گام چهارم و مقاومت فعال

هم‌زمان با پایان سومین فرصت 60 روزه ایران به طرف‌های باقیمانده در برجام، گام چهارم کاهش تعهدات برجامی برداشته شد. براساس برجام، بیش از هزار سانتریفیوژ ( ۱۰۴۴ ) وجود دارد که قرار بود بچرخند؛ اما گاز به آنها تزریق نشود؛ با این حال مخزن ۲۸۰۰ کیلویی حاوی حدود 2 هزار کیلوگرم گاز هگزا فلوراید اورانیوم(UF6) پس از انتقال از مجتمع غنی‌سازی شهید احمدی‌روشن (نطنز) به مجتمع غنی‌سازی شهید مسعود علی‌محمدی (فردو) در سالن خوراک‌دهی مجتمع فردو قرار گرفت و روز پنج‌شنبه عملیات تزریق گاز به سانتریفیوژ‌ها انجام شد.

تأسیسات هسته‌ای فردو همواره برای کشورهای غربی اهمیت بسیاری داشته است. آمریکا و کشورهای اروپایی تا مدت‌ها خواهان برچیده شدن  تأسیسات فردو بودند؛ با توجه به این اهمیت، ایران در مذاکرات برجام نپذیرفت که تأسیسات فردو تعطیل شود و تنها پذیرفت که آن را از یک مرکز غنی‌سازی اورانیوم به یک مرکز تحقیق و توسعه تبدیل کند؛ اما اهمیت گام چهارم در این است که تزریق گاز اورانیوم به سانتریفیوژهای نیروگاه فردو از سر گرفته و بار دیگر فردو به یک مرکز غنی‌سازی اورانیوم تبدیل ‌شود.

البته هنوز مشخص نیست که آیا این گام سبب خواهد شد اروپا از وضعیت بی‌عملی خارج شود یا خیر؛ اما بی‌شک روند کاهش تعهدات هسته‌ای‌ـ که بخشی از راهبرد مقاومت فعال جمهوری اسلامی ایران است و از 18 اردیبهشت ماه سال جاری اعلام شده‌ـ صحنه دیپلماسی و مذاکرات اعضای باقیمانده در برجام را واقعی کرده است. نکته مهم اینکه اگر انتظار داریم روزی اروپا به تعهدات برجامی برگردد و منافع اقتصادی کشور تأمین شود، مسیر منطقی و واقعی آن همین است که ایران با انسجام در حال پیمودن آن است. به تجربه ثابت شده که بهترین حالت برای اروپا این است که ایران در برجام بماند و از منافع ناشی از توافق هسته‌ای بهره چندانی نبرد تا بر اثر فشارهای اقتصادی به مذاکرات غیر هسته‌ای تن دهد؛ افزون بر اینکه آثار حرکت صنعت هسته‌ای که بر اثر برجام متوقف یا کند شده بود، در صورت پیشروی در پیشرفت اقتصادی و صنعتی کشور آشکار خواهد شد. همچنین باید توجه داشت که مناسبات بین‌المللی بر پایه اعتماد و قواعد اخلاقی بنیان‌گذاری نشده که انتظار داشته باشیم منافع ملی تضمین شود بلکه تنها راه تأمین منافع کشور توسعه و تعمیق مؤلفه‌های قدرت ملی است.

اهمیت اقدامات جمهوری اسلامی در مورد کاستن از تعهدات هسته‌ای خود زمانی بهتر درک می‌شود که به یاد آوریم سال گذشته میلادی وقتی خبرنگاران از «پمپئو» پرسیدند که آیا کمپین فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی ایران سبب نخواهد شد که ایران به نقض برجام روی بیاورد، پاسخ شنیدند که ما اطمینان داریم ایران چنین تصمیمی نخواهد گرفت.

نکته دیگر درباره تصمیمات و اقدامات مهم و راهبردی جمهوری اسلامی ایران این است که خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، که با انگیزه تسلیم ایران، در حوزه‌های غیر هسته‌ای طراحی شده بود، در عمل سبب شد جمهوری اسلامی ایران آزمایش سانتریفیوژهای پیشرفته را که براساس برجام قرار بود در سال ۲۰۲۶ انجام دهد، در سال جاری (2019) از سر بگیرد. همچنین طبق برجام معین شده بود ایران تزریق گاز به سانتریفیوژهای فردو و عملیات غنی‌سازی در این تأسیسات مهم را در سال ۲۰۳۱ صورت دهد؛ اما این اقدام مؤثر در سال ۲۰۱۹ رخ داد.

از منظر انسجام ملی و نگاه واحد حاکمیتی، اینکه جمهوری اسلامی دریافته منافع و مزایای روند کاهش تعهدات هسته‌ای و تحمیل هزینه به طرف مقابل بیشتر از دوران یک ساله صبر راهبردی است، بسیار مهم و اساسی برآورد می‌شود. همان‌طور که در بالا اشاره شد، جمهوری اسلامی از ۱۸ اردیبهشت ماه تاکنون نتایج راهبرد مقاومت فعال را دیده است. واقعی شدن صحنه دیپلماسی، افزایش میانجی‌گری‌ها، پیشنهادهای برخی کشورهای منطقه با هدف کاستن تنش‌ها و غلبه توان بازدارندگی نظامی ایران در منطقه خلیج‌فارس، از دستاوردها و نشانه‌های صحت رویکردی است که ایران از اوایل سال جاری در پیش گرفته است.

پدید آمدن وضعیت کنونی به نفع جمهوری اسلامی در حالی است که آمریکا با اعمال سیاست فشار حداکثری و ائتلاف‌سازی علیه جمهوری اسلامی در پی آن بود که نه تنها ضربه‌ای اساسی به پیکره و ساخت اقتصادی ایران وارد کند، بلکه توان هسته‌ای ایران را در نقطه‌ای محدودتر از آنچه در برجام مشخص شده قرار دهد و در نهایت ایران را به پای میز مذاکرات موشکی و منطقه‌ای بکشاند؛ رؤیاهایی که هیچ یک از آنها تعبیر نشد. در نتیجه اکنون ایران نه تنها یک قدم عقب‌نشینی نکرده، بلکه اقتصادش نیز پس از یک دوره پرفراز و نشیب، با ثبات و بهبودی روبه‌رو شده است.