي نبود كه براي برجام حين بررسي به وجود مي‌آمد؟ بالاخره در بررسي برخي موارد برجام ظن قوي عبور از خطوط قرمز نظام وجود داشت.

** حداقل يك دليلش را مي‌توانم بگويم كه اين دوستان علاقه نداشتند در اين جعبه باز شود و مردم متوجه شوند اين چه سندي است، به خاطر عيوب و نقايصي بود كه در اين سند وجود داشت. البته دليل ديگري كه مي‌توان ذكر كرد، تعجيلي بود كه به واسطه اين مسئله در پيگيري اهداف آنها به وجود مي‌آمد.

* يعني مسئولان دولتي به عيوب و نواقص برجام به ويژه درباره بحث تأثير آن در حوزه‌هاي نظامي و امنيتي و همچنين رشد فناوري احاطه نداشتند يا با علم قبلي بر عيوب اين تفاهم تأكيد بر اجراي هر چه سريع‌تر داشتند؟

** اگر به طور كامل در تدوين اين سند دقت كرده بودند، حتماً مي‌فهميدند. گذشته از اينكه برخي از اشكالات با حداقل دقت هم معلوم مي‌شد. دلايل آنها همان حرف‌هايي بود كه در رسانه‌ها مي‌گفتند و هيچ ارزش حقوقي و قانوني نداشت.

* بالاخره اگر دولت معتقد به اجراي اين توافقنامه بود، به معناي وجود منطق يا دليلي براي اجراي اين شروط بود وگرنه مذاكره‌كنندگان ما كه نمي‌توانستند تنها به صرف تأكيد طرف مقابل برخي از اين بندها را بپذيرند.

** دوستان ما در وزارت امورخارجه و تيم مذاكره‌كننده مي‌گفتند ما بيش از اين نتوانستيم امتيازي بگيريم. مي‌دانيم ايراداتي دارد. اگر بيش از اين نتوانستيد مردم بايد تاوان اين نتوانستن را بدهند؛ علاوه بر اينكه ما مي‌توانيم در مجلس مكمل باشيم و جبران كنيم و اگر اتفاقي در روند اجرا بيفتد، ما در آن هنگام حداقل تبعات را داشته باشيم و حداكثر منافع نيز براي كشور حاصل شود.

* پس در مجموع دولتي‌ها براي عدم مطرح شدن برجام در مجلس پاسخي نداشتند.

** چرا صحبت مي‌شد. ولي پاسخي نداشتند و جنبه‌هاي احساسي را مطرح مي‌كردند و پاسخ‌هاي غيرحقوقي مي‌دادند.

* زماني كه از نظر رهبري مطلع شديد، نقشه راهي مد‌نظر شما بود يا اينكه در همان زمان سيستمي كه در چارچوب آن قرار بود بررسي شود، بعد‌ها آماده شد؟

** مسير كميسيون همين مسيري بود كه قبل از آن نيز آن را در بدو شروع كار طراحي كرده بوديم. بعد از تنظيم گزارش نهايي درباره بر‌جام ما طرحي را آماده كرديم كه ديگر بر سر آن بين دو فراكسيون توافق نشد. بعدها در نامه‌اي كه مقام معظم رهبري درباره برجام دادند بسياري از مواردي كه ما در آن طرح مطرح كرده بوديم، حضرت آقا براي اجراي برجام متذكر شدند.‌اين اتفاق معناي ديگري ندارد جز اينكه ما مي‌توانستيم طرح قوي‌تري داشته باشيم كه نياز نباشد رهبر معظم انقلاب جزئيات را بيان كنند.

* مسير راهي كه در كميسيون مد‌نظر شما بود، ‌چه زماني طراحي شد، بالاخره در آغاز كار حتي مشخص نبود كه كار به بررسي برجام مي‌كشد يا نه؟

** از روز اول قرار بود تا اين قضيه بر اساس يك مسير دقيق جلو برود. شايد ما حدود شش هفت هفته اول كه كار مي‌كرديم در همان هفته اول اين را مد‌نظر داشتيم كه چه مسيري را دنبال كنيم لذا آيين نامه را هم تنظيم كرديم.

* در تعيين خط‌مشي كميسيون آيا كمك‌هايي هم از بيرون به شما مي‌شد يا رويه بررسي برجام به طور كامل در داخل كميسيون طراحي شد؟

** بحث بررسي برجام به طور كامل در داخل كميسيون انجام شد، ولي ما در اينكه چگونه اين بررسي صورت بگيرد به هر حال از همه نظرات استفاده مي‌كرديم و آن را به كار مي‌برديم.

* بگذاريد به صراحت صحبت كنم آقاي زاكاني! در تمام مدتي كه كميسيون برجام در حال بررسي گزارش بود، اين خط خبري تبليغ مي‌شد كه اعضاي این کمیسیون در حال گرفتن خطوطي از تيم مذاكره‌كننده قبلي براي بررسي برجام است آيا اينگونه بود؟

** اين حرف كه يك جفاي صددر‌صد است چون چيزي كه ما دنبال كرديم يك روش با يك هدفمندي خاص بود كه مبتني بر برخي اولويت‌هاي مهم بود. اولاً در اين مسير ما معتقد بوديم كه 12 سال مذاكرات هسته‌اي به هم پيوستگي دارد، پس ما بايد صحبت‌هاي رؤساي گروه‌هايي كه در اين 12 سال كار را بررسي كردند و مذاكرات را جلو بردند، بشنويم. كار متعلق به اين دو سال نبود. 12 سال كار و تلاش صورت گرفته بود. اولويت دوم ما هم اين بود كه براي بررسي خود در اين كميسيون يك برنامه‌ريزي داشته باشيم كه ماحصل اين برنامه‌ريزي تبديل به يك سند قابل اعتنا شود. به خاطر همين بود كه ما حتي از آقاي لاريجاني هم دعوت كرديم. براي اينكه دو سال از ماجرا مسئوليتش با آقاي لاريجاني بود. در كنار اين از آقاي روحاني دعوت كرديم. درخواست داشتيم كه ما برويم و خدمتشان باشيم كه دو سال مربوط به مذاكرات خودشان را از زبانشان بشنويم، علاوه بر اينكه معتقد بوديم كه ظريف و تيم مذاكره همراه ايشان دو سال آقاي روحاني را مي‌توانند بيان كنند. ولي به هر حال ما درخواستمان را از روحاني داشتيم كه متأسفانه ميسر نشد.

* اگر موافق باشيد، كمي هم وارد برجام و متن اصلي آن شويم. مهم‌ترين مشكلي كه در متن برجام به آن برخورد كرديد، در چه حوزه‌اي بود؟

** ببينيد، اين مشكلات ابعاد مختلفي دارد. اينكه من بگويم مهم‌ترين اشكال چه بود، شايد چندان مقدور نباشد. شايد اشكالات مختلفي را براي آن بتوان شمرد هم از باب ساز‌و‌كار و وظايفي كه براي دو طرف تعريف شده بود و هم ساز‌و‌كار نظارتي كه براي ما و طرف مقابل در نظر گرفته شده كه كاملاً هم نابرابر است. يكي از اشكالات ديگري كه مي‌توان به برجام وارد كرد، از باب بحث داوري هنگام شكايات دو طرف است. اين رويه به گونه‌اي تنظيم شده است كه در هر صورتي كه ما شكايت كنيم يا از سوي هر كدام از كشورها شكايت مي‌شد، ما محكوم مي‌شويم. اينكه بخواهم بگويم ريشه اصلي تمام اين مشكلات در كجا بود به نظرم مي‌رسد، يكي از دليل اصلي آن عدم دقت در نياز امريكا به اين توافق بود كه در پي آن نيز نوعي عجله براي رسيدن به اين توافق برفضاي عمومي مذاكره‌كنندگان حاكم بود كه سبب به وجود آمدن اين مشكلات شد.

* به غير از بحث عجله در رسيدن به توافق كه به نظر مي‌رسد بعضي از اهداف انتخاباتي در پشت آن نيز قرار داشت، چه موارد ديگري نيز براي اين اشكالات مي‌توان برشمرد؟

** اشكال دوم در مسير بررسي برجام عدم كارشناسي دقيق بود. اشكال سوم هم در اين رابطه كه شايد مهم‌تر از بقيه باشد، اعتماد كردن به طرف مقابل بود. در حالي كه بنابر طبق مجموعه برجام طرف مقابل به ما كاملاً بي‌اعتماد بود. اگر كسي برجام را بخواند مي‌فهمد كه آنها به ما اعتماد ندارند ولي ما به آنها اعتماد كرديم.

* چه جنبه‌هايي از برجام مي‌توان بر‌شمرد كه در آن اعتماد به طرف مقابل كاملاً برجسته است؟

** تمام جنبه‌هاي برجام اينگونه است. مثلاً اينكه ما بايد همه اقدامات حداكثري را انجام دهيم تا آنها كارهاي حداقلي مربوط به خود را درباره لغو تحريم‌ها آغاز كنند. با اين ساز‌و‌كاري كه تنظيم شده است، اگر آنها بخواهند توافق را به هم بزنند يا به دلايل واهي بهانه‌جويي كنند ما محكوميت‌مان قطعي است. مگر اينكه ما اعتقاد داشته باشيم آنها چنين رفتاري با ما نخواهند داشت كه كاملاً بر خلاف راهبرد عدم اعتماد به دشمن است.

* در حوزه نظامي اوضاع برجام چگونه است؟ گويا سردار وحيدي در كميسيون در خصوص تحريم‌هاي تسليحاتي و دفاعي كشور نيز اظهار نظرهاي مهمي داشتند؟

** در مورد بررسي عنصر برجام تمام عناصر دفاعي و امنيتي كه مي‌آمدند، خيلي صريح مي‌گفتند الزاماتي كه در برجام و قطعنامه هست سبب تضعيف و محدوديت بحث امنيت ما خواهد شد. هر كسي كه آمد در بخش دفاعي اين نظر را مي‌داد.

* مي‌توانيد بگوييد كدام يك از افراد از حوزه دفاعي در اين‌باره به كميسيون آمدند؟

** با كارشناسان مختلفي ارتباط برقرار كرديم و نظراتشان را پرسيديم. سردار وحيدي هم كه در اين كميسيون حضور داشتند، به عنوان نماينده كل نيروهاي مسلح و وزارت دفاع آمدند.

* راجع به بحث تأثير برجام بر حمايت ايران از جنبش‌هاي مقاومت منطقه‌اي چه بحث‌هايي مطرح شد؟ فكر كنم اين مسئله در شرايط فعلي از اهميت مهمي برخوردار است؟

** در اين باره دو نظر بود يك نظر، نظر تيم مذاكره‌كننده بود كه مي‌گفت، اين كاري كه ما كرديم سبب تقويت جنبش‌هاي منطقه‌اي مي‌شود.

* با چه استدلالي اين مسئله را مطرح مي‌كردند؟

** هيچ استدلالي نداشتند. يك نظر ديگر بود كه مي‌گفت اين جنبش‌ها تضعيف مي‌شود.

* بحث بررسي برجام و نحوه تنظيم و انتشار گزارش كميسيون برجام و همچنين تصويب مصوبه‌اي كه به دولت اجازه اجراي برجام را مي‌داد نيز يكي از نكات جالب توجه در اين مسير بود. بالاخره به نظر مي‌رسيد همگرايي در اين‌باره بين مجلس و دولت وجود دارد، اما هر چقدر به زمان قرائت گزارش نزديك مي‌شديم، اختلاف نظرها افزايش مي‌يافت، به گونه‌اي كه در نهايت پنج نفر از اعضاي اين كميسيون اعلام كردند كه اين گزارش در بيرون از كميسيون امضا شده است. بالاخره سر و ته اين قضيه به كجا رسيد؟

** براي شرح دقيق ماجرا دو چيز را بايد از هم جدا كنيم يكي اينكه در سير تهيه گزارش چه اتفاقي افتاد و چه شبهاتي به اين گزارش وارد كردند و ماهيت ماجرا چه چيزي بود، ديگري هم بحث طرح كه در نهايت در مجلس به تصويب رسيد. اين دو از هم جداست. در بخش گزارش ما در مقدم كار برنامه‌ريزي زماني را انجام داديم كه بتوانيم با يك اشراف كامل و بالايي اين گزارش را در زمان مقرر ارائه كنيم. بعضي از دوستان مي‌گفتند كه در بررسي اشكالات موجود در برجام دقت نكنيم و از آسيب‌ها رد شويم و در گزارش هم اين موارد مطرح نشود. دلايل آنها هم اين بود كه شما اگر در اين موارد دقيق شويد، اشكالاتي مطرح مي‌شود كه اگر اين اشكالات مطرح شود در جامعه شكاف مي‌افتد، اين خلاف مصلحت كشور است.

نكته ديگر اين بود كه اصلاً شما به جاي اينكه دقيق شويد و اشكالات را استخراج كنيد، بياييد و آن چيزي كه ما به آن علاقه‌منديم را بگوييد. توقع دوستان اين بود كه ما چيزي كه دوست داريم در برجام محقق شود را بيان كنيم و مسئله‌اي كه دوست داريم، محقق و به نفع ما تمام مي‌شود را در گزارش بياوريم. ما اين را نادرست مي‌دانستيم و مي‌گفتيم آرزوي ما كه در حوزه عمل جنبه عملي و عيني پيدا نمي‌كند، مگر اينكه اين آرزو همان حقيقتي باشد كه ما با آن حقيقت مواجهيم.

* مسير بررسي‌ها هم همان بود كه پيش از اين بيان كرديد؟

** بله، اين مسيري بود كه ما آمديم. در نهايت امر بررسي‌هايمان و پياده‌سازي‌هايمان و تشكيل آن زيرساختي كه از روز اول در كميسيون شكل گرفت، به تهيه گزارش نهايي كميسيون انجاميد.

* حكايت طرح آقاي لاريجاني كه به آن شكل در مجلس شوراي اسلامي تصويب شد، چه بود؟ فكر كنم اين طرح توسط شخص آقاي لاريجاني تهيه شده بود؟

** اين طرح را از دو ماه پيش آقاي لاريجاني تنظيم كرده و به مركز پژوهش‌ها داده بودند. بعداً اين طرح به عنوان پايه بررسي قرار گرفت و يكسري دوستان نظراتي داشتند. دوستاني كه در جلسه فراكسيون‌هاي مجلس حاضر بودند، حرفشان اين بود كه آنچه مقصود اصلي ما به عنوان نمايندگان كميسيون فراكسيون اصولگرايان بود را آقاي لاريجاني نپذيرفت، چون نپذيرفت لذا زمينه براي امضا كردن اين طرح فراهم نبود.

* آقاي توكلي در روايتي كه از اين موضوع دارند مي‌گويند كه شما شرط امضا كردن طرح را قرائت گزارش كميسيون برجام مي‌دانستيد. مي‌گفتند كه اين گزارش حتي شب پيش در حال تدوين بود و خود حضرتعالي گزارش را ويراستاري مي‌كرديد. رئیس مجلس معتقد بودند ما بيشتر از اين نمي‌توانيم صبر كنيم، چون بعد از مدت 90 روز لايحه برجام جنبه اجرايي پيدا مي‌كند.

** نكته اول اينكه ما فرصت داشتيم و يك فاصله زماني حداقل 20-15 روزه تا سه ماهه بعد از صدور قطعنامه سازمان ملل برايمان وجود داشت. ما عجله‌اي نداشتيم. نكته دوم اينكه گزارش عملا ربطي به طرح نداشت. گزارش مسير خاص خود را پيمود و الحمدلله كميسيون موفق شد اين گزارش را در موعد خودش برساند.

* يعني شما هيچ نگراني نداشتيد از اينكه آقاي لاريجاني بخواهند جلوي قرائت گزارش كميسيون را بگيرند؟

** اينكه نگراني وجود داشت يا نداشت يك موضوع است و اينكه كار فوق يك مسير قانوني بود و سر وقت خود و برنامه قبلي بايد انجام مي‌شد. مثلاً ما طبق برنامه بايد 8 مهر گزارش كميسيون را ارائه مي‌كرديم. از يك ماه و يك ماه خرده‌اي قبل جدول زمانبندي درآورديم. دقيقاً آن روز چهارشنبه‌اي كه گزارش ما تكميل شد و به نمايندگان آن را ارائه كرديم روز هشتم مهر بود يعني ما سر زمانبندي خودمان اين را ارائه داديم. بالطبع اگر كسي طرحي مي‌خواست بدهد قانوناً تقدم و تأخرش با اين گزارش ارتباطي پيدا نمي‌كرد. اما به صورت منطقي اين خوب نبود وقتي يك گزارش تنظيم مي‌شود، قبل از گزارش بخواهد طرحي مرتبط با آن مطرح شود. فرصت هم داشتيم و امر هم امر خطير و مهمي بود. بر همين اساس بود كه طرحي را به صورت دقيق و كارشناسي نوشتيم. بحث اصلي اين بود كه اين طرح‌ها را كنار هم مي‌گذاريم و تلفيق مي‌كنيم و نقاط ضعف و قوتش را مشخص كرده و يك طرح جامع مي‌آوريم و در مجلس به اتفاق به آن رأي مي‌دهيم.

* در نهايت هم كار به اينجا ختم نشد؟

** آقاي لاريجاني و دوستان ايشان اين مسئله را قبول نكردند. در جلسات فراكسيون‌ها اتفاقي كه افتاد اين بود كه بخش‌هايي از پيشنهادات فراكسيون اصولگرايان لحاظ نشود به واسطه كدر بودن آن بخش‌ها و اظهار ناراحتي از اينكه چرا مورد قبول يا تفاهم واقع نشد، بالطبع دوستان هم از امضا كردن طرح مجلس خودداري كردند. اينكه دوستان فراكسيون اصولگرايان در آن جلسه شرطي گذاشته باشند كه حتماً بايد اين گزارش خوانده شود تا ما بعداً راجع به طرح اقدام كنيم، بنده خودم در آن جلسه نبودم و به نظرم نيازي هم به آن نبود. اين گزارش قانوناً بايد خوانده مي‌شد و مراحل قانوني خود را طي كرده بود. لذا بنده چنين شرطي را نگذاشتم ولي دوستاني كه در جلسه با آقاي لاريجاني رفته بودند اين شرط را گفته بودند. البته باز هم بر اين نكته تأكيد مي‌كنم كه متن گزارش كه آماده شده بود بايد طبق قوانين خارج از دستور خوانده مي‌شد.

* به نظر شما بررسي برجام و اختلاف نظرهاي پيش آمده بر سر آن سبب ايجاد شكاف بين اصولگرايان نشده است؟

** به نظرم اتفاقاتي كه افتاد كمك كرد به شفاف‌سازي كار و اين را مثبت ارزيابي مي‌كنم.

* با اين حال فكر مي‌كنم نگراني‌هايي در اين رابطه وجود دارد؟

** این یک بحث ديگر است. واقعاً بايد اختلاف سلايق را بپذيريم و آن را منشأ رشد بدانيم. ولي نبايد آن را تبديل به يك نقاب و شكاف كنيم. در برجام سلايق مختلفي مطرح شد ولي به هر حال نامه مقام معظم رهبري فصل‌الخطاب بود و همه ابعاد را روشن كرد لذا بعد از آن به نظرم اختلاف كردن و بي‌توجهي كردن امر بسيار نادرستي است.

* شما به كميسيون برجام چه نمره‌اي مي‌‌دهيد؟

** من اصلاً اهل نمره دادن نيستم، چون هميشه نمره‌هاي كم مي‌دهم، ملت بايد نمره بدهند.

* با تشكر از زماني كه در اختيار ما گذاشتيد.

http://javanonline.ir/fa/news/767638

ش.د9404954