تدارک خیانتی دیگر!

اوایل شهریورماه «مصطفی الکاظمی» نخست ‌وزیر عراق در گفت‌وگویی با روزنامه‌ آمریکایی «واشنگتن‌پست» و در حالی که یک روز از سفر پنج روزه‌ او به آمریکا گذشته بود، از پروژه‌ای جدید پرده برداشت. پروژه‌ای با عنوان «بلاد الشام الجدید» (شام جدید) که به گفته کاظمی قرار است در ملاقات سه‌جانبه‌ای که با «عبدالله دوم» پادشاه اردن و «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهوری مصر در امان برگزار می‌شود، از آن رونمایی شود. نخست‌وزیر عراق در توضیح این پروژه اظهار داشت، با اجرای این طرح تبادل سرمایه و فناوری بین این سه کشور به صورت آزاد انجام خواهد شد.

نخست‌وزیر عراق در حالی از پروژه شام جدید سخن گفت که به گفته «عقیل الردینی» عضو ائتلاف پارلمانی النصر در عراق (به ریاست حیدرالعبادی) پیشینه پروژه مورد نظر مصطفی الکاظمی مربوط به زمان حال نیست و طرح اولیه آن در زمان «حیدر العبادی» نخست‌وزیر اسبق عراق داده شده که تفاهمات سیاسی و اقتصادی بین مصر و عراق دربر داشته است و اکنون اردن هم به این دو کشور اضافه شده است. همچنان که «عامر الفایز» عضو کمیسیون روابط خارجی پارلمان عراق نیز تأکید کرد، اجلاس سه‌جانبه سران عراق، اردن و مصر از حمایت‌های بین‌المللی نیز برخوردار است؛ زیرا این سه کشور که اشتراکات متعددی در حوزه‌های گوناگون و به طور مشخص در زمینه مسائل اقتصادی دارند، می‌توانند توافق‌نامه‌های اقتصادی و امنیتی را بین خود امضا کنند.  در واقع نشست سران عراق، اردن و مصر سومین نشستی بود که با حضور هیئت‌های امنیتی و اطلاعاتی در دو سال اخیر برگزار شده و سه کشور برنامه‌های سیاسی و اقتصادی اعلامی و غیراعلامی خود را بررسی کرده‌اند. اولین نشست در مارس 2019 در قاهره برگزار شد و دومین نشست هم در سپتامبر 2019 و در حاشیه جلسات مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک بین مقامات سه کشور برگزار شده بود.

گفتنی است، هرچند همکاری‌های اقتصادی بین سه کشور موضوع اصلی در پروژه شام جدید به نظر می‌رسد، اما طبیعی است که مباحثی مانند مبارزه با تروریسم و مسائل منطقه‌ای هم در نشست امان بررسی شود. در حقیقت، سران بغداد، امان و قاهره در اندیشه احیای «شورای همکاری عربی» هستند که در فوریه 1989 با مشارکت این سه کشور و البته یمن تأسیس شده بود. شورایی که برخلاف عمر کم خود، از پویایی قابل توجهی برخوردار بود؛ اما حمله عراق به کویت در سال 1990 نقطه پایان آن به شمار می‌آید.

پرونده مربوط به گروه تروریستی داعش هم یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح شده در نشست سران سه کشور است که مسئولان دستگاه‌های امنیتی هم در آن حضور داشته‌اند. در واقع، پس از آنکه داعش پایگاه‌های اصلی خود را در عراق و سوریه از دست داد، این نگرانی برای مقامات امان و قاهره به وجود آمد که به مقصد بعدی این گروه تروریستی تبدیل شوند؛ به همین دلیل سه کشور در تلاشند تا در زمینه موضوعاتی مانند امنیت مرزها، تبادل اطلاعات و مجرمان و... با یکدیگر همکاری اطلاعاتی و امنیتی داشته باشند.

در حوزه مسائل اقتصادی، مباحث مربوط به همکاری‌های بازرگانی و سرمایه‌گذاری بین سه کشور به ویژه در زمینه انرژی، اتصال شبکه برق سه کشور به یکدیگر و افزایش مبادلات تجاری، توسعه پروژه خط انتقال نفت عراق به اردن (که قرار بود در بندر عقبه به پایان برسد) و متصل کردن آن به مصر از جمله موضوع‌های اصلی مورد بحث نشست بوده است. در این زمینه گفتنی است، عراق و اردن در آوریل 2013 توافق کردند با خط لوله‌ای به طول 1700 کیلومتر نفت عراق را از بصره به بندر عقبه منتقل کنند. هزینه این خط لوله که ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه در روز را دارد، حدود 18 میلیارد دلار برآورد شده است. عراق امیدوار است از این طریق صادرات نفت خود را افزایش دهد، همچنانکه اردن هم که 98 درصد از انرژی مورد نیاز خود را وارد می‌کند، امیدوار است تا با هزینه‌ای کمتر نیاز خود به نفت خام را برطرف کند.

بخش دیگری از اهداف پروژه شام جدید توسعه سرمایه‌گذاری‌ها بین سه کشور است. در این زمینه مصر تلاش می‌کند توافق‌نامه‌های تجاری با عراق امضا کرده و سهمی از بازسازی عراق را به خود اختصاص دهد که برای یک دوره ده ساله 100 میلیارد دلار برآورد می‌شود. همچنان که اعزام نیروی کار مصری به عراق‌ـ که در دهه‌های هشتاد و نود قرن گذشته حضور قابل توجهی در این کشور داشتندـ از دیگر اهداف قاهره در حوزه همکاری‌های اقتصادی است.

با وجود آنچه درباره اهداف و برنامه‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی سه کشور عراق، اردن و مصر در چارچوب پروژه موسوم به «شام جدید» گفته شد، توجه به چند نکته درباره ماهیت اصلی این پروژه ضروری است:

ـ نشست سه جانبه امان می‌تواند هسته اولیه شکل گیری ائتلاف عربی‌ـ منطقه‌ای باشد که عراق را (که به واسطه منابع عظیم نفتی دارای ثروت تلقی می‌شود) از طریق کانال و پلی به نام اردن به مصر متصل می‌کند که نیروی انسانی قابل توجهی برای تحقق اهداف این ائتلاف در اختیار دارد.

ـ نشست «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق با دو کشوری که با رژیم صهیونیستی توافق‌نامه صلح امضا کرده و آن را به رسمیت می‌شناسند، تنها چند روز پس از آن انجام شد که عادی‌سازی روابط بین رژیم صهیونیستی و امارات متحده عربی اعلام شد. از همین رو به نظر می‌رسد عراق نیز به منزله یکی از گزینه‌ها برای عادی‌سازی روابط با صهیونیست‌ها مد نظر باشد. امری که البته اجرای آن مستلزم مقابله با نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق و روی کارآمدن گروه‌های سیاسی در عراق است که از این موضوع استقبال می‌کنند.

ـ ائتلاف جدیدی که نخست‌وزیر عراق مجری آن شده است، باید در چارچوب برنامه‌ها و خواسته‌های ایالات متحده آمریکا ارزیابی کرد که تمایل دارد صف‌بندی جدیدی در منطقه برای همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی ایجاد کند. به ویژه پس از آنکه نقش شورای همکاری خلیج‌فارس پس از اختلافاتی که از ژوئن 2017 بین اعضای آن (به طور خاص بین عربستان سعودی و امارات متحده عربی با قطر) به وجود آمده، کمرنگ شد.

ـ ائتلاف جدید به دنبال این است که منطقه را بیشتر به سمت همسویی با اهداف آمریکایی‌ها سوق دهد که بالطبع خواسته‌های امنیتی رژیم صهیونیستی را نیز در بطن خود دارد و در عین حال با نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای مانند جمهوری اسلامی ایران و ترکیه نیز مقابله می‌کند.

ـ این احتمال نیز مطرح است که با تثبیت شدن اوضاع در سوریه و با چراغ سبزی که آمریکایی‌ها می‌دهند، سوریه نیز وارد این پروژه جدید شود که هدف از این امر دور کردن دمشق از تهران و البته مقابله با نفوذی است که ترکیه در بخش‌هایی از این کشور پیدا کرده است.

پایان سخن اینکه طرح موضوع پروژه موسوم به «بلاد الشام الجدید» تلاشی برای تحقق چند هدف است: پرکردن خلأیی که در سال‌های اخیر عملکرد شورای همکاری خلیج‌فارس موجب آن شده است، همراهی و همسویی با برنامه‌هایی که ایالات متحده آمریکا در سطح منطقه دنبال می‌کند، پایه‌ریزی خاورمیانه‌ای که مشتاق عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است، ایجاد بلوک اقتصادی جدید در سطح منطقه، محدود کردن نفوذ ترکیه که از عراق تا لیبی چالش‌هایی را به وجود آورد و در نهایت مقابله با آنچه غرب با عنوان خطر ایران تبلیغ می‌کند.