فرهنگ سیاسی و هنجارهای انتخاباتی

پایگاه بصیرت / گروه سیاسی/ فهیمه عشرتی خلیل آباد

 حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی سیاست های کلی «انتخابات» را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده است، در هفته قبل، ابلاغ کردند. این سیاست های که در 18 بند اعلام شده است، با نگاهی جامع مسائل مهم انتخابات را مورد بحث قرار می دهد و سیاست نظام را در این زمینه تبیین می کند.
یکی از مباحث مهم در انتخابات، موضوع فرهنگ سیاسی است که در بند هشتم این سیاست ها مورد اشاره قرار گرفته است. در این بند، به «ترویج هنجارهای انتخاباتی و نهادینه کردن آن در فرهنگ عمومی» به منظور افزایش مشارکت و حضور آگاهانه و با نشاط مردم و کمک به انتخاب اصلح پرداخته شده است. این مساله گویای این حقیقت است که مقام معظم رهبری در همه حال بر دو رکن شور و شعور انتخاباتی در کنار هم تأکید داشته اند؛ با این حال ایجاد شعور انتخاباتی یکی از ضرورت های مهمی است که  ضرورت توجه بیشتر را می طلب. این ضرورت در جهت همان افزایش بصیرت است که رهبر معظم انقلاب همواره بر آن تأکید دارند. افزایش آگاهی و شعور همانطور که در این بند اشاره شده، نیازمند زیرساخت های فرهنگی است که مورد کوتاهی قرار گرفته اند. بنابراین برگزاری انتخابات شایسته تنها نیازمند حضور حداکثری مردم نیست، بلکه در کنار این حضور می بایست شعور و آگاهی انتخاباتی نیز به صورت یک فرهنگ درآمده و این مهم لازم است در هر سه سطح انتخاباتی یعنی انتخاب شوندگان، انتخاب کنندگان و  برگزارکنندگان عملیاتی شود. 

برگزارکنندگان (دولت، احزاب و گروه هایی که نامزدها به آن وابسته اند)

از جمله هنجارهای انتخاباتی که در این سطح باید مورد توجه قرار بگیرند عبارتند از:

- قانون مداری و پرهیز از برخورد سلیقه ای و حزبی

مجریان انتخابات بایستی به قوانین و آیین نامه های انتخابات آگاهی کامل داشته باشند. در همین راستا مجلس شورای اسلامی می تواند اعضا خود را که به قوانین آگاهی دارند در اختیار هیأت های اجرایی قرار دهد. البته صرف داشتن آگاهی نمی تواند تضمینی بر اجرای درست قوانین باشد به همین منظور برخورداری از شرط عدالت و انصاف و اخلاق مداری ویژگی دیگری است که در گزینش مجریان و هیأت های اجرایی باید مورد توجه قرار گیرد. در واقع پایبندی مجریان به قوانین و اخلاق ضامن تحکیم مناسبات مردم و حکومت و افزایش مقبولیت نظام و گام برداشتن در مسیر پیشرفت و عدالت خواهد بود.

 - توجه به نفع عمومی

طبعاً برگزارکنندگان انتخابات موظفند در برگزاری انتخابات منفعت عامه را مورد توجه قرار دهند؛ در این زمینه جلوگیری از قطب بندی های انتخاباتی که منجر به نزاع، درگیری و تقابل و تحریک احساس طرفداران و حامیان نامزدهای مختلف می شود بر عهده برگزارکنندگان و مجریان انتخابات است. تجربه انتخابات 88  و دوقطبی پیش آمده که اصل انتخابات را زیر سوال برد، می تواند در اتخاذ راه کارهای مناسب در راستای جلوگیری از ایجاد فضای تشنج و درگیری و سوق دادن رقابت ها به فضایی سالم موثر باشد.

- نظارت بر اجرای دقیق انتخابات

طبق اصل نود و نهم قانون اساسی، شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرا عمومی و همه پرسی را بر عهده دارد. این نظارت می بایست در تمامی مراحل انتخابات صورت گیرد اگرچه عمده نظارت ها معطوف به مراحل ثبت نام و تأیید صلاحیت و شمارش آرا است و در ضمن باید تعامل خوبی بین هیأت های نظارت و اجرایی صورت گیرد. برای مثال وزارت کشور به عنوان مسئول قانونی اجرای انتخابات باید در برخورد با تخلفات صورت گرفته ورود پیدا کند و با برخوردی قاطع و بی پرده با متخلفان، بسترهای ادامه و تکرار حرکت های غیرقانونی و ضدقانونی را برای همیشه از بین ببرد.

- بی طرفی مجریان و برگزارکنندگان انتخابات

رعایت اصل بی طرفی به عنوان مهم ترین وظیفه عوامل اجرایی در انتخابات، هنجار دیگری است که منجر به جلب اعتماد مردم و همچنین تقویت نظام می شود. برای اطمینان از بی طرفی مجریان در ابتدا باید اعضای هیأت های اجرایی انتخابات از میان افراد بی طرف، شجاع و قابل اعتماد انتخاب شوند و در مرتبه بعد نظارت و کنترل موثری بر آنها تدارک دیده شود. 

- گسترش فرهنگ مشارکت طلبی توسط احزاب 

احزاب زمانی می توانند در فرهنگی انتخاباتی موثر واقع شوند که در فعالیت حزبی خود استمرار داشته باشند. همچنین در آموزش سیاسی اعضا خود تحرک داشته باشند. قطعاً در این صورت می توانند فرهنگ انتخاباتی پیشروانه و آگاهانه را ترویج دهند. در مقابل احزابی که تنها در بازه زمانی انتخابات به فعالیت پرداخته و تنها به منافع کوتاه مدت خود توجه دارند، نه تنها سبب ارتقاء فرهنگ سیاسی نمی شوند، بلکه فرهنگی منفعت طلبانه و قدرت محور را ترویج می کنند. در نظام جمهوری اسلامی، احزاب و گروه های سیاسی با رابطه برادرانه با مردم و نظام، می بایست میان این دو حوزه وفاق ایجاد کنند و نیازها و مشکلات مردم را به گوش دولتمردان و سیاستمداران برسانند و سیاست های حاکمیت را نیز در بین مردم تبیین کنند، نه این که تنها به فکر منافع قدرت محور خود باشند.

انتخاب شوندگان (نامزدهای انتخاباتی)

- قانون مداری

قانون مداری مهمترین شاخصه نامزدهای انتخاباتی است و به طور قطع لازمه آن آشنایی با قوانین و آیین نامه های انتخابات است. اگرچه همانطور که در قسمت برگزارکنندگان انتخابات به آن پرداخته شد جهت تضمین تداوم این قانون مداری نامزدها همواره باید زیر ذره بین قانون باشند تا در صورت هرگونه تخلف با آنها برخورد شود و این سبب می شود حرکت جامعه بر مدار شایسته سالاری صورت گیرد.

- تبلیغات درست در چارچوب قانون و اخلاق اسلامی

تبلیغات همواره از این جهت که بر اذهان عمومی تأثیرگذار است مورد توجه نامزدهای انتخابات قرار داشته؛ اما در نظام مردم سالاری دینی تبلیغات بدون حد و مرز نیست و نیازمند رعایت اخلاق و قانون است. اگرچه متأسفانه در انتخابات اخیر کشور بداخلاقی های تبلیغاتی از طریق راه اندزی شبکه های مجازی و ایجاد فضاسازی علیه نامزد رقیب به اوج خود رسید. به طور قطع کسی که فضای تبلیغات را به نفع خود متشنج می کند و به رقبای خود تهمت می زند، نمی تواند در آینده به عنوان یک مسئول پایبند به نظام ارزشی باقی به ماند. این ویژگی ها در شخص مزبور قطعا نشان دهنده عدم صلاحیت فرد برای تصدی سمت مورد نظر است که باید توسط مردم مورد توجه قرار گیرد. از طرف دیگر نهادینه سازی فرهنگ تبلیغاتی اسلامی بر پایه صداقت، رعایت حرمت اشخاص، امیدزایی و نشاط آفرینی، زیرسوال نبردن کارهای خوب و مثبت و ارائه توانمندی ها نه قدرت و ثروت راهکاری موثر بر تبلیغات درست است.

- هدف خدمت به خلق باشد نه انتفاع شخصی و گروهی

داشتن نگاه خادمانه نه قدرت جویانه در بین نامزدها و حتی حامیان آنها نه تنها فضای انتخابات را از هرگونه انحراف دور می کند، بلکه پس از برگزاری انتخابات، منجر به پیشرفت و توسعه کشور می شود. ترویج فرهنگ ساده زیستی و انتخاب افرادی از این دست می تواند در به قدرت رسیدن مسئولانی خدمتگذار راه گشا باشد. 

انتخاب کنندگان

- توجه به مقوله انتخابات به عنوان تکلیف شرعی

حاکمیت جهان بینی الهی نسبت به انسان در نظام جمهوری اسلامی، حکم می کند مسلمانان نسبت به تعیین سرنوشت خود حساس بوده و با آگاهی کامل در جهت استمرار نظام برخاسته از اسلام، حداکثر تلاش خود را داشته باشند. اگرچه در قوانین ضمانت اجرایی برای تکلیف بودن شرکت در انتخابات پیش بینی نشده است، اما تقویت باورهای دینی و مذهبی می تواند ضمانت اجرای خوبی برای حضور مردم باشد. 

- آگاهی نسبت به قوانین انتخاباتی

مردم اگر نسبت به ویژگی های نامزد انتخاباتی اعم از ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و ...، و وظایف آنها درک بالایی داشته باشند و بجای افراد، گروه ها و احزاب به برنامه های آنها رأی بدهند، نشانگر این است که فرهنگ سیاسی جامعه بالا بوده و جامعه به حدی از فهم و شعور سیاسی دست یافته است. در این صورت است که حضور آگاهانه و انتخاب عقلایی مردم مانع تخلفات در انتخابات می شود. در این راستا استفاده از ظرفیت مدارس و دانشگاه ها، مساجد، رسانه های مختلف دیداری و شنیداری و همچنین فضای مجازی در جهت آگاه سازی و افزایش شعور سیاسی مردم موثر است. 

فرجام سخن

بدون شک اگر هنجارهای انتخاباتی برخاسته از الگوی مردم سالاری دینی که با برپایی نظام جمهوری اسلامی ایران محقق شده است به درستی پیاده شوند و با رعایت اخلاق انتخاباتی و رهنمودهای مقام معظم رهبری همگام شود شاهد حضور هر دو رکن شور و شعور انتخاباتی خواهیم بود و در یک کلام اصول حکمت، عزت و مصلحت از طریق چنین انتخابی تضمین خواهد شد؛ حکمتی که به معنای حکیمانه و سنجیده عمل کردن توسط سه رکن انتخابات است، عزتی که به معنای عدم پذیرش تحمیل دیگران است و مصلحتی که فراتر از بعد شخصی در پی مصالح کشور و انقلاب خواهد بود./