دورنمای سوریه پس از مذاکرات ژنو 4

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/فرزان شهیدی

مذاکرات ژنو 4 به دنبال نشست آستانه در قزاقستان، برگزار شد. نشست آستانه محلی بود که گروه های معارض مسلح با اشراف روسیه، جمهوری اسلامی ایران و ترکیه، برای نخستین بار وارد مذاکره شدند و مقرر شد مذاکرات را در ژنو 4 ادامه دهند.
هدف اصلی دور چهارم از نشست ژنو 4 در پیش گرفتن راهکار و توافقی بر سر چگونگی اجرایی کردن قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل بود که بر اساس آن مقرر شد روند سیاسی سوریه با تدوین قانون اساسی جدید و انتخابات سراسری در این کشور،  تحت نظارت سازمان ملل آغاز شود.
به این منظور، استفان دی میستورا، نماینده ویژه سازمان ملل در سوریه، سند همکاری را به دو هیات دولت سوریه و مخالفان ارائه کرد که در نهایت به تحقق آشتی جامع میان دو طرف بینجامد. در واقع مذاکرات ژنو 4 به دنبال دستیابی به راه حل‌هایی در خصوص سه مساله مهم بوده است که شامل توافق بر سر تشکیل دولت، تدوین قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات بر اساس  قانون اساسی جدید است.
در دور چهارم مذاکرات ژنو درباره مبارزه با تروریسم هم بحث شد؛ موضوعی که به درخواست هیات سوریه ای به دستور کار مذاکره اضافه شد. امکان مبادله زندانیان و ربوده‌شدگان هم یکی از مسائلی است که در ژنو به بحث گذاشته شده است. به این ترتیب دستور کار نشست ژنو 4، چهار بند اصلی داشت که در دور بعد نیز بررسی خواهد شد. این چهار بند شامل موارد ذیل است:
اول- بحث درباره تشکیل یک حکومت غیرطایفه‌ ای با مشارکت همه با امید به اینکه طی شش ماه بر سر آن توافق شود.
دوم-  مسائل مربوط به تعیین جدول زمانی برای پیش نویس قانون اساسی جدید که امید می‌رود طی شش ماه محقق شود.
سوم - تدابیر مربوط به انتخابات آزاد و شفاف بعد از تعیین قانون اساسی اتخاذ شود که باید طی ۱۸ ماه تحت نظارت سازمان ملل و با حضور سوری ‌های خارج از کشور محقق شود.
چهارم- راهبرد مبارزه با تروریسم، اقدامات امنیتی و تدابیر لازم برای ایجاد اعتماد میان مدت اتخاذ می ‌شود.
دی میستورا تحت فشار مخالفان درباره زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی سوریه خواستار آن است که این انتخابات ظرف مدت کوتاهی (حداکثر شش ماه) برگزار شود. این در حالی است که مقامات سوریه تاکید دارند که تعیین جدول کاری و تعیین زمانی برای انتخابات، باید منطبق با شرایط کشور سوریه و نیز خواست مردم این کشور باشد. خواست معارضان عبور از بشار اسد از طریق صندوق های رای است، اما خواسته دولت سوریه بقای بشار اسد می باشد و البته معتقدند که اسد رقیب هیچ جدی در انتخابات ندارد.
دی‌ میستورا در کنفرانس خبری بعد از نشست با هیئت سوریه و مخالفان سوریه با ابراز امیدواری نسبت به نتایج مذاکرات گفت: دور چهارم مذاکرات ۲۳ فوریه (5 اسفند) آغاز شد و شاهد مذاکرات متعددی بود که با مشکلاتی نیز روبه ‌رو شد، اما در مجموع دیداری سازنده داشتیم و در مقایسه با دوره‌های قبلی به پیشرفت های قابل توجهی دست یافتیم. دی میستورا افزود: هدف از این مذاکرات اجرای قطعنامه بین‌المللی ۲۲۵۴ بود و من پیش ‌بینی می ‌کنم طرف ‌های مذاکره کننده به توافقی در جهت چارچوب اجرای این قطعنامه دست یابند. به گفته وی تنها راه حل بحران سوریه سیاسی است و راه حل نظامی توهمی بیش نیست.
قرار است دی میستورا، دبیرکل سازمان ملل را در جریان نتایج دور چهارم مذاکرات گذاشته و گزارشی به شورای امنیت ارائه دهد. پس از آن بار دیگر دو طرف به دور پنجم مذاکرات در پایان مارس دعوت خواهند شد.
به گفته دی میستورا مذاکرات آتی دستور کار روشنی دارد و مبنای مذاکرات همان چهار محور اصلی است. دی میستورا تاکید دارد دو طرف به دنبال یافتن راهی برای گفت و گو هستند و ابراز امیدواری کرد که طرفین روی محورهای اصلی برای مذاکرات بعدی توافق داشته باشند.
در خلال مذاکرات 5 روزه ژنو 4، اختلافات میان دو طرف کاملا مشهود بود. بشار جعفری، مذاکره ‌کننده ارشد دولت سوریه، مخالفان را متهم کرد که با امتناع از پذیرش مذاکره درباره تروریسم، مذاکرات را به گروگان گرفته ‌اند. در مقابل مخالفان می ‌گویند دولت سوریه با تمرکز بر مساله تروریسم می‌خواهد مساله گردش قدرت و برگزاری انتخابات در سوریه را در مذاکرات به حاشیه براند.
نصر حریری، رییس تیم مذاکره‌ کنندگان معارضان هم گفت این دور از مذاکرات نسبت به قبل مثبت‌تر بوده و مساله انتقال قدرت در سوریه با عمقی بی سابقه به بحث گذاشته شد. البته او گفت این مذاکرات نتیجه ملموسی نداشت.
معارضان اعلام کردند که در دیدار با استفان دی میستورا، انتقال سیاسی و ایجاد راه حل برای جنگ شش ساله که منجر به کشته شدن بیش از ۳۱۰ هزار نفر شده است، را بررسی کردند. دولت سوریه نیز بر موضوع مبارزه با تروریسم به عنوان موضوع اصلی تمرکز کرد.
دی میستورا در پایان نشست ژنو 4 یک بیانیه 12 بندی ارائه کرد که مهمترین بندهای آن عبارت است از:
- احترام به حاکمیت و استقلال و تمامیت ارضی و وحدت سوریه.
- حمایت از برخورداری سوریه از برابری کامل از نظر حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور داخلی این کشور.
- مردم سوریه به تنهایی از طریق صندوق‌های رای‌گیری آینده کشورشان را تعیین می‌کنند.
- سوریه کشوری دموکرات و غیرطایفه‌ای است و بر پایه حاکمیت قانون و کثرت‌گرایی ایجاد شده است.
- حکومت به وحدت ملی و اداره محلی و خودگردان استان‌ها پایبند است.
- حفظ نیروهای مسلح به عنوان نیروهایی قدرتمند و متحد که از مرزهای کشور در برابر تهدیدات حفاظت می کنند.
- مخالفت کامل با تروریسم و تندروی.
- حمایت از فقرا و تضمین سلامتی و خدمات رسانی برای آوارگان.
نشست ژنو 4 در فضایی شکل گرفت که در ماه های اخیر نشانه های مثبتی درباره تمایل به کاهش بحران در سوریه در سطح جامعه بین المللی مشاهده می شود. یکی از دلایل این تغییر آن است که بازیگران بین المللی و منطقه ای در پی آزادی حلب سوریه از اشغال تروریست ها که به تضعیف معارضان دولت سوریه انجامید، از مواضع اولیه خود کوتاه آمده اند.
پس از آزادی حلب، موازنه قوا در سوریه به نفع دولت سوریه و متحدانش تغییر کرد و نشست آستانه نشان داد که جبهه ضدسوری شامل آمریکا، اتحادیه اروپا و کشورهای عربی مخالف سوریه، در دور تازه تحولات سیاسی این کشور به حاشیه رانده شدند. ابهام درباره راهبرد دولت جدید دونالد ترامپ نیز موجب شد که متحدان منطقه ای واشنگتن و نیز کشورهای اروپایی که غالبا پیرو سیاست های آمریکا هستند، دچار نوعی درنگ و انفعال شودند.
از این منظر، دولت سوریه و متحدانش به یک فرصت مناسب دست یافته اند تا از یک سو به بحران شش ساله این کشور پایان دهند و از دیگر سو تمامیت و استقلال سوریه را با رقم زدن دور تازه ای از روند سیاسی حفظ کنند. در مجموع باید گفت روند مذاکرات سیاسی میان دولت و معارضان سوری با جدیت بیشتری نسبت به گذشته تداوم یافته و امید می رود توافقاتی هر چند محدود میان دو طرف امضا شود. در این میان، بیش از همه روسیه به عنوان متحد راهبردی دمشق، پس از تحقق پیروزی های میدانی، اکنون درصدد تکمیل دستاوردهای سیاسی خود در عرصه سوریه است، لذا از مذاکرات حمایت زیادی می کند و در عین حال هماهنگی و توافقات لازم را با اطراف مختلف انجام داده است.
در سطح حداقلی، توافقات دو طرف معطوف به تثبیت آتش بس و مبارزه با تروریسم (داعش و فتح الشام) خواهد بود. اما توقعات حداکثری یعنی مباحث مربوط به روند سیاسی و انتخابات و قانون اساسی دارای پیچیدگی ها و اختلافات زیادی بین دو طرف بوده و دستیابی سریع به آن در جلسات آتی، دور از ذهن خواهد بود.
با این تفاصیل، دورنمای سوریه در سایه مذاکرات ژنو 4 روشنتر از قبل خواهد بود، به شرطی که روند مبارزه با تروریسم تداوم یافته و در دوره گذار سیاسی، حق تعیین سرنوشت مردم سوریه کاملا رعایت شود./