ضربه‌های اقتصادی ژنرال

با روی کار‌آمدن دولت یازدهم در سال ۱۳۹۲ و تکیه «بیژن نامدارزنگنه» بر کرسی وزارت نفت مسیری که طی سال‌های گذشته در راستای کاهش مصرف بنزین و افزایش تولید این محصول طی شده بود، روندی کاملاً عکس را طی کرد. سرعت ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به بهانه‌هایی، از جمله وجود تحریم و غیر اقتصادی بودن ساخت پالایشگاه کند شد، تولید بنزین پتروشیمی به بهانه آلایندگی بالا متوقف و کارت سوخت به بهانه قدیمی بودن فناوری آن و نیاز نداشتن به آن در شرایط حاضر جمع‌آوری شد و واردات بنزین به شدت افزایش یافت. برای درک بهتر این موضوع و ارائه گزارشی از مسیری که در این شش سال پیموده شده، توجه به نمودار زیر می‌تواند مفید باشد.(نمودار ۱)

حذف کارت سوخت

در خرداد ۱۳۹۴ و پس از گذشت دو سال از تکیه بیژن زنگنه بر کرسی وزارت نفت، با وجود تأیید اولیه کارت سوخت از سوی وی، با اخذ مصوبه‌ای از دولت، در اقدامی نسنجیده، مشکوک و البته بسیار عجیب سهمیه‌بندی بنزین متوقف و این فرآورده نفتی تک‌نرخی و کارت سوخت حذف می‌شود که در پی آن مصرف بنزین نیز افزایش می‌یابد. افزایش مصرف بنزین در برخی مناطق مرزی فراتر از متوسط افزایش کشوری است. موضوعی که خود نشان‌دهنده قاچاق بنزین از برخی مناطق مرزی و تأیید این موضوع است که کارت سوخت توانسته بود با ایجاد شفافیت در مصرف بنزین به سد محکمی در مقابل قاچاق این فرآورده تبدیل شود. پس از حذف کارت سوخت در حالی که رشد مصرف بنزین در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ در کشور ۱۰ درصد است، این رقم در کردستان ۱۷ درصد، در آذربایجان غربی ۱۵ درصد و در گلستان ۱۶ درصد گزارش می‌شود. این روند در سال‌های بعد نیز ادامه می‌یابد؛ به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶ مصرف بنزین در استان هرمزگان حدود ۱۹ درصد و در استان کرمانشاه حدود ۱۵ درصد افزایش می‌یابد که این افزایش‌های غیر طبیعی و فراتر از میانگین کشوری نشان‌دهنده گسترش پدیده قاچاق بنزین به واسطه حذف کارت سوخت است.

افزایش واردات بنزین

وزارت نفت در دوران بیژن زنگنه رکورددار واردات بنزین شد. در سال ۱۳۹۰ با وجود اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها واردات بنزین چیزی کمتر از ۵ میلیون لیتر در روز بود که این عدد در سال ۱۳۹۲ به ۳/۶۷ میلیون لیتر در روز می‌رسد؛ اما با روی کار آمدن دولت یازدهم و به وزارت رسیدن زنگنه افزایش واردات بنزین نیز کلید خورد.(نمودار ۲ و ۳) این رقم از همان سال اول افزایش یافت و در سال ۱۳۹۴ به حدود ۱۰ میلیون و در سال ۱۳۹۵ به ۱۲ میلیون لیتر در روز رسید. روند افزایشی واردات بنزین تا سال ۱۳۹۶ ادامه پیدا کرده؛ اما این روند در سال ۱۳۹۷ اصلاح می‌شود که مهم‌ترین دلیل آن را می‌توان افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس دانست.(نمودار ۴) پالایشگاهی که البته زنگنه و وزارت نفت دولت روحانی هیچ نقشی در ساخت و تأسیس آن نداشتند و روند تکمیل و ساخت آن از سوی قرارگاه خاتم‌الانبیاء و کلنگ‌زنی آن در دولت قبل صورت گرفت. از سوی دیگر، زنگنه و تیم همراه و همفکر وی در سال‌های ۱۳۹۱ـ۱۳۹۰ مشکل و دلیل اصلی آلودگی هوا را بنزین پتروشیمی‌ها معرفی کرده و با این بهانه پس از روی کار آمدن، تولید این بنزین را متوقف می‌کنند. با همین استدلال دولت مجوز واردات بنزین را به بهانه ‌آلایندگی بنزین پتروشیمی‌ها صادر می‌کند که البته (آلاینده بودن بنزین پتروشیمی) بعدها در گزارش کمیسیون اصل ۹۰ رد می‌شود.

مخالفت با ساخت پالایشگاه

زنگنه معتقد است راه حل مسئله سوخت را نباید فقط در ساخت پالایشگاه دانست. راه حل در تولید خودرو است که بخشی به CNG باز می‌گردد. البته زنگنه نمی‌گوید چرا در طول این شش سال در این زمینه هیچ اقدامی نکرده است! نامدار زنگنه اگرچه بعدها، ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس را به نام خود زده و حتی آن را عایدی برجام معرفی می‌کند، اما در نامه‌‌ای در آبان ۱۳۹۲ خطاب به معاون اول رئیس‌جمهور اذعان می‌کند، او پالایشگاه خلیج‌فارس را با ۶۹ درصد پیشرفت تحویل گرفته است. البته برخی کارشناسان این پیشرفت را حدود ۷۵ یا حتی ۷۹ درصد می‌دانند. این در حالی است که همه منابع مالی ساخت این پالایشگاه از منابع داخلی تأمین و تمام کالاهای مورد نیاز برای تکمیل آن نیز سفارش داده شده بود؛ اما این پالایشگاه پس از مخالفت‌ها و کارشکنی‌ها در حالی که پیشرفتی بالای ۷۰ درصد داشت، با تأخیر بسیار نهایی می‌شود. جالب اینجاست که یکی از دلایل اصلی افزایش قیمت ۲۰۰ درصدی بنزین در هفته‌های اخیر، محدودیت‌های فروش نفت و ارز حاصله برای ایران از صادرات مازاد تولید بنزین است. این در حالی است که اگر زنگنه در دوران ۱۴ ساله صدارتش در وزارت نفت، پنج پتروپالایشگاه به ظرفیت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس افزوده بود، آمریکا اصلاً قابلیت تحریم نفتی ایران را نداشت؛ چرا که اصولاً به فروش نفت نیازی وجود نداشت و کشور می‌توانست بنزین تولید شده در این پالایشگاه‌ها را صادر کند.