اولین مشتری آب سنگین

(روزنامه شرق ـ 1395/02/02 ـ شماره 2566 ـ صفحه 1)

گروه سیاست: پيگيري‌هاي ايران از روند اجراي برجام به آنجا رسيد كه آمريكايي‌ها از اطمينان‌بخشي به بانك‌ها براي برقراري ارتباط با ايران فراتر رفتند و در قراردادي ٣٢ تن آب سنگين به ارزش ٨,٦ میلیون دلار خريدند. گويا قرار است اين مقدار آب سنگين را هفته بعد تحويل بگيرند و پولش را از طريق يك كشور ثالث بپردازند. اين خريد براي دولت اوباما كه به گفته خودش به حل‌وفصل پرونده هسته‌اي ايران از طريق مذاكره افتخار مي‌كند، كمي دردسرساز بوده و موجب طرح انتقادهایی شده است؛ بااين‌حال جان كري، وزير خارجه آمريكا در دو ديدار اخيرش با محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه كشورمان، در نيويورك به نبودن هيچ مشكلي در مسير معامله با ايران تأکید کرد.

كري با اشاره به اينكه كشورش مانع معاملات مالي و اقتصادي بانك‌هاي جهاني با ايران نيست، تأکید كرد: «با برداشته‌شدن تحریم‌ها، بانک‌ها و مؤسسات مالی دیگر نباید از معامله با ایران بترسند». بيان اين مسئله از زبان كري اهميت ويژه‌اي دارد، زيرا بعد از اجرائي‌شدن برجام ايران در اين زمينه با مشكلات فراواني مواجه بوده است و به همين دلیل مقامات ايراني در هفته‌هاي اخير در راستاي حل اين مسئله تلاش مي‌كردند. ولي‌اله سيف در حاشيه اجلاس بين‌المللي پول انتقادهایی را طرح كرد كه در داخل نيز حواشي بسياري داشت. پس از او ظريف در ديدار با فدريگا موگريني – در تهران- اين موضوع را در ميان گذاشت و نهايتا در دو جلسه گفت‌وگو با كري كار به جايي رسيد كه وزير خارجه آمريكا اعلام كند: «چنانچه بانک‌ها و مؤسسات ملی بین‌المللی پس از برداشته‌شدن تحریم‌ها، ابهامی برای آغاز روابط پولی و تجاری با ایران دارند، می‌توانند با مراجعه به دولت آمریکا مشورت دریافت کنند». او از جانب دولت متبوع خود اعلام آمادگی كرد برای برطرف‌کردن ابهام‌های موجود، مشخص کند چه نوع تراکنش‌هایی با ایران در چارچوب توافق هسته‌ای، یا برجام، مجاز است. به اين ترتيب رايزني‌هاي ظريف و همتاي آمريكايي‌اش موجب شد آمريكايي‌ها ضمن ابراز تأسف از مشكلات پيش‌آمده، دست به كار شوند و با شفاف‌سازي در اين زمينه بانك‌هاي خارجي را از سردرگمي درآوردند.

رفع نگراني‌ها

اين اظهارات كري پيش از همه ظريف را اميدوار كرد كه موانع موجود در مسير تعامل ايران با بانك‌هاي جهاني برداشته شود. او با بيان اينكه «امیدواریم اظهارات جان کری راه‌گشای حل نگرانی‌های بانک‌ها از رویکرد آمریکا شود» گفت: «این بسیار مهم است که متوجه باشیم برجام یک قرارداد متعادل است و ایران تعهدات خود را در برجام انجام داده و با حرف‌هایی که جان کری می‌زند مشخص شد باید منتظر باشیم ایران تمامی منافع ذکرشده در برجام را ببرد». او با تأکید بر اينكه «مذاکره و قرارداد تنها راه‌حل مناقشات بین‌المللی است و تحریم و فشار راهکارش نیست» گفت: «اختلاف‌نظرهای ما در شمار زیادی از مسائل با آمریکا همچنان پابرجا و جدی است».

به گفته ظريف، تصمیم گرفته شد از طریق ١+٥ تنها این مشکل برجام حل شود و ما می‌خواهیم این را نشان بدهیم که ایران و ١+٥ توانستند مشکلی بسیار جدی را از طریق مذاکرات حل کنند و گام‌های مناسب را بردارند تا ایرانیان بتوانند تغییرات پس از اجرای برجام را درک کنند. فقط زمانی که مردم ایران بتوانند این تغییرات پس از برجام را احساس کنند، ما هم می‌توانیم به روند اجرائی‌شدن برجام ادامه دهیم».

كارگروه وي‍ژه لغو تحريم‌ها

دومین دیدار ظریف و کری در هتل پالاس نیویورک در حالی برگزار شد که براساس تصمیم معاونان وزیران خارجه ایران و ١+٥ در سومین کمیسیون مشترک برجام در وین، دو طرف تفاهم کردند برای پیگیری مؤثرتر حل مشکلات، یک گروه کاری ویژه برای تضمین اجرای لغو تحریم‌ها تشکیل شود که بتواند با تمرکز بیشتر بر مباحث اجرائی، مشکلات فراروی ایران را حل‌وفصل کند.

بخش عمده‌اي از زمان نشست مذكور به بررسي اين موضوع گذشت تا مشكلات موجود به‌ویژه درباره نقل و انتقالات بانکی و ارزی میان بانک‌های ایرانی و بانک‌های بزرگ اروپایی از ميان برداشته شود، اما اين نشست تصميم و نتيجه مهم‌تري نيز داشت و آن هم فروش آب سنگين به آمريكا بود.

نخستين قرارداد همكاري

اين نخستين‌بار است كه جمهوري اسلامي ايران و آمريكا يك قرارداد همكاري رسمي امضا مي‌كنند و از قضا در حوزه هسته‌اي كه در يك دهه گذشته مورد مناقشه آنها بود؛ همكاري مي‌كنند. فروش آب‌سنگين به آمريكا يكي از مهم‌ترين تصيمات سومین کمیسیون مشترک ایران و ١+٥ بود، چراكه پيش از اين به دلیل حساسیت اين ماده هسته‌ای، معامله و فروش آن ممكن نبود. بنا به اعلام خزانه‌داری آمریکا، وزارت انرژي اين كشور پول اين خريد را از طریق یک کشور ثالث به ایران پرداخت مي‌كند و روشن است كه اين موضوع نيز نقش مثبتي در ترغيب بانك‌هاي غربي به مراوده با ايران خواهد داشت.براساس توافق جامع هسته‌اي ايران متعهد شده است ذخاير آب سنگين خود را در سال‌هاي اوليه در سطح کمتر از ١٣٠ تن نگهداری کند و در سال‌های بعد نیز اجازه ندهد این ذخایر به بیش از ٩٠ تن برسد. آن‌طور كه روزنامه آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال روز جمعه نوشته بود، برخي مقامات آمريكايي اعتقاد دارند اين قرارداد امضا شده، زيرا ايران براي يافتن مشتري و فروش ذخاير آب سنگين خود با مشكلاتي مواجه است بنابراین دولت اوباما براي تضمین اجرای برجام از ايران آب سنگين خريده و اميدوار است كه اين خريد براي ديگر مشتريان احتمالي آب سنگين ايران نيز اطمينان‌بخش باشد.

نياز به بازارهاي قابل‌اتكا

توضيحات بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژی اتمي كشورمان، نيز تا حدي اين تحليل وال‌استريت‌ژورنال را تأييد مي‌كند چراكه به گفته او آب سنگين محصول حساسي است كه نمي‌توان به هرجا صادر كرد و مذاكرات ايران براي يافتن مشتريان موردنظر ادامه دارد. او روز گذشته در گفت‌وگو با ايسنا گفت: «با توجه به مازاد سالانه تولید آب سنگین در کشور، بازارهایی که قابل‌اعتماد باشند و به این ماده نیاز داشته باشند و از آن استفاده بهینه کنند را با درنظرگرفتن مسائل استراتژیک، اقتصادی و تجاری یافته و آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. در حال مذاکره با تعدادی از کشورها هستیم و با بعضی از آنها مذاکرات به مراحل نهایی رسیده است. اما درباره جزئیات آن بعد از پیشرفت کار و نهایی‌شدن تمامی مراحل اظهارنظر خواهیم کرد».او در ادامه توضيح داد: «با توجه به حساسیت و استراتژیک‌بودن آب سنگین نمی‌توان این ماده را به هر کشور یا جایی به دلیل مسائل امنیتی و تعهدات بین‌المللی که برعهده هر یک از کشورهای تولید‌کننده مواد هسته‌ای است صادر کرد و ما در چارچوب قوانین تجاری و بین‌المللی در این حوزه اقدام به فروش مواد می‌کنیم. درعین‌حال ما نیاز داریم تا بازارهای قابل‌اتکا داشته باشیم».

رفع نياز آمريكا

نخستين مشتري آب سنگين ايران هفته آينده محصول خريداري‌شده خود را تحويل خواهد گرفت. اليزابت ترودو، سخنگوي وزارت امور خارجه آمريكا، روز گذشته در نشست خبري خود با بيان اين مطلب به سؤالاتي در مورد اين معامله پاسخ داد و گفت: «این معامله، نیاز آمریکا را برطرف کرد». او همچنين در پاسخ به اينكه آیا وزارت امور خارجه آمریکا نگران نيست كه به اين كشور به دیده کشوری نگریسته شود که با این خرید ایران را توانمند می‌کند؟ گفت: «خیر، محدودیت فعلی اطمینان می‌دهد که ایران نمی‌تواند اقدام به ذخیره آب سنگین برای استفاده مخفی بکند».

سخنگوي وزارت امور خارجه آمريكا در پاسخ به پرسش ديگري مبني‌بر اينكه آیا وزیر خارجه اين كشور، قبل از خرید، در مورد اين موضوع با مقامات سعودی و سایر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس بحث و گفت‌وگو کرده است؟ نيز گفت: «این قرارداد یک قرارداد دوجانبه بین آمریکا و ایران است و بحث‌ها درباره این معامله تجاری مدتی است که ميان وزارت انرژی و همتایان ایرانی‌شان در جریان بوده است».ترودو در ادامه اين نشست در مورد اينكه آيا نگران نيستند اين خريد به كمك مالي به برنامه هسته‌اي ايران منجر شود، اظهار كرد: «خیر، این معامله یک معامله تجاری بود، این معامله نیاز آمریکا را برطرف کرد. این معامله همچنین به ایران کمک کرد تا به تعهداتش براساس برجام عمل کند».

هديه به تهران

قرارداد مذكور در چارچوب برجام و هم‌زمان با اظهارات جان كري در مورد نبودن مشكل در مسير تعاملات بانك‌هاي جهاني با ايران بسته شد و همچون خود توافق هسته‌اي در آمريكا منتقداني دارد. يكي از اين منتقدان، پل رايان، رئيس مجلس نمايندگان اين كشور، است كه ادعا مي‌كند، این اقدام یک «هدیه» به تهران است.

او با تأکید بر اين ادعا كه اقدام آمریکا به خرید آب سنگین یک «امتیاز بی‌سابقه» برای ايران است، يك بيانيه صادر كرد و نوشت: «توافق‌نامه هسته‌ای برای ایران به‌مثابه هدیه‌ای است که همچنان ثمر می‌دهد. این اقدام به خرید، که ظاهرا اهتمام دولت به شیرین‌کردن توافق‌نامه است، مستقیما باعث اعطای کمک مالی به برنامه هسته‌ای ایران می‌شود. این اقدام یک امتیاز بی‌سابقه دیگر به بزرگ‌ترین حامی دولتی تروریسم در دنیاست».

پل رايان پيش از اين نيز مصرانه از دولت آمریکا خواسته بود که دادن امتیازات اقتصادی بیشتر به ایران شامل دسترسی تهران به دلار و سیستم مالی آمریکا را منتفی کند.

کوین مک‌کارتی، رهبر اکثریت مجلس نمایندگان آمریکا، نيز روز جمعه در بیانیه‌ای از طرح دولت باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، برای خرید آب سنگین از ایران در تلاش برای حفاظت از توافق هسته‌ای که با این کشور امضا کرده است انتقاد کرده بود. به‌هرترتيب روشن است كه دولت اوباما قصد ندارد در ميان منتقدان خود كوتاه آمده و موضع ديگري در برابر ايران اتخاذ كند. وزير خارجه آنها بعد از ديدار با ظريف اطمينان داد كه مانعي براي برقراري ارتباط ميان بانك‌ها و مؤسسات مالي با ايران نخواهد بود. از سوي ديگر آمریکا با خريد ٣٢ تن آب سنگين نخستين مشتري ايران شد تا ايران در مسير پايبندي به تعهدات برجامي خود با مشكل مواجه نشود. اين خريد انجام شد و به گفته جان کربی پس از آنكه در هفته‌های آتی به آنها تحويل داده شود در بازار آمریکا برای اهداف صنعتی و تحقیقات علمی فروخته خواهد شد.

آب سنگين چيست؟

آب سنگین آبی است که نسبت ایزوتوپ دو تریوم در آن از حد آب معمولی بیشتر است. H2Oفرمول آب است اما فرمول آب سنگین D2O است، D یعنی هیدروژن سنگین یا دو تریوم، پس آب معمولی دو هیدروژن معمولی با یک اکسیژن دارد ولی آب سنگین دو هیدروژن سنگین با یک اکسیژن دارد. عدد جرمی هیدروژن معمولی یک است درحالی‌که عدد جرمی هیدروژن سنگین دو است به همین دلیل می‌گویند D2O یا آب سنگین.آب سنگين در رآکتورهای هسته‌ای با سوخت اورانیوم، به‌عنوان مهارگر (Moderator) به‌جای گرافیت و نیز عامل انتقال گرمی رآکتور استفاده مي‌شود.ایران سالانه حدود ٢٠ تن آب سنگین تولید می‌کند و قرار است در چارچوب برنامه سازمان انرژی اتمی آن را به مشتریان خارجی خود بفروشد.آب سنگین ایران در سال گذشته در آزمایشگاه بین‌المللی ساوانا در آمریکا مورد تست قرار گرفت و خلوص آن 75/99 درصد تأیید شد که این موضوع نشان‌دهنده استانداردسازی و کیفیت بالای صنعت هسته‌ای ایران است.