«قائم مقام» با اینکه فقط چند روز است که رونمایی شده و تنها تعداد بسیار اندکی این فیلم را دیده اند، اما سر و صدای بسیاری راه انداخته است. نکته مهم این است که برخلاف مستندهای ماهواره ای که هر کس با کمی مطالعه و شناخت درباره تاریخ می تواند آن ها را غیرواقعی و دروغ آلود بنامد، «قائم مقام» مستندی است که حتی مخالفان نوع نگاه فیلم نیز نتوانسته اند ایرادی به محتوای آن وارد کنند.
یکی از جریان های جنگ نرم علیه ایران، تحریف تاریخ معاصر و به ویژه ترسیم روایت های انحرافی و جعلی درباره انقلاب اسلامی است. سال هاست که گروه های اپوزسیون در عرصه مکتوب با تاریخ سازی و افسانه سرایی سعی در وارونه جلوه دادن بسیاری از حقایق داشتند، اما با توجه به این که عامه مردم چندان علاقه ای به مطالعه کتاب های تاریخی ندارند، تاریخ سازها به عرصه تصویر کوچ کرده اند.
شبکه های ماهواره ای ضدایرانی، میدانی جدید برای آنهاست تا با ساخت فیلم های به ظاهر مستند، شکست های خود از حقیقت را جبران کنند. به خصوص بعد از سال 88 تولید این گونه آثار در دستور کار رسانه های وابسته به غرب قرار گرفت. متأسفانه در این مدت، آنهایی که ضدانقلاب خوانده می شوند، بیشتر به انقلاب پرداخته اند. البته این جریان، طیفی از فیلمسازان جوان در ایران را هم به تکاپو انداخته تا به ستیز با تحریف تاریخ برخیزند؛ آن هم در شرایطی که سینمای داستانی ما برخلاف سایر کشورها، تمایلی به نمایش تاریخ باشکوه و پرجاذبه کشورمان دارد؛ هم سینماگران و هم مدیران سینمایی ترجیح می دهند که به جای ورود به موضوعات پر رمز و راز تاریخی، به سوژه های پیش پا افتاده و تکراری بپردازند. این جوانان خوش ذوق، جسور و انقلابی هستند که جور کم کاری بزرگان این عرصه را می کشند و سعی در محافظت از تاریخ در برابر دستبرد سارقان تاریخ دارند.
مستندهایی چون «در برابر طوفان» با موضوع پهلوی دوم، «خاطرات خانه متروک» درباره قحطی بزرگ دهه 1290 و ... ازجمله این آثار هستند که به سوژه های کمتر توجه شده، اما بسیار مهم پرداخته اند.
«قائم مقام» نیز أثر جدید مستندسازان جوان است. این فیلم با کارگردانی سیدمحمدعلی صدری نیا و تهیه کنندگی مهدی صفار هرندی، فعال رسانه ای جوان، روایت گر ماجراهایی مهم اما کمتر پرداخته شده از یک مقطع 30 ساله است؛ ماجرایی که از سال 58 شروع می شود و تا سال 88 ادامه می یابد. محور این فیلم مستند، شخصیتی مهم و تأثیرگذار در تاریخ انقلاب است؛ آیت الله حسینعلی منتظری، که روزگاری به عنوان قائم مقام رهبری انقلاب برگزیده شده بود و قرار بود پس از امام خمینی (ره) سکان هدایت نظام جمهوری اسلامی را برعهده بگیرد، اما به دلایلی از این مسئولیت خلع شد. این فیلم مستند، بدون هیچ قضاوت و با کنار هم قرار دادن تصاویر آرشیوی با مصاحبه های ضبط شده با نزدیکان منتظری، در پی برملاسازی وقایع مکتوم درباره سیر تحول فکری آیت الله منتظری است. فرزند و اقوام و دوستان نزدیک آیت الله منتظری و همچنین برخی دیگر از شخصیت های سیاسی مطرح، راویان زندگی و فعالیت های سیاسی وی در این فیلم هستند که مقداری هم تصاویر آرشیوی به آن افزوده شده است.
از همان ابتدا پرداختن به ماجراهای مربوط به قائم مقام مخلوع رهبری کار پیچیده و دشواری به نظر می رسید. چون وقایع و ماجراهای متعدد و سلسله واری را در بر می گرفت و نمی شد تنها به چند موضوع خاص پرداخت. اقدام هوشمندانه سازندگان این مستند، تقسیم روایت فیلم به پنج فاز است و در هر فاز، موضوعی را از ابتدا تا رسیدن به نتیجه، تحلیل و ریشه یابی و فرجام شناسی کرده اند، اما سوال اصلی، در ابتدا طرح می شود.
داستان از 9 فروردین سال 68 شروع می شود. روزی که امام خمینی (ره) با استعفای آیت الله منتظری از قائم مقامی رهبری موافقت می کند و پس از آن، رنج نامه بنیانگذار جمهوری اسلامی خطاب به آقای منتظری انتشار می یابد. بعد، حوادث و فراز و نشیب های منجر به این تصمیم تاریخی و همچنین عواقب آن، بازگو یا برای اولین بار گفته می شود؛ ساختاری که می توان آن را با منطق استقرایی شبیه دانست. به این ترتیب که در آغاز هر فصل فیلم، یک مسئله مطرح می شود و بعد با حوصله و بدون هیچ عجله ای، اطلاعات، اسناد و روایت های مربوط به آن سوال در اختیار مخاطب قرار می گیرد تا در نهایت خودش به شهود برسد.
فصل اول، درباره جایگاه و مقام آیت الله منتظری در جریان انقلاب اسلامی است. فصل دوم به تحولات فکری تدریجی وی و دور شدنش از امام خمینی (ره) و یاران اصلی انقلاب می پردازد. این بخش، ماجرای حمایت منتظری از مهدی هاشمی را روایت می کند. این فصل که شاید نیاز به دادن اطلاعات بیشتر درباره مهدی هاشمی داشت، بسیار مهم و حساس است. شاید بسیاری از افراد و به خصوص جوانان ندانند، اما مهدی هاشمی، برادر داماد آیت الله منتظری که پس از انقلاب صاحب مسئولیت در برخی از نهادهای نظام بود، مرتکب جنایاتی شده وبه طور خودسر اقدام به قتل افرادی نموده بود. اما در کمال ناباوری، آیت الله منتظری نه تنها از این فرد به خاطر روابط خویشاوندی حمایت می کند که حتی در واکنش به محاکمه وی، مدتی موضع قهر با نظام را می گیرد.
حجت الاسلام اکبر ناطق نوری که اکنون به عنوان فعال سیاسی اصلاح طلب شناخته می شود، در آن دوران روابط نزدیک و صمیمانه ای با آیت الله منتظری داشت. او در این مستند با لحنی طنزآمیز به بازگویی برخی از خاطرات و حرف های منتظری می پردازد. از جمله درباره دلیل پشتیبانی آقای منتظری از مهدی هاشمی هم گفت که فشار از دورن خانواده، عامل چنین اشتباهی از سوی وی بود.
اما فصل سوم هم به یکی دیگر از کنش های غیرمنتظره آیت الله متظری می پردازد. این بخش، به سال 67 و دورانی می پردازد که نظام، به درستی با گروهک تروریستی منافقین برخورد کرد و آن عده از اعضای این سازمان که همچنان بر مشی جنایت کارانه اصرار داشتند و از مشارکت در ترور مردم کوتاه نمی آمدند را اعدام کرد. در این بخش می بینیم که منتظری نه تنها تروریست ها را محکوم نمی کند، بلکه نظام را به خاطر مقاومت در برابر منافقین محکوم می کند. همچنان که در فصل چهارم که در نهایت به اقدام تاریخی امام خمینی (ره) منجر می شود نیز سخنان منتظری علیه دفاع مقدس بازگو می شود، اما فصل آخر مستند «قائم مقام» که در نهایت به فوت او ختم می شود هم اتفاقات عجیبی مثل انتقال فوری پیام ها یا فیلم های مربوط به منتظری به انگلستان و پخش آن ها از بی بی سی بازگو می شود که در نوع خودش تأمل برانگیز و تکان دهنده است.
«قائم مقام» با اینکه فقط چند روز است که رونمایی شده و تنها تعداد بسیار اندکی این فیلم را دیده اند، اما سر و صدای بسیاری راه انداخته است. نکته مهم این است که برخلاف مستندهای ماهواره ای که هر کس با کمی مطالعه و شناخت درباره تاریخ می تواند آن ها را غیرواقعی و دروغ آلود بنامد، «قائم مقام» مستندی است که حتی مخالفان نوع نگاه فیلم نیز نتوانسته اند ایرادی به محتوای آن وارد کنند. تاریخ معاصر ما پر از زوایای پنهان و نکات ناگفته است. بیان حقایق مکتوم در قالب تصویر علاوه بر اینکه راه تحریف را می بندد، جوانانی که هیچ اطلاعی از انقلاب و تاریخ معاصر ندارند را هم مجذوب حقایق خواهد کرد./
