شماره گذشته در باب فلسفه ابتلائات الهی و آزمودن آدمی در مواجهه با نعمت و تنگدستی، آیاتی از سوره مبارکه فجر را بررسی کردیم. در ادامه همان مبحث میتوان به آیات ۱۷ و ۱۸ سوره فجر اشاره کرد، خداوند متعال در این آیات میفرماید: «كَلَّا بَلْ لَا تُكْرِمُونَ الْیتیمَ وَلَا تَحَاضُّونَ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِینِ»؛ چنین نیست، بلکه (به گناه بخل و طمع خوار شوید چون) هرگز یتیمنوازی نکنید و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمىکنید.»
خداوند میفرماید علت اصلی سقوط و ناراحتی شما این است که یتیم را گرامی نمیدارید و نیازهای او را برآورده نمیکنید. مهمترین کمبود یتیم این است که منبع لطف، مهربانی و عطوفت را از دست داده است و خلأ عاطفی دارد، این خلأ عاطفی را دیگران باید پر کنند. خداوند میفرماید شما چنین کاری نمیکنید، یتیم را گرامی نمیدارید و هنگامی که به شما نعمت داده میشود، رغبت نمیکنید افراد مسکین را اطعام کنید و دیگران را نیز به این کار ترغیب نمیکنید؛ از این رو هرگز مسئله این نیست که خدا به انسان اهانت کرده یا او را گرامی نداشته است، بلکه این انسان است که نعمتهای الهی را برای اکرام یتیم و اطعام مسکین استفاده نمیکند و فکر میکند همه نعمت برای خود اوست و نیاز دیگران به او ربطی ندارد.
«وَتَأْكُلُونَ التُّرَاثَ أَكْلًا لَّمًّا»؛ و میراث را (از راه مشروع و نامشروع) جمع کرده، مىخورید.(فجر/ ۱۹)
در این آیه شریفه «تراث» معنای عام دارد؛ یعنی آن چیزی که از دیگران به انسان رسیده است، به این معنا که اموال و ثروت بین انسانها دست به دست میشود و از کسی به کس دیگری میرسد؛ از این رو کلمه تراث آمده است. از سوی دیگر میتوان گفت همه چیز ملک الهی و برای خداست که خداوند متعال آن را در اختیار انسان قرار داده و به عبارتی به ارث گذاشته است؛ زیرا خداوند میفرماید: «آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَأَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِینَ فِیهِ فَالَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَأَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِیرٌ»؛ به خدا و پیامبرش ایمان آورید و از آنچه شما را در (استفاده از) آن جانشین قرار داد، انفاق كنید. پس كسانى از شما كه ایمان آورند و انفاق كنند، برایشان پاداشى بزرگ است.(حدید/ ۷)
از آن مالی که خداوند شما را خلیفه خودش قرار داده است، انفاق کنید؛ یعنی مال برای شما نیست و برای خداست و شما به نمایندگی از خدا باید در آن اموال تصرف کنید. نکتهای که اینجا وجود دارد این است که انسان به عنوان خلیفه الهی باید ببیند خداوند متعال چرا این اموال را به او داده است و انسان باید در چه راهی آن را مصرف کند، نه اینکه همه را جمع و به تنهایی استفاده کند. این خود ابتلا و آزمون الهی است که متأسفانه اغلب اغنیا از آن سربلند بیرون نیامدهاند؛ اگر چنین شود، روز به روز بیشتر شاهد کمرنگ شدن فاصله غنی و فقیر و تحقق عدالت در جامعه خواهیم بود.