طرح آتش بس که به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است حاکی از یک اجماع بین المللی نسبت به شرایط تازه سوریه پس از پیروزی راهبردی نظام و متحدانش در حلب می باشد. در سایه چنین شرایطی نظام سوریه نه تنها از مرحله براندازی و فروپاشی عبور کرده است، بلکه بر مشروعیت و ثبات خود افزوده است.
آزادسازی حلب به عنوان یک پیروزی راهبردی برای سوریه و متحدانش، زمینه ساز طرح آتش بس در این کشور شد. روسیه از اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد خواسته بود در حمایت از طرح آتش بسی که توسط روسیه و ترکیه در سوریه پیشنهاد شده قطعنامه ای تصویب کنند. این سومین اقدام در این سطح در سال 2016 برای پایان دادن به بحران شش ساله سوریه محسوب می شود.
کشورهای غربی خواستار اصلاحاتی در طرح روسیه شدند. آن ها درخواست کردند که ورود کمک به مناطق تحت محاصره لحاظ شود و مذاکرات صلح در قزاقستان با نظارت سازمان ملل صورت گیرد. این اصلاحات نهایتا مورد توافق روسیه قرار گرفت.
شورای امنیت در نشست روز جمعه ضمن تاکید بر اهمیت اجرای کامل و فوری آتش بس در سوریه، پیش نویس روسیه را به عنوان قطعنامه 2336 تصویب کرد. بر اساس این قطعنامه آتش بس شامل سراسر خاک سوریه به استثتنای مناطق مربوط به دو گروه تروریستی فتح الشام (جبهه النصره سابق) و داعش می شود. شبه نظامیان کُرد، موسوم به یگان های مدافع خلق نیز مشمول این طرح نیستند.
گروه های مسلح سوریه شامل گروه های «فیلق الشام»، «احرار الشام»، «جیش الاسلام»، «ثوار الشام»، «جیش المجاهدین»، «جیش ادلب» و «جبهه الشامیه» هستند که با استعداد حدود 60 هزار پیکارجو آتش بس را پذیرفته اند.
قطعنامه جدید به توافق ژنو و قطعنامه های پیشین شورای امنیت سازمان ملل از جمله قطعنامه 2254 استناد کرده که بر روند گفت وگوی سیاسی تاکید می کند. در همین چهارچوب، قطعنامه شورای امنیت مقرر می کند که در 26 ژانویه مذاکرات میان دولت سوریه و گروه های معارض مشمول توافق در شهر آستانه پایتخت قزاقستان انجام شود. قرار است معارضان تا شانزدهم ماه جاری میلادی هیات مستقلی را معرفی کنند و دولت سوریه نیز تا پایان ماه جاری هیئت خود را تشکیل خواهد داد.
همچنین کمیته مشترک روسیه - ترکیه تشکیل می شود تا به طرف های آتش بس درباره مسئولیت نقض آن، پیشنهادهای لازم را بدهد و نیز درباره مجازات نقض کنندگان آتش بس هماهنگ شوند. نمایندگان این کمیته مشترک در مسکو و آنکارا مستقر می شوند و میان آن ها تماس مستقیم برقرار خواهد بود.
انتخاب قزاقستان برای گفت وگوهای معارضان سوری با نظام سوریه به این دلیل بوده است که متحدان سوریه به ویژه روسیه، نمی خواهند مرجعیت حل و فصل مسائل منطقه ای در ژنو باقی بماند. قزاقستان به عنوان کشوری بی طرف و نزدیکتر به طرف های منطقه ای بحران می تواند نقش موثری در میزبانی طرف های مذاکره کننده داشته باشد و در عین حال از نفوذ و اعمال فشار کشورهای غربی در امان باشد.
نکته قابل توجه در تحولات اخیر سوریه، نقش موثر و بی سابقه روسیه در تحولات این کشور است. همان گونه که روسیه در عرصه نظامی در آزادسازی حلب نقش تعیین کننده ای ایفا کرد، اکنون در عرصه سیاست بین الملل نیز زمام امور را در دست گرفته است.
ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، پیشتر در نشست مشترک با وزیران دفاع و امورخارجه خود از کلیات طرح سه مرحله ای روسیه پرده برداشته بود که شامل آتش بس میان دولت و معارضان مسلح، بسته ای از تدابیر برای نظارت بر آتش بس و بالاخره آمادگی طرف های درگیر برای مذاکرات بود.
به گفته ناظران سیاسی، مسکو سعی دارد تا قبل از آن که رییس جمهور جدید آمریکا به کاخ سفید قدم بگذارد، بحران سوریه را به نحوی که منافع راهبردی اش را تامین کند، به نقطه مطلوبی برساند، زیرا پوتین به خوبی می داند که اگر بخواهد در کشمکش سنگین با رقبای غربی، در آینده سوریه و در منطقه نقشی داشته باشد باید به نحوی بحران را مهار کرده و روند سیاسی را در سایه مشروعیت بین‌المللی (با اتکا به شورای امنیت) در پیش بگیرد.
به همین دلیل روسیه با بند استناد به قطعنامه های پیشین شورای امنیت و نشست ژنو موافقت کرده است که یکی از مفاد آن تشکیل دوره انتقالی است که تلویحا به سرنوشت بشار اسد اشاره دارد. اما چون در قطعنامه جدید اشاره صریحی به این موضوع نشده است، روسیه می تواند موضوع دولت انتقالی را مسکوت گذارده و یا آن را به آینده نامعلومی موکول کند.
نکته دیگری که در تبلیغات رسانه های معاند به چشم می خورد، تلاش برای کمرنگ کردن نقش جمهوری اسلامی ایران در سوریه است. با توجه به آن که طرح آتش بس سوریه، توسط روسیه و ترکیه ارائه شده است، چنین القا می شود که ایران به حاشیه رانده شده است. اما واقعیت این است که طرح اولیه آتش بس در نشست سه جانبه وزرای خارجه روسیه، ایران و ترکیه در مسکو مطرح شد؛ لذا ایران در جریان همه جزئیات طرح آتش بس بوده و با آن موافق است.
موضوع دیگری که در عملیات روانی علیه جمهوری اسلامی مطرح شده است این که ایران در ظاهر از آتش بس و قطعنامه 2336 استقبال کرده است، اما در اصل با وضعیت تازه در سوریه موافق نیست. در این القائات چنین تبلیغ می شود که ایران که تا کنون متحمل هزینه های مادی و معنوی فراوانی در سوریه شده است و خود را در شرایط کنونی به نوعی مغبون و منزوی می بیند. این رویکرد رسانه ای حاکی از تحمیل شرایط تازه توسط بازیگر قدرتمندی به نام روسیه، هم به سوریه و هم ایران است. به همین دلیل ادعاهایی مبنی بر احتمال نقض آتش بس در سوریه با تحریک ایران و حزب الله ادعا شده است.
لازم به توضیح است که جمهوری اسلامی همچنان حضور و نقش مهم خود را در سوریه حفظ کرده و برای مثال آزادسازی حلب در عرصه جنگ زمینی با محوریت مستشاری نیروهای ایرانی انجام گرفت. در صحنه سیاسی نیز رایزنی های مقامات ذی ربط ایران با سوریه و روسیه و نیز ترکیه برای مشارکت و همکاری فعال در شرایط تازه آتش بس همچنان تداوم دارد. سفر کنونی دکتر بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس به سوریه گواهی روشنی بر این امر است. در دیدار علاءالدین بروجردی با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه تأکید کرد: ما باید پیروزی های سوریه را به ایران تبریک بگوییم، زیرا این پیروزی ها در سایه حمایت های ایران محقق شده است.
همین موضوع خود نقش اساسی و کارآمد ایران در سوریه را به روشنی بیان می کند.
در پایان باید گفت طرح آتش بس که به تصویب شورای امنیت سازمان ملل رسیده است حاکی از یک اجماع بین المللی نسبت به شرایط تازه سوریه پس از پیروزی راهبردی نظام و متحدانش در حلب می باشد. در سایه چنین شرایطی نظام سوریه نه تنها از مرحله براندازی و فروپاشی عبور کرده است، بلکه بر مشروعیت و ثبات خود افزوده است.
هر چند احتمال نقض آتش بس از سوی گروه ها مسلح وجود دارد و مواردی نیز گزارش می شود و همچنین گروه های مسلح قطعا در سایه آتش بس به تجدید قوا خواهند پرداخت، اما در مقابل، ارتش سوریه و گروه های مقاومت برای تداوم جنگ آماده هستند. از طرفی مناطق قابل توجهی از سوریه همچنان تحت تصرف داعش و فتح الشام است که از طرح آتش بس مستثنی شده اند، لذا روند مبارزه با تروریسم در سوریه بدون هیچ منعی ادامه خواهد یافت.
قطعنامه 2336 شورای امنیت، از یک سو موقعیت روسیه را نه تنها در سوریه و منطقه، بلکه در عرصه جهانی تحکیم نموده است. از سوی دیگر متحدانی چون ایران و سوریه هم در این دستاورد شریک هستند؛ چرا که جبهه ضد سوریه پس از شکست حلب، این بار تسلیم ابتکار عمل سیاسی متحدان سوریه شده است./
