توان موشكي يمن؛ بي‌نياز از ايران

(روزنامه اعتماد – 1396/09/29 – شماره 3980 – صفحه 14)

طي هفته‌هاي گذشته عربستان سعودي و دولت امريكا اتهام‌هاي زيادي را به ايران وارد كرده‌اند و مدعي شده‌اند كه ايران، تامين‌كننده موشك‌هاي استفاده شده توسط ارتش يمن در جنگ عليه نيروهاي ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي است. تازه‌ترين نمونه اين اقدام‌ها نشست خبري نيكي هيلي، نماينده ايالات متحده امريكا در سازمان ملل متحد بود كه با ارايه دادن قطعاتي از يك موشك ادعا كرد اين سلاح از طريق ايران به يمن ارسال شده است. به جز مقام‌هاي ايراني كه اين ادعا را كاملا تكذيب كردند، رسانه‌ها و تحليلگران نظامي هم نسبت به بخش عمده ادعاهاي نيكي هيلي ترديد وارد كردند. اما اگر ارتش يمن توان موشكي خود را از طريق ايران به دست نياورده، پس اين توان موشكي از كجا آمده است؟ گزارش پيش رو تلاش مي‌كند با بررسي مدارك و شواهد موجود در مورد توان موشكي يمن از سال‌هاي دهه ۷۰ و پيش‌زمينه‌هاي پيدايش و تغييرات بومي در موشك‌هاي اسكاد، به بررسي منابع توان موشكي يمن بپردازد.

توان موشكي ارتش يمن، نزديك به نيم قرن سابقه دارد. نخستين بار سال ۱۹۷۲ بود كه دولت يمن جنوبي تحت حمايت اتحاد جماهير شوروي سابق، موشك‌هاي ميانبرد اسكاد- بي‌با برد ۳۰۰ كيلومتري دريافت كرد. بر اساس برآورد «موسسهNTI»، يمن تعداد نامعلومي از انواع موشك‌هاي اسكاد در اختيار دارد كه مي‌توان استعداد زرادخانه موشكي ارتش يمن را تا پيش از شروع جنگ ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي در يمن تا حدود ۳۰۰ فروند موشك تخمين زد. در ابتداي شروع جنگ ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي در گزارشي مدعي شد كه موفق شده است بيش از ۸۰ درصد از كل توان موشكي ارتش يمن را كه اكنون در اختيار ارتش وفادار به انصارالله قرار دارد از بين ببرد. اين رقم با انتشار گزارش‌هاي مختلف و با استمرار حملات موشكي يمني‌ها به اهدافي در خاك عربستان كاملا زير سوال رفت.

پيش از آنكه يمن در سال ۱۹۹۰ متحد شود، موشك‌هاي زمين به زمين SS-21 با برد ۸۰ كيلومتر، Frog-7 با برد مشابه و اسكاد- بي با برد دست‌كم ۳۰۰ كيلومتر، از سوي اتحاد جماهير شوروي در اختيار ارتش يمن جنوبي قرار گرفته‌بود. اين توانايي‌هاي موشكي بعد از اتحاد يمن تحت رهبري علي عبدالله صالح به ارتش يمن منتقل شد. در دهه 1990 و سال‌هاي ابتدايي دهه اول 2000 موشك‌هاي جديدي از سوي كره شمالي در اختيار يمن قرار گرفت. سال 2002 با وجود شناسايي يك محموله موشك هواسونگ ۵ توسط نيروي دريايي اسپانيا در آب‌هاي اقيانوس هند، اما به اين دليل كه تحريمي عليه دولت يمن وضع نشده‌بود، اين موشك‌ها در اختيار يمن قرار گرفت. شناسايي كشتي سو سان كره شمالي كه موشك‌هاي هواسونگ5 را تحت پوشش صادرات سيمان به يمن فرستاده‌بود، اين گمانه را ايجاد كرد كه طي سال‌هاي دهه نود و دهه اول قرن بيست و يكم تعداد زيادي از موشك‌هاي كره شمالي به خاك يمن ارسال شده است.

نخستين استفاده رزمي از موشك‌هاي اسكاد- بي‌يمن، در طول جنگ داخلي ۱۹۹۴ رخ داد، نيروهاي يمن جنوبي از اين موشك عليه اهدافي در صنعا و نيروهاي ارتش يمن عليه اهدافي در عدن از موشك اسكاد-بي‌استفاده كردند. بر اساس برآورد موسسه بين‌الملل مطالعات استراتژيك ارتش يمن تا پيش از آغاز جنگ اخير در سال ۲۰۱۵ دست‌كم ۶ لانچر متحرك موشك اسكاد- بي و ۱۰ لانچر موشك SS-21 توشكا در اختيار داشت.

بعد از خيزش‌هاي مشهور به بهار عربي در سال ۲۰۱۱ و اجبار علي عبدالله صالح به كناره‌گيري از قدرت، مساله توانايي موشكي يمن به يكي از اصلي‌ترين نگراني‌هاي حاميان جانشين او عبدالربه منصور هادي تبديل شد. در شرايطي كه يگان موشكي ارتش يمن تحت رهبري گارد جمهوري به فرماندهي احمد علي صالح، پسر رييس‌جمهور پيشين اداره مي‌شد، دولت هادي تصميم گرفت تا با منحل كردن گارد جمهوري، يگان موشكي را تحت فرماندهي يگان تازه تاسيس نيروي ذخيره استراتژيك ببرد. جنگ قدرت ميان احمد علي صالح و فرماندهان وفادار به او با دولت هادي تا سال ۲۰۱۴ كه انصارالله يمن كنترل صنعا را در اختيار گرفتند ادامه پيدا كرد. نهايتا نيروهاي وفادار به احمد علي صالح، تصميم گرفتند كه با انصارالله وارد ائتلاف شوند و در نتيجه توان موشكي ارتش يمن در اختيار نيروهاي انصارالله تحت رهبري عبدالملك حوثي درآمد.

همين انتقال نيروي موشكي به انصارالله يكي از بهانه‌هاي ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي براي حمله به يمن بود. يكي از نخستين اهداف عمليات موسوم به «توفان قاطع» ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي نابود كردن توان موشكي يمن اعلام شد. مقام‌هاي ائتلاف در همان روزهاي ابتدايي اعلام كردند كه در عمليات هوايي دقيق كل توان موشكي يمن را نابود كرده‌اند، اما به سرعت نشانه‌هايي مبني بر اشتباه محاسباتي عربستان پديدار شد.

نخستين بار انتشار عكسي از انتقال يك لانچر مدل 9P117 مخصوص شليك موشك‌هاي اسكاد، بر روي يك تريلي نشان داد كه بخشي از موشك‌ها و لانچرهاي ارتش يمن سالم هستند يا اينكه با آسيب‌هاي جزئي قابل تعمير و بازسازي. سه ماه بعد از آغاز كارزار جنگي سعودي، نخستين موشك يمني به خاك عربستان شليك شد، خبرگزاري رسمي عربستان سعودي براي نخستين بار ژوئن 2015 اعلام كرد كه سامانه‌هاي دفاع موشكي عربستان موفق شده‌اند كه يك موشك اسكاد كه به سمت پايگاه نظامي هوايي خميس مشيط در ۱۰۰ كيلومتري مرزهاي يمن شليك شده است را رهگيري كنند و هدف قرار دهند.

بر اساس گزارش IHS Jane’s خبرگزاري رسمي عربستان سعودي تا ماه مارس سال ۲۰۱۷ طي ۲۴ ماه دست كم خبر رهگيري و هدف قرار دادن ۳۴ موشك شليك شده از سوي يمن را گزارش كرده است، موضوعي كه ادعاي دو سال پيش عربستان مبني بر نابودي كامل موشك‌هاي يمني را كاملا زير سوال مي‌برد. نوامبر ۲۰۱۷ موسسه ريتيون، توليدكننده سامانه‌هاي ضد موشك پاتريوت در امريكا، اعلام كرد كه سامانه‌هاي اين شركت در خاك عربستان بيش از ۱۰۰ موشك شليك شده توسط ارتش يمن را رهگيري كرده‌اند.

ادعا عليه ايران

اما طي ماه‌هاي گذشته، پيشرفت‌هاي ارتش يمن در بازسازي و بهسازي موشك‌هاي بالستيكي كه در اختيار دارد به‌شدت رياض را نگران كرده است. در شرايطي كه عربستان و پيروي آن نيكي هيلي نماينده امريكا در سازمان ملل متحد ايران را متهم مي‌كنند موشك بالستيك در اختيار يمن قرار داده است، اما بر اساس برآورد تحليلگران احتمال چنين رويدادي تقريبا برابر صفر است. موسسه بريتانيايي IHS Jane’s در گزارش خود مي‌نويسد كاملا غيرممكن است كه ايران بتواند حتي يك فروند موشك بالستيك كامل در اختيار يمني‌ها قرار دهد. تنها بندري كه در يمن تحت تسلط نيروهاي انصارالله قرار دارد و تخليه محموله سلاح سنگين در آن ممكن، بندر حديده است.

اما بر اساس قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل متحد هيچ كشتي بدون بازرسي توسط نيروهاي غربي و عربي مستقر در منطقه حق كناره‌گيري در بندر حديده را ندارد. كوين دانگان، فرمانده ناوگان پنجم امريكا كه در درياي احمر مستقر است، ادعا مي‌كند كه پيش از قطعنامه‌هاي شوراي امنيت چهار بار كشتي‌هاي ايراني كه تصور مي‌شد ممكن است سلاح سنگين در آنها باشند در اطراف يمن مشاهده شد و در ميان راه بازگردانده شدند، اما بعد از قطعنامه‌ها چنين موردي ديده نشده است.

پنجشنبه هفته گذشته، نيكي هيلي نماينده دايم امريكا در سازمان ملل متحد، با نمايش برخي از تجهيزات نظامي در مقابل خبرنگاران، مدعي شد كه اين قطعات موشكي كه به سمت فرودگاه ملك خالد رياض شليك شد ايراني است و قطعات ساخت ايران در آن استفاده شده. اما مقامات مختلف ايراني از جمله سخنگوي وزير خارجه، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامي و نمايندگي ايران در سازمان ملل متحد اين ادعا را بي‌پايه خوانده‌اند. بر اساس برآورد تحليلگران حتي اگر ادعاي نيكي هيلي مبني بر ايراني بودن اين تجهيزات هم صحيح باشد، باز هم زمان تحويل اين سلاح‌ها به يمن مشخص نيست و معلوم نيست كه آيا چنين انتقال تجهيزاتي مخالف قطعنامه‌هاي شوراي امنيت باشد يا نه.

امير حاتمي، وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران در اين مورد به خانه ملت مي‌گويد: «دشمنان جمهوري اسلامي مي‌توانند هر ادعايي را مطرح كنند اما به دنبال طرح شكايت، بنا به درخواست جمهوري اسلامي بايد قطعه‌اي از اين موشك‌ها تحويل ايران داده شود تا بتوان ضمن بررسي، نظر نهايي را اعلام كنيم. » وزير دفاع تاكيد كرده است: «بدون بررسي و از راه دور نمي‌توان پاسخ اين ادعا را داد، از اين رو به زودي شكايت جمهوري اسلامي را در قالب درخواستي تهيه و به سازمان ملل ارجاع خواهند كرد.»

يكي از نكاتي كه در مورد ادعاي نيكي هيلي مطرح شده است اين است كه بر اساس ادعاي امريكا و عربستان سعودي، تغييرات اعمال شده در موشك‌هاي اسكاد يمني، فقط مختص نمونه ايراني موشك اسكاد است. اين در حالي است كه طي سال‌هاي گذشته، از زمان موفقيت پروژه الحسين در بغداد و پروژه هواسونگ در كره شمالي، كشورهاي مختلفي در جهان با ايجاد تغييرات در موشك‌هاي اسكاد، دقت و برد آن را افزايش داده‌اند و مشخصا اين فناوري به سادگي در اختيار مهندسان نظامي كشورهاي مختلف از جمله عراق، كره‌شمالي، سوريه و ايران قرار داشته است.

ميهن‌پرست‌هاي ناتوان و نگراني رياض

هر چند عربستان سعودي بعد از هدف قرار گرفتن با هر موشك يمني ادعا مي‌كند كه اين موشك را توسط سامانه‌هاي دفاع موشكي پاتريوت رهگيري و خنثي كرده است، اما گمانه‌زني‌ها در مورد ناتواني اين كشور و سامانه‌هاي موشكي امريكايي براي رهگيري اين موشك‌ها هر روز بيشتر از گذشته به واقعيت نزديك مي‌شوند. موشك‌هاي پاتريوت (به معناي ميهن‌پرست) سامانه موشكي دفاعي امريكا هستند كه امريكا براي مقابله با تهديد موشك‌هاي اسكاد در اختيار متحدانش قرار داده است. طي سال‌هاي اخير عربستان سعودي تعداد زيادي سامانه موشكي پاتريوت سري PAC-2 و +PAC-2 دريافت كرده است و بر اساس يك قرارداد در سال ۲۰۱۵ قرار است سامانه‌هاي پيشرفته‌تر PAC-3 نيز به عربستان صادر شود. رياض در سفر اخير ترامپ به اين كشور همچنين قراردادي براي دريافت سامانه موشكي THAAD امضا كرد.

انتشار يادداشتي در پايگاه اطلاع‌رساني العربيه كه تحت كنترل دولت عربستان سعودي اداره مي‌شود، اين گمانه را افزايش داد كه يكي از دلايل جنگ تبليغاتي اخير عربستان سعودي در مورد مساله موشك‌هاي بالستيك يمن، ناتواني سامانه پاتريوت از كنترل آنها باشد. العربيه در گزارش خود تاكيد مي‌كند كه به دلايل متعدد، موشك‌هاي بركان-2 اچ ارتش يمن براي سامانه موشكي پاتريوت مشكل ايجاد كرده‌اند. از جمله دلايل ذكر شده در اين موشك جدا شدن كلاهك از بدنه موشك بعد از ورود به جو، باعث مي‌شود كه سامانه‌هاي پاتريوت بدنه موشك را با كلاهك جنگي اشتباه بگيرند.

اين مشكل سامانه‌هاي پاتريوت يك مشكل شناخته‌شده در مقابله با موشك‌هاي اسكاد دستكاري شده است كه از جنگ اول خليج فارس و حملات موشكي عراق به عربستان اسراييل با موشك‌هاي الحسين شناسايي شده‌بود. مشكل ديگر حذف باله‌ها در موشك بركان-2 اچ است. به نوشته العربيه در حالي كه در موشك‌هاي مشهور به اسكاد- سي يا هواسونگ-6 كره شمالي، وظيفه ثبات موشك در اختيار باله‌هاي انتهايي موشك است، وجود پيشرانه‌ها در بدنه موشك يمني، توانايي حذف باله‌ها براي ثبات حركت موشك را گرفته است. به نوشته العربيه فقدان باله در اين موشك باعث مي‌شود كه سامانه‌هاي پاتريوت ديرتر از زمان لازم براي شناسايي موشك فعال شوند.

جفري لوييس، مدير برنامه عدم اشاعه شرق آسيا در موسسه پژوهش‌هاي بين‌الملل مونتري كاليفرنيا به سي‌ان‌بي‌سي مي‌گويد: «دولت امريكا در مورد موثر بودن سامانه‌هاي ضد موشك دروغ مي‌گويد، اين موضوع بسيار نگران‌كننده‌اي است.» ۲۱ نوامبر سال ۱۹۹۳، روزنامه نيويورك‌تايمز نيز در گزارشي از توانايي نظامي موشك‌هاي پاتريوت نوشته‌بود كه تقريبا تمامي رهگيري‌ها و هدف‌گيري‌هاي سامانه پاتريوت براي خنثي ساختن موشك‌هاي الحسين عراق در جنگ اول خليج فارس نا موفق بودند. موشه آرنس، وزير جنگ وقت رژيم صهيونيستي در دوران جنگ اول خليج فارس به نيويورك تايمز در واكنش به گزارش ارتش امريكا در مورد توانايي صد در صدي سامانه‌هاي پاتريوت در مقابله با موشك‌هاي اسكاد دستكاري شده گفته‌بود: «قاعدتا هر كسي دوست دارد محصول توليد شده خود را بفروشد.» يك مقام نظامي ديگر رژيم صهيونيستي توانايي پاتريوت را «افسانه» و «شوخي» توصيف كرده‌بود. رژيم صهيونيستي بعد از اثبات ناكارآمدي سامانه‌هاي پاتريوت، سامانه دفاع موشكي خود با عنوان گنبد آهنين را توسعه داد.

توانايي فني يمن

نيم قرن سابقه در اختيار داشتن موشك‌هاي ساخت شوروي و سه دهه سابقه در بهره‌برداري از موشك‌هاي كره شمالي، اين توانايي را در اختيار مهندسان نظامي يمني گذاشته است تا تغييراتي در موشك‌هايي كه در اختيار دارند، انجام دهند. سابقه چنين توانايي بدون كمك خارجي در عملكرد ارتش عراق ديده مي‌شود. در جنگ تحميلي عراق عليه ايران، بعد از اينكه ايران از طريق ليبي موفق به دراختيار گرفتن موشك‌هاي اسكاد- بي شد، عراقي‌ها نسبت به توانايي ايران دچار نگراني شدند. موشك‌هاي اسكاد- بي در مرزهاي غربي ايران به سادگي مي‌توانست پايتخت عراق بغداد و كركوك ميزبان بزرگ‌ترين منابع نفتي عراق را هدف قرار دهد. در برابر همين موشك‌ها كه از طريق شوروي در اختيار عراق قرار گرفته‌بود، نمي‌توانست به دليل وسعت خاك ايران فراتر از خوزستان را هدف بگيرد. عراقي‌ها پروژه ۱۷۲۸ را براي بهبود عملكرد موشك‌هاي اسكاد-بي آغاز كردند. اين پروژه نهايتا در سال ۱۳۶۷ موفق شد و موشك‌هاي اسكاد-بي عراقي به نمونه دستكاري شده الحسين تغيير كردند.

تغييرات عراقي‌ها در موشك الحسين باعث شد كه برد موشك از ۳۰۰ كيلومتر به ۶۵۰ كيلومتر افزايش پيدا كند. يكي از راهكارهاي عراق براي افزايش برد موشك اسكاد، كم كردن از وزن كلاهك موشك بود، تا جايي كه كلاهك موشك‌هاي الحسين، تقريبا نصف موشك اسكاد- بي، ‌وزن داشتند.

يمني‌ها نيز در جنگ با عربستان، از توانايي دستكاري موشك‌ها براي مبارزه با تجاوز سعودي بهره‌برداري كرده‌اند. به نوشته IHS Jane’s ارتش يمن در نخستين اقدام خود، موشك‌هاي زمين به هواي S-75 را كه در برابر حملات هوايي عربستان كارايي نداشتند به موشك‌هاي زمين به زمين تبديل كردند. موشك‌هاي S-75 تا ۲۵۰ كيلومتر برد دارند، هر چند كه به دليل ثابت بودن لانچرهاي اين موشك، بخش اعظم توانايي موشكي S-75 يمن توسط نيروي هوايي ائتلاف مورد حمله قرار گرفت، اما ارتش يمن با تغييراتي توانسته است لانچرهاي اين موشك‌ها را بر روي كاميون‌هاي عادي نصب كند تا از حملات در امان بمانند. موشك تغيير يافته از سوي ارتش يمن موشك قاهر نامگذاري شده است و رسانه‌هاي يمني ادعا مي‌كنند با ايجاد تغييراتي در اين موشك اكنون مي‌توانند تا برد ۳۵۰ كيلومتري را با موشك قاهر ام۲ هدف قرار دهند.

پروژه ديگر موشكي ارتش يمن، موشك بركان است. بركان به معناي آتش‌فشان موشكي است كه با استفاده از موشك‌هاي بالستيك سري اسكاد توليد شده است. ارتش يمن تاكنون از ۳ موشك تغيير يافته اسكاد با نام‌هاي بركان، بركان ۲ و بركان ۲اچ رونمايي كرده است. ارتش يمن تاكنون چندين بار با استفاده از موشك بركان، اهدافي را در خاك عربستان هدف قرار داده است. به نوشته IHS Jane’s تغييرات انجام شده در موشك بركان، از همان الگوي تغييراتي استفاده مي‌كند كه در ديگر كشورهاي جهان براي افزايش برد و دقت موشك استفاده شده است.

كاهش وزن كلاهك، افزايش طول بدنه و تغيير دادن سايز مخزن سوخت از جمله اين تغييرات است. با اين حال اين موشك‌ها مانند ديگر مدل‌هاي اسكاد، امضاي قطر ۸۸ سانتي‌متري را حفظ كرده‌اند. سال ۲۰۱۶ ارتش يمن براي نخستين بار موشك بركان را در حمله به پايگاه هوايي فهد در طائف و فرودگاه ملك عبدالعزيز در جده به كار بردند. اين موشك با برد ۶۳۰ كيلومتر بلندبردترين موشك استفاده شده در يمن تا تابستان سال گذشته بود و فصل جديدي در توانايي‌هاي موشكي ارتش يمن گشود.

http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=93408

ش.د9603992