خروج از اوپک؟

با بحران در بازار نفت در پی شیوع ویروس کرونا و نزول بی‌سابقه قیمت آن،‌ به ویژه قیمت نفت آمریکا، بار دیگر شکنندگی اقتصاد نفتی در پس تداوم نیازهای جهانی به این محصول نشان داده شد. با کاهش مصرف این محصول، کشورهای تولیدکننده نیز تلاش کردند هزینه‌های خود را با کاهش تولید جبران کنند؛ به همین علت عربستان سعودی، روسیه و ایالات ‌متحده تصمیم خود مبنی بر کاهش تولید را اعلام کردند. در این میان، عربستان به‌ عنوان یکی از مقصران اصلی کاهش قیمت نفت به سبب افزایش تولیدِ صورت گرفته قصد دارد این کاهش تولید را زودتر از موعد آغاز کند.

این سیاست که تا حدودی ناشی از رقابت با روسیه و افزایش فشار بر ایران است، برخلاف روند معمول به نارضایتی‌هایی از سوی ایالات‌ متحده نیز منجر شد. با توجه به این مسئله، تصمیماتی برای کاهش تولید اتخاذ شد، ‌هر چند که نتوانست در وهله اول چندان مؤثر به نظر برسد.

عربستان سعودی نشان داده است همچنان تلاش می‌کند سیاست‌های نفتی خود را در راستای سیاست‌های ایالات ‌متحده تعریف کند. اگرچه این امر استثنائاتی نیز داشته، اما عربستان سعودی همواره  به‌سرعت انحراف از سیاست‌های ایالات‌متحده آمریکا را اصلاح کرده است. با توجه به این میزان از رابطه حامی‌ـ پیرو در عرصه بین‌المللی، حفظ اتحاد با ایالات‌متحده آمریکا از اولویت‌های نفتی عربستان بوده است. هماهنگی بالای این کشور با قدرت‌های بزرگ حکایت از این دارد که بازی سیاست عربستان سعودی با کشورهای اوپک متفاوت است و برای عربستان سعودی نفت ابزاری عمدتاً سیاسی است تا اقتصادی.

عربستان سعودی نشان داد در فضای بحران کرونایی نیز سیاست‌های ضد ایرانی خود را ادامه خواهد داد، سیاستی که اوپک پلاس را بر اوپک اولویت می‌دهد. ریاض یک وجه از سیاست‌های نفتی خود را با در نظر گرفتن افزایش فشار بر تهران پیش می‌برد که روند سیاست‌گذاری نفتی این کشور به ویژه از سال ۱۱۰۲ به بعد نیز این فرضیه را اثبات می‌کند.

تصمیمات موازی در اوپک پلاس و کاهش توجه به اوپک نشان می‌دهد باید برای این احتمال که عربستان از اوپک خارج خواهد شد، آماده بود؛ برنامه‌ای که مدت‌ها در محافل سیاسی و اقتصادی این کشور بررسی و نقد شده است.

عربستان سعودی با کاهش تولید نفت خود به دنبال این است که نشان دهد در حال کاهش وابستگی به اقتصاد نفتی است، آنچه در چارچوب سند ۰۳۰۲ نیز قابل پیگیری است. بر این اساس، عربستان سعودی به دنبال این است که از تهدید کاهش قیمت نفت به‌ عنوان فرصتی برای تسهیل‌گذار اقتصادی استفاده کند. اگرچه این گام‌ها بسیار محتاطانه انجام می‌شود، اما ممکن خطرهای خاص خود را نیز به همراه داشته باشد.

عربستان سعودی به دنبال این است که روابط ایران و روسیه را به ‌عنوان متغیرهای تأثیرگذار منطقه‌ای تضعیف کند. اقتصاد مهم‌ترین ابزار عربستان برای ایجاد منافع مشترک اقتصادی با روسیه است، سیاستی که براساس برنامه‌های توسعه بن‌سلمان و البته بسیار کُند در حال پیشروی است. عربستان با این فرض که تحریم‌ها توان رقابت اقتصادی ایران را با این کشور گرفته است در تلاش است با ایجاد ارتباط گسترده اقتصادی با شرکای ایران خود را در جایگاه برتر منطقه قرار دهد.