مذاکره تنها راه غرب

در حالی که اروپایی‌ها هیچ پیام تبریکی برای پیروزی آقای رئیسی ارسال نکرده بودند، مکرون رئیس‌جمهور فرانسه پس از تحلیف ریاست‌جمهوری و پیامی که از ناحیه انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا در این مراسم به تروئیکای اروپایی منتقل کرد، با آقای رئیسی تماس تلفنی برقرار کرده و مواضع آقای رئیسی درباره مذاکرات برجام را جویا شده است. در این راستا به دو پرسش پاسخ داده می‌شود، چه عاملی سبب این تماس شده است؟ و با توجه به جابه‌جایی قدرت در قوه مجریه چه چشم‌اندازی برای دور بعدی مذاکرات وین متصور است؟

یکی از دلایل اقدام مکرون و مواضع مقامات آمریکایی و کشورهای انگلیس و آلمان می‌توان به نحوه مواجهه آقای رئیسی در خصوص مذاکرات اشاره کرد. وی پس از پیروزی تاکنون نه تنها موضعی در خصوص مذاکرات برجام نگرفته‌اند؛ بلکه حتی‌المقدور از به کار بردن واژه «برجام» نیز پرهیز کرده است، به گونه‌ای که حتی در مراسم تحلیف نیز درباره توافق هسته‌ای به صورت کلی موضع گرفت و بدون اشاره به ادامه مذاکرات اعلام کرد، «هر طرح دیپلماتیک» که بتواند تحریم‌های ایران را با توجه به شروط اعلام شده رفع کند، استقبال می‌کند. در واقع این رفتار برای غربی‌ها این پیام را داشت که این مذاکرات به شیوه آمریکایی اهمیت ذاتی و اولی برای جمهوری اسلامی ندارد . آقای رئیسی در تماس تلفنی با مکرون نیز همین پیام را به وی منتقل کرد. او با اشاره به نقض تعهدات برجامی آمریکا و اروپا با قاطعیت اعلام کرد، در هر مذاکره‌ای باید حقوق ملت ایران استیفا و منافع ملت ما تأمین شود. عامل دیگری که موجب این تماس شد، محک زدن رئیس‌جمهوری جدید ایران پس از فضاسازی روانی و تهدید ایران با توسل به سناریوی حمله پهپادی به کشتی رژیم صهیونیستی از یک سو و بیان تهدیدآمیز وزیر خارجه آمریکا، سخنگوی کاخ سفید و وزیر خارجه آلمان مبنی بر اینکه نامحدود نبودن درب مذاکرات با ایران در وین در دسترس‌ نبودن این گزینه برای همیشه، از سوی دیگر بود. عامل سوم را می‌توان ترغیب‌سازی دولت سیزدهم با وعده جدید ذکر کرد. مکرون در تماس یک ساعته خود با آقای رئیسی ضمن تأکید بر شروع فوری مذاکرات، دو طرح «ایجاد راه‌حل جدید و سریع» برای مذاکرات و «افزایش امنیت دست جمعی در منطقه» تلاش داشت تا از این طریق متقاعد به باقی ماندن دولت سیزدهم در برجام و برگزاری هر چه سریع‌تر دور هفتم مذاکرات وین کند. این در حالی است که در رویه آقای رئیسی پس از این تماس در خصوص زمان و کیفیت مذاکرات هیچ تغییری ایجاد نشد و این پیام را رساند که دولت سیزدهم مسائل کشور را به برجام گره نخواهد زد.   

با این وصف آینده مذاکرات هسته‌ای چگونه خواهد بود؟ تحلیلگران سیاسی غربی و نمایندگان کشورهای اروپایی و روسیه و چین در خصوص زمان آغاز احتمالی برگزاری مذاکرات، تاریخ‌هایی مانند ۱۵ یا ۲۰ ماه آگوست، یا ماه سپتامبر و ماه اکتبر را گمانه‌زنی کرده‌اند، اما با توجه به شرایط جدید، گمانه‌زنی‌ها در این خصوص خیلی قابل اعتنا نیست و زمان آغاز مذاکرات تنها مشروط به پذیرش خواسته‌های ایران از سوی آمریکاست .

با وجود این، سناریوهای متعدد درباره مذاکرات آینده مطرح است. یکی از آنها، «رها کردن مذاکرات» است. با توجه به موضع آقای رئیسی در سال 1396 مبنی بر اینکه برجام یک سند ملی است و باید نقد شود. یا تحریم‌ها باید لغو شود و لغو آن منوط به رویکرد جدید در دیپلماسی است، می‌توان نتیجه گرفت که مذاکرات به طور کلی نفی و انکار نشود. سناریوی دوم «ادامه مذاکرات شش‌گانه گذشته» است. طرف غربی به شدت تمایل دارد مذاکرات پیش‌رو با همان شیوه طی شده در شش دور قبلی ادامه پیداکرده و دولت جدید همان راه و روش دولت دوازدهم را ادامه دهد؛ اما با توجه به مواضع آقای رئیسی در گذشته و پس از پیروزی و به ویژه موضع صریح رهبر معظم انقلاب، این سناریو با همان شرایط قبل بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا اساساً یکی از دلایل توقف مذاکرات و برگزار نشدن دور هفتم، شرایط غیرقابل قبول آمریکا و اروپا از سوی ایران بود. سناریوی سوم «شروع مذاکرات وین از نقطه صفر» است؛ یعنی تیم جدید دولت سیزدهم با توجه به نقدهایی که به محتوای ادوار شش‌گانه مذاکرات وین داشته‌اند، این مذاکرات را نفی و مذاکرات جدیدی را خواستار باشد. این سناریو نیز دلایل نفی و اثباتی دارد؛ از جمله اینکه هدایت‌کننده در مذاکرات کمیته تشکیل شده در شورای عالی امنیت ملی ایران بوده، فلذا احتمال صفر شدن مذاکرات شش‌گانه ضعیف باشد. سناریوی چهارم «ادامه مذاکرات شش‌گانه گذشته با رویکرد جدید» است. در رویکرد جدید، همه انرژی سیاست خارجی ایران به مذاکرات گره نخواهد خورد و شرایط خواسته شده در طرح اقدام راهبردی مجلس با قاطعیت و صراحت بیشتری دنبال خواهد شد و براساس این سناریو آغاز دور هفتم مذاکرات زمانی خواهد بود که همه خواسته‌های ایران تأمین شده باشد. در این راستا، نماینده آمریکا در امور ایران اظهار داشت: «ممکن است دولت رئیسی شروط و تقاضاهای جدیدی را از ایالات متحده درخواست کند.» در این میان یک سناریوی پنجمی نیز از سوی برخی از آمریکایی‌ها مطرح است و آن «مذاکرات برای توافق جدیدی» است. در صورتی که آمریکا و اروپا بر این سناریو پافشاری داشته باشند، تردیدی نیست که ایران به چنین مذاکره‌ای هرگز تن نخواهد داد. به تعبیر اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات، چنین سناریویی، تخیلی بیش نیست.

با توجه به سناریوهای بالا، این واقعیت آشکار وجود دارد که آمریکا و اروپا به تجربه اذعان دارند فشار حداکثری شکست خورده و هیچ راهی جز دیپلماسی وجود ندارد.