نظام‌سازی قرآنی

روش اصلی انبیا در دستیابی به اهداف دین عبارت است از ساختن جامعه و نظام‌های گوناگون مورد نیاز زندگی جمعی.  این جامعه‌سازی در وهله اول در ایجاد نظام‌های کلان و خرد نمود پیدا می‌کند که از آن به «نظام‌سازی» تعبیر می‌شود. «نظام» مجموعه‌ای از اجزای به هم وابسته است که در راه نیل به هدف‌های معینی با هم هماهنگی دارند. «نظام‏سازى» طراحى و ایجاد مجموعه‏اى از زیرساخت‏ها، سازوكارها، روندها، ساختارها و نهادهاست كه فرایند تحقق «آرمان‌ها» را سازماندهى مى‏كند. آنچه به لحاظ نرم‌افزاری به جامعه سازمان می‌دهد، «مبانی و اصول ارزشی» جامعه، «آرمان‌ها و اهداف» آن و نیز «روندها و فرایندها و سازوکارهایی» است که اهداف را تحقق‌پذیر می‌کند.

فرایند نظام‏سازى و جامعه‌پردازی به طور عمده سه محور اصلى به هم پیوسته و در ارتباط با هم دارد كه شامل «تولید نرم‏افزار و سوخت نظرى براى حركت»، «نهادسازى» و «كادرسازى» است كه به موازات یكدیگر باید مورد توجه باشد و لازمه آن تحول و پیشرفت در علوم انسانی و فرهنگ و سپس مدیریت و سیاست است.

نظام‌سازی در سطوح گوناگونی شکل می‌گیرد. سطح عالی آن طراحی نظام حکومتی است که ارکان اصلی حاکمیت و سازوکارهای کلان مدیریت جامعه را ترسیم می‌کند. سطح میانی آن طراحی و ایجاد نهادها و سیستم‌های کلان در عرصه‌های اقتصاد، آموزش، فرهنگ، رسانه، امنیت، قضا، سلامت و مدیریت است. سطوح پایین‌تر مربوط به خرده سیستم‌ها در هر یک از این عرصه‌های کلان است، مانند نظام بانکداری، نظام پولی، نظام کار، تولید، توزیع و تجارت در نظام کلان اقتصاد. از آنجا که اسلام، منبع تبیین مبانی، اصول، ارز‌ش‌ها و آرمان‌ها و اهداف است، باید نظام‌سازی در همه سطوح بر اساس آموزه‌های اسلام صورت پذیرد.

آیات فراوانی از قرآن کریم با یک نگاه اجتماعی، به مسئله نظام‌سازی اشاره دارند؛ از جمله آیاتی از سوره «حج» که اموری مانند اقامه نماز، پرداخت زکات، امر به معروف و نهی از منکر را از امور نظام‌ساز معرفی می‌کنند.

در آیه ۴۱ سوره «حج» آمده است: «كسانى كه هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا مى‏دارند و زكات مى‏دهند، و امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنند، و پایان همه كارها از آن خداست!» این آیه در نگاه تفسیری تمدنی حضرت آیت‌اللّه‌العظمی خامنه‌ای به چند موضوع تمدن‌ساز و نظام‌ساز، از جمله نماز، زکات، امر به معروف و نهى از منكر اشاره دارد. معظم‌له می‌فرمایند:

«اتصال همه‌ دل‌ها به یک مرکز واحد در نماز، و متعهد و بدهکار جامعه‌ اسلامی دانستن انسانی که در جامعه‌ اسلامی، برخوردار از مال دنیوی است، در فرهنگ زکات، مسئله‌ نظام‌ساز و شکل‌دهنده‌ هندسه نظام است. همچنین امر به معروف و نهی از منکر، زیربنای همه حرکات اجتماعی اسلام است که مهم‌ترین مصادیق آن ایجاد و حفظ نظام اسلامی و نیز اعتلای فرهنگ، سلامت محیط اخلاقی، سلامت محیط خانوادگی، رونق دادن به اقتصاد و تولید، گسترش علم و فناوری، استقرار عدالت قضائی و عدالت اقتصادی و مجاهدت برای اقتدار ملت ایران و امت اسلامی است. همچنین، مهم‌ترین مصادیق نهی از منکر، ابتذال، کمک به دشمنان اسلام، تضعیف نظام اسلامی، تضعیف فرهنگ اسلامی، تضعیف اقتصاد جامعه و تضعیف علم و فناوری است.»(۱/۱/۱۳۹۴)