شفاف‌سازی علیه قاچاق

در یک دهه گذشته ارقام متفاوتی تحت عنوان میزان قاچاق کالا به کشور مطرح بوده است. ارقامی که با وجود نوسان قابل توجه طی سال‌های گذشته همواره عددی بالای 10میلیارد دلار بوده و در برخی از سال‌ها به بیش از 20 میلیارد دلار نیز رسیده است. طی سال‌های گذشته، اگر چه اقداماتی در راستای مبارزه با قاچاق کالا صورت گرفته و روی کاغذ با توجه به افزایش نرخ ارز باید میزان قاچاق کالا به کشور به شدت کاسته شده باشد؛ اما شواهد ماجرا حاکی از آن است که قاچاق کالا به کشور همچنان وجود داشته و یکی از مشکلات و موانع پیش روی تولید است. با این حال اتفاق خوبی که طی یکی دو سال گذشته در کشور رخ داده، در باره کالایی مانند گوشی تلفن همراه بوده که در گذشته بیش از 90 درصد آن به صورت غیر قانونی وارد کشور می‌شده است؛ اما امروز و با اجرای طرح رجیستری به جرئت می‌توان گفت بیش از 95 درصد گوشی‌های خارجی موجود در بازار به صورت قانونی وارد کشور می‌شوند. صبح صادق در گفت‌وگویی با مهندس حمیدرضا دهقانی‌نیا، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اقدامات و فعالیت‌های این ستاد را در راستای مبارزه با قاچاق کالا و ارز بررسی کرده است.

به عنوان اولین سؤال می‌خواستم بدانم چه کالاهایی این قابلیت را دارند که با اجرای شناسه کالا و رهگیری بتوان قاچاق آن را به صفر رساند؟

لوازم خانگی و کالاهای هدف آن شامل تلویزیون، یخچال، کولراسپیلت، ماشین ظرفشویی و لباسشویی در حال حاضر شناسه کالا و شناسه رهگیری دارند؛ یعنی حتی اگر این کالاها به صورت قاچاق نیز از مرز عبور کنند، می‌توان در داخل کشور با آنها مقابله کرد. در حالی که یک زمان و در گذشته بعد از ورود کالا از مرز برای مقابله با قاچاق نمی‌شد کاری کرد، اما الآن اینطور نیست و هم برای مردم و هم برای بازرس و ضابط بستر و ابزار تشخیص و شناسایی کالای قاچاق مهیاست؛ یعنی می‌توانند تشخیص دهند این کالا اصل نیست یا مثلاً به صورت غیر قانونی وارد کشور شده است. حالا یا ضابط آن کالای قاچاق را از بازار جمع‌آوری کند یا مصرف‌کنندگان به دلیل عدم اطمینان به این کالا آن را خریداری نکنند. در واقع دیگر یک فروشنده‌نما نمی‌تواند بگوید این کالا اصل است، یعنی این طور نیست که من به عنوان عرضه‌کننده کالا نتوانم تشخیص دهم که این کالا قاچاق است یا قاچاق نیست.

یک موضوع، کالاهایی مانند موبایل هستند که اگر به صورت قاچاق وارد کشور شوند، اصلا امکان استفاده از آنها وجود ندارد؛ به جز موبایل کالای دیگری چنین ویژگی را دارد؟

این به خصلت آن کالا برمی‌گردد. کالاهای دیجیتالی چون به صورت شبکه بی‌سیم سرویس می‌گیرند، ما می‌توانیم بدون مداخله نیروی انسانی از سرویس دادن به آنها جلوگیری کنیم. کالاهایی مانند تلفن همراه و دستگاه‌هایی که ما پیگیر هستیم تا مشمول این سبد شوند تبلت و موبایل‌واره‌ها مانند ساعت هوشمند و... هستند که این ویژگی را دارند. البته مقدار و حجم آنها خیلی کم است، اما این ویژگی را دارند.

در بحث پوشاک اگرچه واردات پوشاک از سال 1397 ممنوع شده، اما برندهای خارجی به وفور در بازار یافت می‌شوند. خب وقتی واردات پوشاک ممنوع است، می‌توان گفت تمام برندهای خارجی موجود در بازار، قاچاق هستند؟

لزوماً اینطور نیست؛ یعنی هر پوشاک خارجی که در بازار وجود دارد، این طور نیست که حتما قاچاق باشد یا به صورت غیر قانونی وارد کشور شده باشد. ممکن است بیش از ۱۰ برند خارجی در بازار ایران وجود داشته باشند که با مجوز وارد می‌شوند. برای نظر دادن در حوزه قاچاق باید سوابق یک دهه اخیر را بدانیم و روی ابلاغیه‌ها، مصوبه‌ها، دستورالعمل‌ها، شیوه‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌ها مسلط باشیم. در دوره وزارت آقای نعمت‌زاده در صمت گفته شده بود که شرکت‌های خارجی پوشاک به شرطی که ۲۰ درصد از تولیدات‌شان داخلی باشد، می‌توانند واردات داشته باشند. برخی از این شرکت‌ها رفتند و این مجوز را گرفتند؛ یعنی برخی از شرکت‌های خارجی که ۲۰ درصد از ظرفیت تولیدشان داخلی است همچنان به صورت رسمی به ایران واردات دارند، اما یکسری از شرکت‌ها به صورت کلی واردات‌شان به ایران ممنوع است. پس کل این پکیج و بسته را باید با هم ببینیم. این موضوع یک رویه و فرآیند است.

قبول دارید رقم قاچاق کالا به کشور در حال حاضر رقم قابل توجهی است؟

ما در مبارزه با قاچاق سبدی از کالاهای هدف، مانند منسوجات و سیگار و... داریم. یک زمانی کالایی مانند تلفن همراه و لوازم خانگی نیز در این سبد بودند که الان حذف شده‌اند، در قاچاق خروجی هم موضوع سوخت بسیار جدی است. ضمن اینکه تنوع کالاهای قاچاق به کشور هم بسیار زیاد است؛ اما اینکه می‌گویید میزان قاچاق به کشور رقم قابل توجهی است لزوماً اینطور نیست، میزان قاچاق به کشور در مقایسه با حجم اقتصاد ما رقم بزرگی به شمار نمی‌آید. الان در قلب اروپا هم قاچاق وجود دارد و این طور نیست که قاچاق صرفاً محدود و مخصوص به اقتصاد ایران باشد. قاچاق در کشورهای اروپایی آنقدر جدی است که وقتی سال نو میلادی می‌شود رسانه‌های اروپایی به خانواده‌ها هشدار داده و می‌گویند اگر می‌خواهید این کالاها را خریداری کنید؛ چون قاچاق و تقلبی این کالاها در بازار وجود دارد به این موارد دقت کنید.

از سال 1387 تا 1397 اختلاف قابل توجهی در میزان قاچاق اعلامی کالا وجود دارد؛ به گونه‌ای که قاچاق کالا از ۲۲ میلیارد دلار در سال 1387 به ۱۲ میلیارد دلار در سال 1397 رسیده است. این اختلاف به دلیل تغییر در نحوه محاسبه است یا نه، واقعا میزان قاچاق کالا این مقدار کاهش پیدا کرده است؟

میزان قاچاق کاهش پیدا کرده است؛ اما این موضوع را هم در نظر بگیرید که یک فاصله ده ساله بین این دو دوره‌ای که شما می‌گویید وجود دارد. میزان قاچاق کالا هم این طور نیست که هر ساله اعلام شود؛ برای نمونه آمار این بخش در سال‌های 1398 و 1399 هنوز اعلام نشده است.

وظیفه اصلی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز چیست؟

بر اساس متن قانون، ستاد چهار وظیفه «سیاست‌گذاری»، «نظارت»، «برنامه‌ریزی» و «هماهنگی» را بر عهده دارد. سیاست‌گذاری ستاد در قالب تدوین و تهیه قانون و آیین‌نامه‌هاست که به مجلس رفته و مصوب و ابلاغ شده است، سپس بر اساس این سیاست‌گذاری‌ها باید برنامه‌ریزی صورت بگیرد و این برنامه‌ریزی‌ها به تأیید رئیس‌جمهور رسیده و با امضای رئیس‌جمهور به دستگاه‌های مختلف ابلاغ می‌شود. در مرحله بعدی این برنامه‌ها در حوزه اجرا به هماهنگی‌هایی نیاز دارد که این هم از وظایف ستاد است. در مرحله بعدی ستاد وظیفه دارد بر حسن اجرای انجام قانون و آیین‌نامه‌ها نظارت کند. مقابله با قاچاق وظیفه ضابط، یعنی نیروی انتظامی و وزارت اطلاعات است. پیشگیری هم وظیفه ۱۰ دستگاه است که در ماده ۳۶ قانون گفته شده است که این 10 دستگاه کاشف هستند. چون بر اساس ماده سه رئیس ستاد شخص رئیس‌جمهور است و اگر رئیس‌جمهور نتواند، باید نماینده ویژه تعیین کند. الآن هیچ مصوبه‌ای در ستاد وجود ندارد مگر اینکه به امضای رئیس‌جمهور رسیده باشد؛ از این رو دستگاه‌ها نمی‌توانند مصوبات را اجرایی نکنند.

نام کامل ستاد، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است. قاچاق کالا که مشخص است، اما این عبارت ارز به چه معنایی است، یعنی مبارزه ستاد با قاچاق ارز چگونه است؟

ارز وجهه‌های متفاوتی دارد. همانطور که می‌دانید منبع تأمین قاچاق کالا ارز است. در واقع وقتی خود این ارز از کشور به صورت غیر قانونی خارج می‌شود، قاچاق است. برای همین ما در حوزه ارز بانک مرکزی را موظف کرده‌ایم که خیلی از سامانه‌ها، مانند پرتال ارزی و سامانه نیما را بالا بیاورد. اینها همه اتفاقاتی است که با تدابیر ستاد مبارزه با قاچاق کالا خروجی شده و نهادها و دستگاه‌های مختلف این کارها را انجام دادند، به گونه‌ای که نمی‌توان صادرات داشت یا از این ارزها استفاده کرد مگر اینکه منشأ ارز نیز مشخص شود. وقتی شما این منوط‌سازی سیستمی را انجام دادید، می‌توانید رویه جاری کشور را شبیه یک استوانه شفاف و شیشه‌ای درست کنید نه اینکه با استثناهای تجاری همه جای این استوانه را سوراخ کنید، یا بیایید بگویید کالا در گمرک رسوب کرده و از آنجا که در کشور نیازمند کالا هستیم، همه کالاها از گمرک ترخیص شوند.

  یعنی ستاد یک جاهایی در مسائل ارزی و فعالیت‌های بانک مرکزی نیز حق ورود یا دخالت دارد؟

ورود کرده است. ستاد رویه‌ها را تغییر داده است. اتفاقاتی که در حوزه تلفن همراه، لوازم خانگی، دارو و... رخ داده، نشان می‌دهد، رویه‌ها تغییر کرده است.