دو ماه و دو روز جنگ جانفرسا

یکی از مقاطع حساس از دوران هشت ساله جنگ تحمیلی مربوط به شصت و دو روزی است که از مقطع زمانی 15 بهمن 1363 آغاز شد و تا 17 فروردین 1364 ادامه یافت. اصلی‌ترین رویداد نظامی این مقطع زمانی، آماده‌سازی و اجرای عملیات بدر در منطقه هورالعظیم بود.

تعیین اهداف عملیاتی بعد از آزادسازی خرمشهر تا آستانه عملیات «بدر»

عملیات بدر در منطقه هور زمانی به اجرا در آمد که جمهوری اسلامی چندین مرحله از تصمیم‌گیری‌های بزرگ در زمینه تعیین اهداف نظامی و اجرای عملیات برای دستیابی به این اهداف را پشت سر گذاشته بود. پس از اجرای موفقیت‌آمیز عملیات‌های ایران برای آزادسازی مناطق اشغال شده از جمله خرمشهر، ایران در راستای اهداف سیاسی خود و به منظور کسب امتیاز در مذاکرات برای پایان دادن به جنگ، عملیات رمضان در شرق بصره را طراحی و اجرا کرد. پس از آن با توجه به توان و تجهیزات اندک نیروهای خودی و نیاز به تداوم عملیات در جبهه‌ها، منطقه جنوب سومار برای عملیات‌های مسلم‌بن عقیل و محرم در نظر گرفته شد. بعد از این دو عملیات، عملیات والفجر مقدماتی را در حد فاصل چزابه تا فکه با هدف تصرف منطقه شرق العماره طراحی و اجرا شد؛ اما موفقیتی در پی نداشت. پس از آن والفجر1 طراحی و اجرا شد که این عملیات هم به اهداف خود نرسید. پس از ناکامی این دو عملیات، مسئولان نظامی تصمیم گرفتند منطقه عملیاتی را از جنوب به سمت مناطق غرب و شمال غرب کشور معطوف کنند. بر این اساس عملیات‌های والفجر2 در غرب پیرانشهر، والفجر3 در منطقه مهران و والفجر4 در منطقه شیلر و پنجوین عراق به اجرا درآمدند که پیروزی‌های قابل توجهی به همراه داشتند.

پس از اجرای این سه عملیات، بار دیگر بصره به منزله هدفی بزرگ مورد توجه قرار گرفت. توانایی نیروهای خودی در اجرای عملیات آبی‌ـ خاکی، غافلگیری دشمن از نظر تاکتیک و منطقه عملیات و وضعیت منطقه هور از جمله مزیت‌هایی بود که موجب انتخاب این منطقه برای عملیات شد.

عملیات خیبر در اسفند سال 1362 طراحی و اجرا شد که متأسفانه دستاوردهای آن کمتر از میزان پیش‌بینی شده بود و فرماندهان به‌ نامی مانند حاج ابراهیم همت، فرمانده لشکر27 محمدرسول‌الله(ص) و حمید باکری، جانشین فرمانده لشکر31 عاشورا در طی آن به شهادت رسیدند.

یک سال بعد، منطقه هور با هدف بستن بزرگراه بصره به العماره و تصرف زمین‌های شمال بصره، مورد توجه قرار گرفت. امکان بهره‌گیری از تجربیات عملیات خیبر و برخورداری نیروهای خودی از زمین مناسب، امتیاز قابل توجهی برای بازگشت دوباره به منطقه هور بود.

عملیات بدر

در پی تعیین 20 اسفند سال 1363برای شروع عملیات در منطقه عمومی هورالعظیم، فرماندهان قرارگاه‌های سه‌گانه نجف، کربلا و نوح به قرارگاه خاتم‌الانبیاء فراخوانده شدند تا درباره ساعت شروع درگیری گفت‌وگو کرده و تصمیم نهایی اتخاذ کنند. در ابتدای این جلسه که برادران سیدرحیم صفوی، غلامعلی رشید، عزیز جعفری، علی صیادشیرازی، حسین علایی و... حضور داشتند، برادر احمد غلامپور، جانشین فرماندهی قرارگاه نجف درباره این عملیات توضیحاتی داد و با توجه به زمان‌بندی و مرحله‌بندی حرکت نیروها، زمان مطلوب عملیات را ساعت 23 اعلام کرد. او گفت: با توجه به بررسی‌هایی که در قرارگاه نجف کردیم، به این نتیجه رسیدیم که یگان‌ها 24 ساعت قبل از شروع عملیات به منطقه واسطی بین عقبه خودی و خط دشمن منتقل شوند. سپس در روز عملیات، نیروهای هر هفت یگان، با 260 قایق پنج نفره از ساعت 19 با استفاده از تاریکی شب از عقبه خودی به سمت خط سراسری دشمن حرکت کرده و با موتور خاموش و پاروزنان خود را به 5 کیلومتری دشمن برسانند. ما حساب کرده‌ایم که نیروها ساعت 3 بامداد روز 20 اسفند به مقصد می‌رسند و تا ساعت 5 که هوا روشن می‌شود، فرصت دارند خود را در میان نیزارها استتار کنند. از ساعت 5 تا ساعت 19 به حالت مخفی همانجا می‌مانند و در ساعت 19 که تردد گشتی‌های عراقی در آبراه و پرواز بالگردها بر فراز هور قطع می‌شود، با قایق‌های‌شان از منطقه استتار خارج شده و پاروزنان 4 کیلومتر دیگر را طی می‌کنند. وقتی به یک کیلومتری خط دشمن رسیدند، نیروهای غواص از قایق‌ها جدا شده و برای شکستن خط به سمت سیل‌بند سراسری دشمن حرکت می‌کنند. سپس قایق‌ها دوباره سازماندهی شده و پس از درگیری غواص‌ها و شکسته شدن خط دشمن، قایق‌های بعدی با موتور روشن به عمق خط درگیری نفوذ کرده و عملیات را آغاز می‌کنند.

به این ترتیب، فرماندهی قرارگاه خاتم‌الانبیاء و فرماندهان قرارگاه‌های تابعه درباره ساعت شروع درگیری به توافق رسیدند. رمز عملیات هم پس از پیشنهادهای فراوان انتخاب شد: یا الله، یا الله، و قاتلوهم حتی لا تکون فتنه، یا فاطمه الزهرا(س)، یا فاطمه الزهرا(س)، یا فاطمه الزهرا(س).

در ادامه این جلسه، غلامپور در مورد موضوعی که دغدغه فکری همه فرماندهان بود، کسب تکلیف کرد؛ او پرسید: اگر موقع حرکت قایق‌ها به محل استتار، دشمن متوجه و با ما درگیر شد چه باید کرد؟

آنچه وجود داشت، این موضوع بود که تا قبل از عملیات خیبر، دشمن حضور چندانی در منطقه هور نداشت؛ ولی بعد از این عملیات، عراق با ایجاد تشکیلات جدیدی به نام «فرماندهی شرق دجله» ضمن احداث خطوط پدافندی، یک سیل‌بند سراسری را هم تقویت کرد. علاوه برآن، در حد فاصل خط خودی تا سیل‌بند در داخل هور و در مسیر آبراه‌ها و میان نیزار، کمین‌های متحرکی هم قرار داد. این کمین‌ها به گنجایش 10 تا 30 نفر و دارای دو طبقه بودند که طبقه زیرین برای استراحت نیروها و طبقه دوم مخصوص قرارگرفتن تسلیحات، تجهیزات دیده‌بانی و استقرار نیروها بود. قایق‌های مسلح دشمن نیز از روشن شدن هوا تا فرارسیدن تاریکی در میان آبراه‌ها مشغول گشت‌زنی بودند.

برادران رحیم صفوی و سرهنگ صیادشیرازی راهکار داده و گفتند: در درگیری نزدیک با نیروهای دشمن، آنها نباید سالم از دست شما فرار کنند، یعنی در صورت درگیری، باید آنقدر نزدیک دشمن شوید که بتوانید آنها را از بین ببرید. درگیری باید در همان نقطه شروع و در همان نقطه غائله ختم شود و به جاهای دیگر توسعه پیدا نکند. هر چند از آغاز چند ماهه فعالیت قرارگاه‌ها و یگان‌ها در منطقه عملیاتی بدر و هماهنگی‌های اصلی انجام شده و امور مربوط به اجرای عملیات،‌ روشن شده بود؛ ولی هنوز بعضی امور جزئی باقی مانده بود که نیازمند توجه و هماهنگی قبل از شروع عملیات بود.

برادر محمدباقر قالیباف، فرمانده لشکر5 نصر به قرارگاه مراجعه کرد و در گفت‌وگو با احمد غلامپور از احتمال هوشیاری و آگاهی دشمن از زمان اجرای عملیات خبر داد. قالیباف گفت:‌ «دشمن شب گذشته گلوله‌های منور زیادی شلیک کرد به طوری که سطح منطقه روشن شد.» همچنین گفت: «برای ادامه انتقال نیروها وسیله ترابری کم داریم و باید در این باره کمک کنید.» او همچنین از استقرار سنگر کمین دشمن در یکی از آبراه‌های اصلی ابراز نگرانی کرد و وجود این کمین را برای عبور نیروها خطرآفرین و مشکل‌ساز خواند و خواستار راه حلی برای رفع این مشکل شد.

مجموع این گفت‌وگوها نشان‌می‌داد، نیروها با عملیات سختی روبه‌رو هستند. عملیاتی که تا فروردین سال بعد هم ادامه یافت و ما نیز بررسی آن را به فرصت دیگری در فروردین سال بعد موکول می‌کنیم.