«مسجدمدرسه» پدیده‌ای جدید در دنیای آموزش و پرورش

از قانون آموزش متفرقه استفاده می‌کنیم

وارد حیاط مسجد خاتم الانبیاء(ص) می‌شوم اما نشانه‌ای از مدرسه و هیاهو بچه‌ها نیست. فقط یک مغازه کوچک که پر است از لوازم تحریر و فلش و کالاهای ایرانی، دیگر گوشه‌ای حیاط توجه‌ام را جلب می­کند. شبستان مسجد را پشت سر می‌گذارم، از پله‌ها بالا می‌روم، مسجد تمام می‌شود و کلاس‌های کنار هم که در آن پسرها با لباس فرم پای درس نشسته‌اند، آن هم در گرمای مرداد نمایان می­شود. هنوز چند  دقیقه‌ای تا زنگ تفریح مانده و سکوت مهمان ساختمان است. آقای زمانی، مدیر مسجد - مدرسه برای­مان از آغاز و چگونگی شروع کار «مسجد - مدرسه» می‌گوید: «سال ۹۰ از طرف موسسه­ی امام خمینی(ره) برای رصد فعالیت­های فرهنگی و تربیتی به مشهد رفتیم. در آن­جا با مسجدی رو به رو شدیم که در مسجدداری نمونه بود. حدود ۱۴ سال در آن مسجد بود که مدرسه وجود داشت. ما کار را پسندیدیم و به خاطر دغدغه‌ای که همیشه داشتیم، با مشورت و کمک دوستان، در تابستان ۹۱ به صورت پاره وقت کارمان را شروع کردیم. پاره وقت؛ یعنی بچه‌ها صبح به مدرسۀ رایج جامعه می‌رفتند و برای بعضی کلاس­های اضافه‌تر بعدازظهرها به مسجد می‌آمدند، دقیقاً مانند یک کانون فرهنگی – تربیتی. یکسال به شکل پاره‌وقت فعالیت می­کردیم و از سال ۹۲ مدرسه را داخل مسجد راه ­اندازی کردیم و متربیان ما دیگر مدرسۀ رایج آموزش و پرورش نرفتند و برای آموزش به مسجد آمدند.». این مسجد - مدرسه از قانون آموزش و پرورش استفاده می‌کند: «آموزش متفرقه». بنابر قانون آموزش متفرقه از پایه ششم به بعد فرد می‌تواند در هر مکانی منزل، مسجد و... درس بخواند و پایان سال در امتحانات رسمی مدارس شرکت کند و با شرکت در امتحانات، مدرک رسمی آموزش و پرورش را دریافت می‌کند. از این ­رو، فعالیت این نوع از مدارس، خارج از نظام آموزش و پرورش نیست بلکه در میدان خودِ آموزش و پرورش است، چراکه خود دستگاه تعلیم و تربیت با رویکردی کاملاً عاقلانه و مدبرانه این قانون را تصویب کرده و این نوع مدارس از قانون آموزش و پرورش استفاده می­ کنند. در این مسجد - مدرسه کار آموزش دروس رسمی پایه‌ها توسط افراد متخصص همان رشته که گاهی معلمین مدارس آموزش و پرورش هستند انجام می‌گیرد، از فوق لیسانس، دانشجوی دکتری دانشگاه­ها تا طلاب حوزه علمیه.

هدف ما احیای تربیت جامع دانش ­آموزان است

سالهاست که والدین و جامعه عادت کرده‌اند که فرزندانشان را از ۷ سالگی به مدارس رایج جامعه بسپارند. بهم ریختن این عادت محرک قوی می‌خواهد وقتی از آقای زمانی، کارشناس ارشد روان­شناسی تربیت در مورد علت راه ­اندازی این طرح می­پرسم، می‌گوید: «ما نمی‌گوییم که نظام آموزشی مدارس رایج دچار مشکل است، بلکه آموزش و پرورش ما با محدودیت‌هایی روبه­ روست که از کیفیت کارش کم می‌کند. تامین کردن نیازهای ۱۲ میلیون دانش­ آموز کار آسانی نیست: محدودیت‌های مالی، کمبود امکانات و ... . از طرفی در مدارس دانش ­آموزان ۱۵۰ روز مدرسه می‌روند و بقیه سال را عملاً تعطیلند، یا تعداد زیاد افراد در یک کلاس از کیفیت آموزشی کم می‌کند، ما همه این موارد را قبول داریم. بحث بر سر کامل­تر بودن است. ما باید بتوانیم انسان­هایی همه بعدی بسازیم. افرادی که هم به رشد خود فکر می­کنند و هم به فکر پیشرفت جامعه هستند. اگر تربیت جامع را در نظر بگیریم؛ یکی از دلایل اصلی که موجب راه اندازی این طرح شد، «احیاء مسجد تمدن اسلامی» به عنوان محوری­ترین عنصر جامعه است. عنصری که هم رشد فردی و هم رشد جامعه را در تمام ابعاد علمی، معنوی و ... تامین می ­نماید. آنچه در اسلام با آن رو به رو هستیم، مرکزیت مسجد است، مکانی که در آن هم تربیت اتفاق می‌افتد و هم بحث های مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... . مسجد - مدرسه یکی از کارکردهای مسجد را فعال می‌کند؛ یعنی بعد تربیت و در ادامه با نیروسازی تمام ساحت­های رشد جامعه و افراد را فراهم می­کند، بنابراین افرادی که تربیت می­شوند می‌توانند بعدها در زمینه‌های مختلف مسجد فعالیت کنند و این دغدغه رهبری را در مورد احیا مسجد تا حدودی پوشش می‌دهد.». سختی‌های کار کم نبوده اما استقبال از مسجدمدرسه خیلی خوب بوده است، با انجام تبلیغات اندک علاقه مندان به این طرح زیاد است. شیوه کار این است که قبل از ثبت نام برای پدر و مادرها جلسه‌ توجیهی برگزار می‌شود و تمام روند کار توضیح داده می‌شود سپس از متقاضیان یک آزمون ورودی از دروس پایه ششم گرفته می‌شود و دانش آموزانی که نمره قبولی بیاورند، ثبت نام می‌شوند. سال پیش مسجدمدرسه ۱۵۰ نفر متقاضی داشته است. البته آقای زمانی و دوستانش به دنبال تعداد دانش آموز بالا نیستند و بیشتر به کیفیت فکر می‌کنند نه کمیت.

استعدادسنجی؛ یکی از مهمترین تفاوت ما با دیگر مدارس

زنگ تفریح شده و صدای بچه‌ها توی ساختمان پیچیده، پسرهایی که از پایه هفتم تا دهم در این مدرسه درس می‌خوانند و حالا برای استراحت بیرون آمده‌اند. یکی از تفاوت­های مهمی که مسجد - مدرسه را از مدارس دیگر متمایز می‌کند، «استعدادسنجی» است. آقای زمانی می‌گوید: «متاسفانه نه در مدارس و نه در دانشگاه و حوزه به استعداد دانش­ پژوهان توجه نمی‌شود. ما در دو سال اول حضور بچه‌ها با برنامه‌های مختلف، از طریق موسسه‌های معتبر، استعداد دانش­آموزان و توانایی­های­شان را شناسایی می­کنیم. تفاوت بعدی ما «مربی محوری» است، یک مربی که حدود ۱۵ نفر از بچه‌ها را دائماً از لحاظ آموزشی و تربیتی رصد می­کند و متناسب با ویژگی­های هر فرد برنامه ­ریزی برای آن شخص می­نماید. با خانواده بچه‌ها ارتباط می‌گیرد، ضعف‌های درسی شان را رصد می‌کند، برای بچه پرونده تربیتی تشکیل می‌دهد و سعی می‌کند از تمام مشکلات، علایق و نیازهای دانش­آموز آگاه باشد. دیگر تفاوت ما «خانواده­محوری» است. ارتباط ما با خانواده­ها به طور مستمر و دائمی است. جلسات ما با اولیاء بسیار زیاد است، اردوهای پدر و پسری ترتیب می‌دهیم چون والدین نقش اصلی در تربیت دارند. ما علوم مورد نیاز افراد را رصد کرده‌ایم، خیلی از درس‌های که می‌خوانیم شاید تا آخر عمرمان استفاده نشود. ما در مسجد - مدرسه سعی می‌کنیم علوم کاربردی را آموزش دهیم، مثل روش صحیح فکر کردن، فلسفه کودکان، چرایی یادگیری علوم، احکام و عقاید، مفاهیم قرآن به صورت خیلی روان و کاربردی و یکسری علوم دیگر هم بر اساس استعداد بچه‌ها آموزش داده می شود، مثلا در تابستان در ۴ دسته نویسندگی، هنری، فنی و علوم مربوط به کامپیوتر کارگاه­های مهارتی برگزار می‌شود تا بچه‌ها در استعداد خود متخصص شود، به طوری که بتواند از آن برای درآمد و شغل استفاده کند.». در این مسجد - مدرسه بچه‌ها برای زندگی اجتماعی و پذیرش مسئولیت‌های زندگی آماده می‌شوند، برگزاری هئیت در مسجد، راه اندازی مراسمات مختلف، نظافت کلاس‌ها، پخت رب و مربا و ترشی و فروش آن، وام گرفتن از مدرسه و پرداخت اقساط و... از فعالیت‌های دیگر بچه‌هاست.

از تیراندازی و شنا تا گلستان خوانی و تابلوی مسئله

صبحگاه دانش ­آموزان اینجا با دیگر مدارس متفاوت است، بچه‌ها قبل از شروع کلاس در شبستان مسجد می‌نشینند و روزشان را با تلاوت دسته جمعی چند آیه از قرآن شروع می‌کنند. آقای زمانی می‌گوید: «ما بنابر آموزه‌های اسلامی بچه‌ها را در چهار بعد رشد می‌دهیم، یک بعد جسمانی است که برنامه‌هایی مثل کوهنوردی، شنا، تیر اندازی و... را حتما در هفته برگزار می‌کنیم یا تغذیه و طب اسلامی است که تلاش می‌کنیم سبک زندگی درست را به بچه‌ها آموزش بدهیم. بحث بعدی تربیت بعد عقلانیت است، ما برنامه­های مختلفی در این رابطه داریم، از جمله تابلویی داریم به نام تابلو مسئله. سعی می­شود در این برنامه­ ها دانش ­آموزان با مسأله ­های گوناگون در گیر می­شوند و به مسأله­ها جواب می‌دهند. مسأله ­ها کاربردی است و بچه‌ها را به تفکر وا می‌دارد. بحث بعدی پرورش قوه خیال و وهم است مثلاً ما گلستان­ خوانی داریم، تا خیال بچه‌ها در جهت تعالی آنها قرار بگیرد. بحث بعدی هم قلب بچه‌هاست با برگزاری مجالس روضه و مولودی، هئیت‌ها، رفتن به حرم اهل بیت و... روحشان را با اهل بیت مانوس می‌کنیم.». در این مسجدمدرسه از والدین ماهیانه ۸۰ هزار تومان برای تامین هزینه‌های اردو، جشن‌ها و کلاس­های مهارتی دریافت می‌شود. البته بچه‌ها با کارهای اقتصادی هم که انجام می‌دهند هزینه‌ای را به مسجدمدرسه پرداخت می‌کنند، بچه‌ها در این مسجد مدرسه ۳ ساعت در هفته مهارت‌های اقتصادی یاد می‌گیرند و با کسب درآمدهای اندک با مفهوم زندگی واقعی آشنای می‌شوند.

رقابتی با مدارس تیزهوشان نداریم

با آقای زمانی که حرف می‌زنم فکر می‌کنم بعضی از پدر و مادرها که دغدغه تیزهوش شدن فرزندشان و موفقیت‌های مرتبط با رتبه دانشگاه و ... دارند شاید مسجدمدرسه را نپسندند، آقای زمانی معتقد است والدینی با چنین دغدغه‌هایی کم هستند و این روزها پدر و مادرها از اهمیت برخورداری از مهارت‌های لازم برای زندگی آگاه هستند. «ما در جلسه توجیهی به پدر و مادرها می‌گویم که رقابتی با مدارس تیزهوشان نداریم، مدارسی که تنها به هوش تحصیلی و درس دانش ­آموزان توجه می­کنند. چراکه ­ما رشد تمام بعدی دانش­آموزان را می­خواهیم: رشد علمی، مهارتی، اخلاقی و ... . اول دانش­آموزان باید انسان بشوند و بتوانند یاد بگیرند که چگونه زندگی کنند و بعد مدارج عالی علمی را بگیرند. بنابراین ما با مدارسی که تنها می­خواهند که فقط از لحاظ علمی رشد کنند، رقابت نداریم. برای مدارس ما علم ­آموزی اهمیت دارد و نه المپیاد قبول شدن. اگر المپیاد آوردند، خدا رو شکر اما اگر نشد، مهم علم ­آموزی آن­هاست.». خلاف جریان آب شنا کردن همیشه سخت بوده است کمبود نیرو، نبودن فضای کافی، عدم همکاری مساجد و... از مشکلات راه اندازی مسجدمدرسه‌های دیگر درسطح شهر و یا استان‌های دیگر است. ایده مسجدمدرسه به عقیده من می‌تواند روز به روز بهتر و کارآمدتر شود، من به عنوان یک مادر دوست دارم فرزندم به جای گرفتن نمره‌های بیست پشت همی و صدآفرین‌ها بتواند شیوه‌ی صحیح زندگی را بیاموزد، بتواند مهارتی را در سال‌های مدرسه یاد بگیرد تا فردا روز به خاطر نبودن شغل به چه کنم چه کنم نیافتد، من به عنوان یک مادر مشتاق آموزش سبک زندگی درست و مهارت های لازم برای داشتن زندگی بهتر در کنار تحصیل علوم نظری هستم، شما چطور؟!

فاطمه دولتی/خبرگزاری مهر