کرونا و مسئله شر

مسئله شر و نسبت آن با رحمت و قدرت الهی همواره یکی از مسائل مهم در مجادلات مکاتب الحادی با مکاتب الهی بوده است. ملحدان در این باره چنین استدلال می‌کنند که اگر به گفته الهیون خداوند دارای صفاتی نامتناهی و عالی، از جمله قدرت مطلق، علم مطلق و خیرخواهی مطلق است، پس وجود این همه شرارت‌های طبیعی و غیرطبیعی در جهان می‌تواند هر یک از این سه صفت خدا را زیر سؤال ببرد و محدود کند؛ بنابراین یا باید قائل به خدایی محدود و نامطلق بود یا باید قائل به دو خدای خیر و شر باشیم. این استدلال به کرات از سوی رهبران دینی زیر سؤال رفته، از جمله یک استدلال قوی ملاصدرا که همواره به آن استناد می‌شود. ولی شر را امری عدمی می‌داند؛ چراکه اگر شر امری وجودی باشد، اگر این وجود برای خودش باشد، تناقض پیش می‌آید؛ چون ممکن نیست وجود شیء هم‌زمان عدمش را داشته باشد.
اگر عدم برای غیر باشد، در اینجا هم امری وجودی نیست، بلکه معدِم ذات دیگری است؛ بنابراین شر اساساً امری وجودی نیست و مبدأ و ذات همه پدیده‌ها خیر است و شر یک امر عرضی است. در اینجا اختیاری که خداوند به انسان داده است، معین می‌کند به سوی خیر یا شر گام بردارد؛ البته ملحدان باز هم قانع نمی‌شوند؛ مثلاً «جی. ال. مکی» از فلاسفه دین‌شناس می‌گوید: چرا خداوند موجودی صاحب اختیار را خلق کرده است که دست به شرارت بزند؟ پاسخ به این موضوع هم دشوار نیست و «آلوین پلانتینگا» در این باره استدلال منطقی و دقیقی را ارائه می‌کند.
این روزها با گسترش بحران کرونا، بار دیگر مسئله شر به مسئله‌ای نزد متفکران غربی تبدیل شده است. در هفته‌های قبل «جیمز مارتین» طی مقاله‌ای در «نیویورک‌تایمز» با عنوان «Where Is God in a Pandemic»، یعنی خدا در این همه‌گیری کجاست؟ بار دیگر همان استدلال ملحدان در مسئله قدرت الهی و شرارت‌های طبیعی را بازگو کرد و دست آخر بدون پاسخ به این استدلال، فقط ترحم حضرت عیسی(ع) را در شرایط کنونی برای مواجهه با بیماران کرونایی مد نظر قرار داد که البته در جای خود ارزشمند است.
در مجموع، مسائل پیش روی بشر بار دیگر ضرورت نیاز به پاسخ‌های وجودشناسانه الهی، و نه وجودشناسی ملحدانه را زنده می‌کند و نکته بسیار مهم این است که این پاسخ‌ها اگر بدون در نظر گرفتن نظام سیاسی حاکم بر دنیا، یعنی نظام سلطه باشد، همچون خوانش انزواگرایانه و صرفاً اخلاقی مسیحیت از دین، راه به جایی نمی‌برد.
در دورانی که هالیوود جوکرها را به عنوان الگو به بشریت معرفی می‌کند، زمینه برای احیای شرارت‌هایی همچون ویروس کرونا بیشتر فراهم می‌شود.