مذاکرات سوچی و آینده بحران سوریه

(روزنامه آسمان آبي – 1396/11/10 – شماره 561 – صفحه 11)

پس از گذشت پنج سال از جنگ داخلی در سوریه، دورنمای صلح و ثبات در این کشور جنگ‌زده همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در تازه‌ترین اقدام سیاسی، کنفرانس سوچی به مدت دو روز در روسیه برگزار می‌شود. نشستی که با ابتکار روسیه، ایران و ترکیه با رویکرد کاهش مناطق تنش از اواسط سال 2017 میلادی آغاز شد و تاکنون چند جلسه آن نیز برگزار شده است. حال باید دید این نشست‌ها می‌تواند بحران خانمان‌سوز 6 ساله سوریه و آلام مردم رنجدیده این کشور را پایان بخشد؟ به‌‌ویژه این‌که طی یک هفته مانده به نشست سوچی، تحول دیگری در صحنه میدانی سوریه با دخالت نظامی مستقیم ترکیه در عفرین، شهر کردنشین شمال سوریه رقم خورده و وضعیت سوری‌ها را پیچیده‌تر کرده است.

شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین موانع حل بحران در سوریه تعدد بازیگران داخلی و خارجی است. این گروه‌های پرشمار مسلح و معارض همراه با حامیان خارجی که به آنان پول و سلاح می‌دهند و سیاست‌های متعارض و متناقض این بازیگران که به‌رغم این‌که خواستار حذف بشار اسد هستند، با یکدیگر توافق و همگرایی ندارند و فاقد یک برنامه متحد و منسجم برای آینده سوریه هستند. این گروه‌ها عمدتا تحت تاثیر خواسته‌های دولت‌های دیگر، ازجمله عربستان و آمریکا قرار دارند و از این جهت به‌رغم این‌که گفته شده این دوره کنفرانس سوچی به منظور بررسی بحران سوریه از جمله حضور و عدم حضور بشار اسد، رئیس جمهوری این کشور بر سر قدرت و اختلافات موجود میان دولت و مخالفان آن برگزار می‌شود، اما همچنان سایه اختلافات میان برگزارکنندگان نشست و سایر معارضان سایه افکنده و گروه‌های معارض اصلی، حتی کردها نیز عدم تصمیم خود برای حضور در مذاکرات را اعلام کرده‌اند.

با وجود بازیگران متعدد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در بحران، طبیعتا هریک از آنان درصدد عملی کردن اهداف و رویکردهای خود است و از این جهت بحران در سوریه از یک موضوع داخلی تغییر وضعیت داده و به اتفاقی فرامنطقه‌ای تبدیل شده است. ضمن این‌که عربستان با حمایت ضمنی آمریکا طی سال گذشته نشست‌هایی با معارضان حامی خود برگزار کرده و درصدد بی‌اعتبار کردن تلاش‌های محور روسیه، ایران و ترکیه بوده است.

موضوع دیگری که نشست کنونی سوچی را تحت تاثیر قرار داده، تضعیف گروه تروریستی داعش در منطقه، به‌‌ویژه عراق و سوریه است که دورنمای تعیین تکلیف سوریه را نزدیک‌تر ساخته، اما درعین‌حال مواضع بازیگران درگیر در سوریه را شفاف‌تر و سخت‌تر کرده است. از این‌رو فضای دسته‌بندی‌های بازیگران و معارضان شکل تازه و تعریف شده‌تر، اما خطرناک‌تری پیدا کرده است. از این جهت اصرار بیشتر آمریکا جهت تحکیم نظامی در سوریه و مداخله نظامی مستقیم ترکیه در عفرین و کنش و واکنش‌های کشورهای منطقه در سوریه را در همین زمینه باید تحلیل کرد.

همچنین عدم حضور گروه‌های اصلی معارضان در مذاکرات مانع دیگری است. کردهای سوریه به دلیل عملیات نظامی ترکیه در عفرین سوریه، در نشست سوچی شرکت نمی‌کنند. فوزی یوسف، نماینده هیئت کرد سوریه با اشاره به این‌که عملیات کنونی ترکیه در عفرین متناقض با اصول مذاکرات سیاسی است، اظهار داشت اگر وضعیت عفرین به همین شکل باقی بماند ما نمی‌توانیم در این مذاکرات شرکت کنیم. این در حالی است که در نشست‌های گذشته معارضان کردی پایبند به راه‌حل سیاسی بوده و در مذاکرات حضور داشتند. از این جهت مداخله مستقیم ترکیه در سوریه اکنون به عاملی بازدارنده برای ادامه راه‌حل سیاسی منجر شده است.

گرچه ترکیه با استناد به منافع حیاتی خود در مرزهایش با سوریه و همچنین نفوذ گروه تروریستی «پ.ک.ک» در میان کردهای سوریه، اقدامات خود را توجیه می‌کند و روسیه و ایران نیز به‌عنوان دو پایه اصلی دیگر مذاکرات سوچی، تلویحا اقدام نظامی ترکیه را پذیرفته‌اند. به‌عنوان مثال الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه پوتین در امور سوریه در آستانه شروع نشست اعلام کرد عملیات نظامی ترکیه در عفرین هرگز تاثیری بر کنفرانس سوچی نخواهد گذاشت، اما به‌هرحال نتیجه نهایی اقدام ترکیه تضعیف راه‌حل سیاسی و کش‌دار شدن بحران است. سایر گروه‌های معارض که عموما مورد حمایت عربستان هستند نیز تصمیم به شرکت در مذاکرات ندارند.

نصر حریری، رئیس هیئت مخالفان سوریه، اعلام کرده احتمال حضور هیئت مخالفان این کشور در کنفرانس آتی سوچی کم است. این در حالی است که اساسا مذاکرات در صورتی می‌تواند منجر به نتیجه جدی شود که همه گروه‌های تاثیرگذار در بحران در آن حضور داشته باشند. فارغ از انگیزه‌ها یا نوع حامیان معارضانی که در مذاکرات حضور نمی‌یابند، نبود معارضان تاثیرگذار در مذاکره فرایند گفت‌وگوها را ناقص و نهایتا بی‌نتیجه می‌کند. همچنین به دلیل تبعیت هریک از گروه‌های معارض از یکی از بازیگران خارجی حاضر در بحران سوریه، غیبت بخشی از معارضان نشان‌دهنده مخالفت سایر بازیگران خارجی با طرح صلح‌محور روسیه، ایران و ترکیه است.

دیگر، نقش سازمان ملل در مذاکرات است که همچنان در بحران سوریه تقریبا دست بسته مانده است. این نشست که ابتکارعمل ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، محسوب می‌شود، از سوی غرب نیز مورد انتقاد قرار گرفته و غربی‌ها به‌ویژه آمریکا مدعی هستند این نشست نقش سازمان ملل در مذاکرات صلح سوریه را به حاشیه می‌راند و هدف از آن دادن امتیازاتی به دولت دمشق است. بااین‌حال سازمان ملل اعلام کرد دبیرکل این سازمان استفان دی‌میستورا، نماینده ویژه خود در بحران سوریه را به کنفرانس سوچی می‌فرستد.

با توجه به شرایط موجود هنوز نمی‌توان دورنمای روشنی از راهکار سیاسی در سوریه یافت. گرچه محور روسیه، ایران و ترکیه مصرانه و امیدوارانه بر گردهم آوردن طرف‌های درگیر پافشاری می‌کنند، به نظر می‌رسد وجود رقابت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای همچنان مانع حل بحران در سوریه است که بیش از 6میلیون آواره، 500 هزار کشته و تخریب 70 درصد از زیرساخت‌های این کشور را به دنبال داشته است، در حالی‌که ایران و روسیه را انگیزه رفع تهدید مشترک در سوریه وادار به همگرایی کرده، آمریکا اراده جدی برای حل بحران ندارد و از ادامه اختلافات و ادامه جنگ و بحران در منطقه منتفع شده و به فروش سلاح و ایران‌هراسی مشغول است.

ترکیه نیز از بدو بحران، دائما تغییر تاکتیک داده، گرچه اهداف میان مدت امنیتی و اقتصادی خود در سوریه را پیگیری می‌کند. از همه مهم‌تر، رژیم صهیونیستی با ادامه اختلافات و درگیری میان اعراب و مسلمانان، احساس امنیت بیشتری کرده و به گسترش شــهــرک‌ســازی‌هــا و ســـرکــوب فلسطینی‌ها مشغول است. از این جهت به نظر می‌رسد برای حل بحران سوریه، پیش از برگزاری نشست‌های دیپلماتیک، نیاز به توافق‌هایی در میان بازیگران اصلی حاضر است تا نشست‌ها با حضور حداکثری معارضان و ایجاد فضای خردورزی انجام شود.

https://asemandaily.ir/post/12933

ش.د9604849