دلایل کاهش رشد علمی کشور و توجه به دغدغه های مقام معظم رهبری (بخش دوم)

(روزنامه كيهان ـ 1394/09/15 ـ شماره 21224 ـ صفحه 5)

سیاسی‌کاری سم محیط‌های علمی

با توجه به تاكيد مقام معظم رهبري درباره کاهش شتاب علمي كشور، وظيفه آحاد جامعه خصوصا اساتيد و دانشجويان و فعالان عرصه آموزش عالي اين است كه با انجام يك آسيب‌شناسي دقيق و برنامه‌ريزي شده اين دغدغه مقام معظم رهبري را به حداقل برسانند.

در قسمت گذشته بخشي از صحبت‌هاي ايشان در ديدارشان با اساتيد دانشگاه‌ها عنوان شد.

همچنين نقطه نظر برخي دانشجويان رشته‌ها و تشكلات مختلف نيز منعكس گردید. در ادامه اين گزارش نگاهي داريم به نظرات ساير فعالان حوزه‌هاي مختلف توليد علم در كشور.

پرهيز از حاشيه‌سازي در دانشگاه

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در دیدار بیش از هزار نفر از استادان و اعضای هیئت‌های علمی دانشگاههای سراسر کشور، نقش استادان را در تعلیم و تربیت نسلی پرتلاش، مؤمن و پیشرو نقشی بی‌بدیل خواندند و با تأکید بر پرهیز از حاشیه‌سازی در محیط‌های علمی افزودند: شتاب علمی کشور به هیچ دلیلی نباید کاهش یابد.

ایشان دستیابی ایران به رتبه 16 علمی جهان را نتیجه تلاش‌های بی‌وقفه 10، 15 سال اخیر در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خواندند و افزودند: شتاب علمی شوق برانگیزی که این افتخار را نصیب ایران کرد، امروز کم شده است و مسئولان باید همّت مضاعف کنند که حرکت پیشرفت علمی از دور نیفتد و متناسب با نیاز کشور شتاب گیرد.

رهبر معظم انقلاب در نوعی آسیب‌شناسی از عوامل کاهنده شتاب پیشرفت علمی کشور، به انتقاد شدید از حاشیه‌سازی و سیاست‌بازی در محیط‌های علمی پرداختند و خاطرنشان کردند: محیط دانشگاه باید محیط فهم سیاسی، آگاهی و دانش سیاسی باشد اما سیاسی‌کاری و حاشیه‌پردازی به کار اصلی دانشگاه‌ها یعنی تلاش و پیشرفت علمی ضربه جدی می‌زند.

برخورد از نوع قانون، جنجال ممنوع

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان یکی از مصداق‌های سیاست‌بازی در دانشگاه‌ها، به حاشیه‌سازی درباره موضوع بورسیه‌ها اشاره کردند و آن را از غلط‌ترین کارهای چند سال اخیر دانستند. ايشان افزودند: «تحقیقات دقیق نشان می دهد مسئله بورسیه‌ها، به آن شکلی که در روزنامه‌ها با آن بازی کردند نبود اما اگر هم بود باید از راههای قانونی امتیازاتی که عده‌ای بر خلاف قانون گرفته بودند لغو می‌شد نه اینکه سر و صدا و جنجال درست شود. سیاست بازی سمِّ محیط‌های علمی است.» ايشان با ابراز تأسف از اینکه در موضوع بورسیه‌ها به عده‌ای ظلم شد افزودند: «سمّی که در این موضوع به دانشگاهها تزریق شد از بینش فکری مبتنی بر سیاست کاری نشأت می‌گرفت و متأسفانه، هم خلاف قانون، هم خلاف تدبیر و هم خلاف اخلاق بود.

دکتر زهرا عباسی، استاد دانشگاه ضمن مضر دانستن انتشار اخبار غير واقع در محيط‌هاي علمي درباره آثار سوء چنين برخوردهايي در افزايش توليدات علمي به گزارشگر كيهان مي‌گويد :«به طور کلی طبیعی است که برای کاهش رتبه شتاب علمی کشور عوامل مختلفی می‌تواند موجود باشد و تاثیر گذار. اما من فکر می‌کنم با توجه به اینکه در سالهای اخیر کاهش رشد شتاب علمی کشور، حساسیت‌های زیادی ایجاد کرده و به همین دلیل نیاز است تا با یک نگاه ویژه و به صورت منشوری این موضوع بررسی شود. نگاه منشوری به این معنا که این مشکلات از زوایای مختلف دیده و نظر تمام اقشار درگیر منعکس شود.

مسئولان وزارتخانه و مجلس شورای اسلامی،کارشناسان آموزشی، روسای دانشگاه‌ها، اساتید، مدیران پژوهشگاه‌ها و محیط‌های آموزشی، خود دانشجویان و .... . این معضل اگر از زوایای مختلف بررسی شود می‌توان آفت‌ها و آسیب‌های این فضا را ملموس‌تر احساس کرد.مثلا می‌بینیم که در سالهای اخیر به دلایل مختلفی مثل دلایل و انگیزه‌های آموزشی، رشد شتاب علمی کشور کم شده است، خب این مسئله تا اندازه زیادی باید توسط مسئولان وزارتی بررسی شود. زمانی که به صورت عمیق به موضوع نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که ما در نصب و اجرای قوانین مشکلات زیادی داریم.»

او در ادامه ياد آور مي‌شود :«خوشبختانه به لحاظ وضع قوانین هیچ مشکلی نداریم و در جایگاه خوبی قرار داریم اما به لحاظ اجرا هنوز ضعف‌های زیادی وجود دارد. همان طور که می‌بینیم با عوض شدن هر کدام از مسئولین وزارتخانه، برخی از قوانین و مصوبات آموزشی هم تغییر می‌کند. مثلا همان طور که شاهد بودیم یک سری از دانشجویان در دولت قبلی به عنوان دانشجویان بورسیه پذیرفته شده بودند که خب سرو صداهای زیادی را هم به دنبال داشت تا اینکه مجلس شورای اسلامی از طریق رسانه ملی به طور رسمی اعلام کرد که غالب این دانشجویان هیچ مشکلی نداشته اند و می‌توانند برای ادامه تحصیل بورسیه شوند اما همان طور که می‌بینیم تا به امروز هنوز بیشتر این دانشجویان تعیین وضعیت نشده‌اند و بلاتکلیف باقی مانده‌اند. در حالی که اصولا فلسفه این کار و بورسیه کردن دانشجویان توانمند آماده‌سازی آنها برای دستیابی به علم بیشتر است. بنابراین می‌توان گفت گاهی در این مباحث علمی به شدت سلیقه‌ای رفتار می‌شود. یعنی می‌توان گفت یک بعد همین اجرا وضع قوانین است که خلاهای زیادی دارد.»

آسيب‌شناسي علمي به جاي شعار

زماني كه يك موضوع به عنوان معضل فضاي علمي كشور عنوان مي‌شود و از همه مهم‌تر به يكي از دغدغه‌هاي مقام معظم رهبري تبديل مي‌شود، در واقع به اين معناست كه تلاش‌هاي كافي در جهت شناخت ابعاد گوناگون اين معضل صورت نگرفته است.

اگر چه در گفت‌وگو با كارشناسان و اساتيد مختلف مي‌بينيم كه هر يك عوامل مختلفي را در اين بين موثر مي‌دانند اما به طور كلي مي‌توان اين واقعيت را پذيرفت كه شناخت همه جانبه يك چالش، امكان مقابله با آن را بيشتر خواهد كرد. آنچه امروز از آن به عنوان آسيب‌شناسي دقيق يك بحران ياد مي‌شود.

خانم دکتر زهره الهیان نماينده دوره هشتم مجلس شوراي اسلامي و استاد دانشگاه، دستيابي كشور به چنين سطحي از توليد علم در جهان را افتخاري بي‌سابقه عنوان مي‌كند و با اشاره به اينكه بايد هر طور كه شده اين رتبه افزايش بيشتري يابد، به گزارشگر كيهان مي‌گويد:«موضوع رشد علمی و سرعت شتاب آن موضوعی است که در طول این چندین سالی که از عمر با عزت انقلاب اسلامی می‌گذرد، همواره به استناد منابع معتبر جهانی تاثیرگذار، یکی از افتخارات جمهوری اسلامی ایران خصوصا جوانان این کشور دست یافتن به چنین سطح بالایی از علم و شکوفایی است. بنا بر همین اسناد و اطلاعات موثقی که موجود است سهم ما در تولید علم جهان در سال 2012 برابر با 6/1 از کل درصد تولید علم در جهان بوده است که واقعا آمار قابل توجه و درخشانی است اما امسال با توجه به آخرین گزارش‌های منتشر شده سهم ما در این میدان یعنی تاثیرگذاری بر سهم تولید علم در کل جهان قدری کاهش یافته است .از سوی دیگر گزارش‌های منتشر شده در خصوص رتبه علمی کشور ایران هم نشان می‌دهد که در سال 92 رتبه کشور ما در میان سایر کشورهای تولیدکننده علم در جهان، رتبه 15 را داشته اما امسال با یک رتبه تنزل به رقم 16 رسیده‌ایم.» او در ادامه با اشاره به حساسيت اين موضوع مي‌افزايد :«این موضوع بسیار موضوع مهم و حساسی است و مقام معظم رهبری به دلیل همین حساسیت جایگاه علمی ایران در میان سایر کشورهای جهان، در خصوص اهمیت این موضوع به تمام نهادها و مسئولان مرتبط از جمله مسئولان وزارت علوم، وزارت بهداشت، پارک‌های علم و فناوری،کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی و ... هشدار دادند. چرا که این نهاد و دستگاه‌های مرتبط باید در این رابطه پیگیری جدی و برنامه‌ریزی جامعی انجام بدهند که هر چه زودتر جلوی این تنزل رتبه علمی کشور گرفته شود و در آینده شاهد منفی شدن رشد تولید علمی در کشور نباشیم.»

وی می‌گوید: «متاسفانه واقعیت موجود این است که شیب علمی کشور منفی شده و ازاین بابت که بعد از چند سال رشد مستمر شاهد کاهش رشد علمی کشور هستیم، باید یک آسیب‌شناسی دقیق و پیگیری در این موضوع صورت بگیرد که چه عواملی باعث شده که شاهد کاهش رشد علمی کشور ظرف این مدت کوتاه باشیم. اما به طور کلی هم می‌توان عوامل مختلفی را در این امر دخیل دانست. بحث عدم ثبات مدیریتی، نوعی سیاسی‌کاری، برخورد سیاسی و قهری برخی اساتید و دانشجویان که مجموعا این سیاسی کاری‌ها در سالهای اخیر به فضای علمی و عمومی دانشگاه‌ها لطمه وارد کرده است بنابراین من فکر می‌کنم بهتر است با نوعی آسیب‌شناسی و برنامه‌ریزی مجدد به سمت کاهش معضلات فعلی دانشگاه‌ها که سد راه پیشرفت‌های علمی قرار گرفته است، برویم تا اینکه بتوانیم مجددا با کمی تلاش به رتبه گذشته خود در میان کشورهای برتر جهان برای رسیدن به جایگاهی درخشان دست پیدا کینم.»

ظرفيت دانشگاه بي‌نهايت، توليد علم اندك!

هرچند در سال‌هاي اخير ظرفيت دانشگاه‌ها براي جذب دانشجو افزايش قابل توجهي يافته است و در نتيجه تعداد افرادي كه موفق به كسب مدارك مختلفي مثل كارشناسي و كارشناسي‌ارشد و دكتر شد‌ه‌اند نيز چند برابر شده است. اما با اين وجود و درست در شرايطي كه انتظار مي‌رود اين افزايش ظرفيت منجر به افزايش توليدات علمي و فناوري شود،نه تنها اين اتفاق نمي افتد كه حتي با كمي تنزل نيز مواجه مي‌شويم. اينجاست كه مي بينيم با يك معادله دو مجهولي مواجه هستيم. از يك طرف صندلي‌هاي دانشگاه كه از فرط افزايش ظرفيت بعضا خالي مانده است و از طرف ديگر پلكان علم كه هنوز چشم به راه رسيدن دانشجويان خالي است.

دكتر الهيان ضمن تاكيد اين موضوع مي‌گويد:«‌در حال حاضر ما در شرایطی هستیم که به لحاظ کمیت و تعداد صندلی‌های دانشگاه برای پذیرش هر چه بیشتر دانشجوهیچ مشکل یا کمبودی نداریم. بهتر است با توجه به این ظرفیت‌های عالی مسئولان دانشگاه‌ها به سمت ایجاد فضای علمی پویا و دانش‌افزایی هر چه بیشتر بروند و فضا و بودجه و امکانات کافی را در اختیار محققان و دانشجویان و پژوهشگران قرار بدهند. واقعا روال بروکراسی‌های خسته‌کننده موجود که در بسیاری از دانشگاه‌های حتی معتبر ما متاسفانه وجود دارد تاثیر بدی در افزایش علاقه دانشجویان برای کارهای علمی خواهد گذاشت و باید تلاش‌های زیادی صورت بگیرد تا این روال‌های آزاردهنده به حداقل ممکن برسند.»

او همچنين تاكيد مي‌كند :«باید زمینه را فراهم کرد و اجازه داد افرادی که دارای ایده‌های نو و توانایی‌های علمی هستند بدون نگرانی از هیچ مشکلی علاقه‌مند به ادامه کارهای پژوهشی و علمی باشند نه اینکه مثلا نگران از تائید فلان بودجه درخواستی یا نبود آزمایشگاه و ابزار و لوازم کافی و ..... چرا که اگر تمام این شرایط مهیا باشد و این افراد بتوانند با علاقه اهداف علمی خود را دنبال کنند، در نهایت به افزایش جایگاه علمی کشور در جهان منجر خواهد شد. اختصاص بودجه کافی به بخش پژوهش و فناوری که مقام معظم رهبری به شدت بر آن تاکید داشتند باید مورد توجه جدی قرار بگیرد. چرا که بعضا شاهد هستیم برخی دانشگاه‌ها و مراکز علمی موجود حتی در صورت اختصاص بودجه هم به دلیل همان روال های دست و‌پا‌گیر و غیر برنامه ریزی شده، امکان استفاده از همان حداقل بودجه اختصاص داده شده را هم ندارند و از طرف دیگر باید به این موضوع هم توجه داشته باشیم که طرح‌های کمی از همین حداقل بودجه برخوردار هستند و همان تعداد محدود هم باز برای استفاده از اين بودجه با مشکلات زیادی دست به گریبان‌اند.»

http://kayhan.ir/fa/news/62337

ش.د9404893