بیروت و چند شهر دیگر در لبنان از شامگاه پنج شنبه شاهد اعتراضات گسترده مردمی بود. دولت لبنان برای تامین بودجه سال ۲۰۲۰ با مشکلات فراوانی مواجه است، لذا تصمیم گرفت مالیات برخی اقلام مانند بنزین، تنباکو و نیز نرم افزارهای ارتباطی از جمله «واتس‌اپ» را افزایش دهد.
البته با افزایش اعتراض مردمی، دولت تصمیم خود را لغو کرد؛ اما شعله ای که برافروخته شده نشانگر مشکلات دیرینه و متراکم و نارضایتی عموم مردم از عملکرد دولت است، به همین دلیل عمده شعارها ناظر به سرنگونی دولت بود.
پیش از این، لبنانی ها در ماه ژوئیه نیز در اعتراض به مصوبه اقتصاد ریاضتی توسط پارلمان به خیابان ها ریخته بودند.
در واکاوی اعتراضات اخیر لبنان می توان به دو ریشه ساختاری اشاره کرد:
- از جنبه سیاسی، به رغم آن که لبنان بر اساس توافق طائف در سال 1989 به نوعی دموکراسی توافقی میان طوائف سه گانه (شیعه، سنی و مسیحی) دست یافت، اما به دلیل ساختار موزائیکی و تعدد طائفه ای، این کشور همواره در معرض اختلافات سیاسی و تنش در حاکمیت است. به همین دلیل روند شکل گیری دولت غالبا با کندی و موانع فراوانی مواجه است و بعد از روی کار آمدن دولت نیز چالش های داخلی همچنان تداوم داشته و در بسیاری موارد، دولت ها مستعجل هستند. این وضعیت به طور طبیعی موجب ناکارآمدی دولت شده و در نتیجه اعتراضات مردمی تبدیل به یک امر عادی و روتینی شده است.
نمونه اخیر ناکارآمدی دولت، ناکامی در مهار آتش سوزی اخیر جنگل های لبنان بود که موجب آوارگی هزاران تن از لبنانی ها شد و اگر باران نباریده بود، تبدیل به یک فاجعه بزرگ می شد.
اختلافات سیاسی تا حدی است که هیچ یک از مسئولان لبنانی، مسئولیت مشکلات جاری را برعهده نگرفته و تنها تقصیر را گردن سایرین می اندازند، موضوعی که مورد انتقاد شخصیت هایی همچون دبیر کل حزب الله قرار گرفته است. ولید جنبلاط رهبر حزب ترقی خواه سوسیالیست و سمیر جعجع رهبر نیروهای لبنانی با این که در دولت حضور دارند، در این وضعیت آشفته، به فکر سهم خواهی و تصفیه حساب های سیاسی افتاده و خواستار برکناری نخست وزیر شده اند.
این دو شخصیت فرصت طلب در عین حال، انگشت اتهام را به سمت جریان آزاد ملی و حزب الله نشانه رفته اند، زیرا مدعی هستند کابینه تحت سیطره آنان است. سعد حریری، نخست وزیر نیز دست به فرافکنی زده و شرکای خود را متهم به کارشکنی در مسیر طرح اصلاحات مورد نظر خود کرد.
- از نظر اقتصادی، لبنان دارای مشکلات زیرساختی فراوان است. این کشور که سال ها گرفتار جنگ های داخلی و نیز حملات و اشغالگری رژیم صهیونیستی بوده، یکی از بالاترین نرخ های بدهی در جهان را نسبت به حجم اقتصاد خود دارد (۸۶ میلیارد دلار). ارزش پول ملی سقوط کرده و نرخ بیکاری در میان افراد زیر ۳۵ سال در حدود ۳۷ درصد است. جذب سرمایه گذاری خارجی و صنعت گردشگری نیز که روزگاری یکی از منابع اصلی درآمد لبنان محسوب می شد، به دلیل عدم ثبات داخلی از رونق کافی برخوردار نیست.
در همین راستا دبیر کل حزب الله در سخنرانی خود به مناسبت اربعین حسینی در شهر بعلبک تاکید کرد مشکلات اقتصادی لبنان از سال ها قبل انباشت شده و مربوط به این دولت و دوره نیست. در عین حال از نگاه سید حسن نصرالله، لبنان یک کشور ورشکسته نیست و این که دولت گزینه ای جز اعمال مالیات ندارد درست نیست، زیرا گزینه های زیادی وجود دارد که از طریق آن می توان کشور، ملت و اقتصاد را نجات داد.
در مجموع، فقدان ثبات سیاسی و ناکارآمدی دولت و معضلات زیرساختی اقتصادی دست به دست هم داده و زندگی اغلب شهروندان لبنانی خصوصا جوانان را با مشکلات فراوان مواجه کرده است.
موضوع دیگری که برخی رسانه های مخالف با مقاومت، به آن دامن می زنند اتهام علیه حزب الله جهت تحریک مردم و ناآرام کردن اوضاع داخلی لبنان است. نصرالله در خصوص عدم دخالت حزب الله در تظاهرات اخیر گفت: به خیابان ها نیامدیم برای این که نگویند ایران از وسط بیروت برای آمریکا پیغام فرستاد. وی تاکید کرد اگر حزب الله به خیابان بیاید، تا تحقق کامل مطالبات عقب نشینی نخواهد کرد.
نکته قابل توجه آن است که حزب الله، در کنار حمایت از اعتراضات برحق مردم لبنان، قائل به برکناری دولت فعلی نیست. به گفته نصرالله مشکل اصلی این نیست که چه کسی در راس حکومت است، مشکل اصلی در راه و روش اتخاذ شده است. لذا از کناره گیری دولت کنونی حمایت نمی کنیم و دلیل آن هم این است که امکان ندارد دولت جدید طی یک سال و چند سال آینده تشکیل شود. به گفته نصرالله برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی نیز نتیجه ای ندارد و منجر به تکرار پارلمان کنونی می شود.
نکته دیگری که حزب الله بر آن تاکید دارد این است که منشا اعتراضات و ناآرامی های لبنان کاملا داخلی است. آن گونه که نصرالله اعلام کرد هیچ حزب یا گروه یا سفارت خارجی در پس تظاهرات اخیر نیست، بلکه این تظاهرات خودجوش و فراتر از مسایل طایفه ای و مذهبی است.
با این حال هم جریانات داخلی و هم دشمن خارجی در هر گونه ناآرامی به موج سواری پرداخته و به همین دلیل نصرالله به لبنانی ها هشدار می دهد که مراقب باشند اعتراضات مورد مصادره سیاسی قرار نگیرد. این هشدار در جایی اهمیت می یابد که دخالت برخی کشورهای غربی و عربی در لبنان، یک امر سابقه دار است.
به نظر می آید تنها راه مدیریت وضعیت در لبنان و آرام سازی اوضاع، ادامه کار دولت فعلی و توافق جریانات سیاسی بر سر یک طرح و راهکار منطقی، جهت حل مشکلات اقتصادی و پاسخ به مطالبات مردم است. لذا گروه های سیاسی لبنان باید نزاع های سیاسی را تا اطلاع ثانوی کنار بگذارند. حزب الله چه به عنوان جریان مقاومت و چه از جهت حضور در دولت، قائل به این راهکار بوده و سایر احزاب و گروه ها را نیز به این روش فرامی خواند.
قطعا حل اساسی مشکلات لبنان به ویژه در بعد اقتصادی، کاری دشوار و زمانبر خواهد بود، اما ارائه راه حل های عاجل امکان پذیر بوده و می تواند مانع افزایش خشم و اعتراض عمومی مردم لبنان شود.
