این داستان تکراری!

پیام‌رسان‌ها جزء جدایی‌ناپذیر زندگی امروزه ما شده‌اند. با شیوع کرونا، دیگر حتی کودکانی که قبل از آن اجازه استفاده از فضای مجازی را نداشتند، با این فضا آشنا شده‌اند و سر و کار داشتن با شاد، واتساپ و... از فعالیت‌های هر روزه‌ آنها شده است! اما نرم‌افزارهای ایرانی، تا چه حد نیاز مخاطبان این فضا را رفع می‌کنند؟

جدیدترین بررسی‌های مرکز آمار، از افزایش حضور ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی حکایت دارد. در این بین عضویت بیش از 88 درصد افراد در پیامرسان واتساپ قابل توجه است. اینستاگرام با آمار عضویت 68 درصدی، پس از واتساپ در رتبه دوم پرمخاطب‌ترین پلتفرم شبکه‌های اجتماعی قرار دارد. در سال ۱۳۹۶ آمار کمتر بوده است؛ به طوری که ۵۳ درصد عضو شبکه‌های اجتماعی بوده و متوسط حضور روزانه آنها یک ساعت و چهار دقیقه بوده است، بنابراین حضور ایرانی‌ها در شبکه‌های اجتماعی رو به افزایش بوده است که مهم‌ترین دلیل آن فاصله‌گذاری‌های اجتماعی و شیوع کروناست. در سال ۱۳۹۶ میزان عضویت در واتساپ ۲۴ درصد و در اینستاگرام 1/43 درصد بوده که در مقایسه با سال گذشته، روند حضور در این شبکه نیز افزایش زیادی داشته است. اما همانطور که گفتیم، واتساپ به پرکاربرترین نرم‌افزار فضای مجازی ایرانیان تبدیل شده است، نرم‌افزاری که در خیلی از امکانات، مانند پروژه‌های پایان‌ترم دانشجویان از ضعف‌های بسیاری رنج می‌برد! اما واتساپ علاوه بر جا باز کردن بین ایرانیان، در دنیا هم پراستفاده‌ترین پیام‌رسان است، اما در دنیا این جایگاه را مدیون تاریخچه خود است که از اولین پیام‌رسان‌هاست و بسیاری از کاربران خارجی، میلی به تغییر نرم‌افزار مورد استفاده خود ندارند؛ اما به دست آوردن جایگاه خود در کشورمان را مدیون ایجاد محدودیت‌ها برای دیگر نرم‌افزارهاست. در فاصله زمانی‌ای که تلگرام به دلیل تمکین نکردن به قوانین کشورمان و برخورد نکردن با کانال‌های غیرمجاز فیلتر شد، واتساپ با استفاده از فرصت پیش آمده، جایگاه خود را در ایران بالا برد؛ اما چرا دیگر نرم‎‌افزارهای پیام‌رسان ایرانی، از چنین فرصتی استفاده نکردند و جایگاه خود را ارتقا ندادند؟ شاید برخی بگویند تمایلی به استفاده از پیام‌رسان‌های ایرانی در بین مردم کشورمان نبوده است، اما با بررسی آمار متوجه می‌شویم در فاصله فیلترینگ تلگرام، میزان رشد استفاده از بسترهای ایرانی، مانند سروش، به همان میزان رشد استفاده از واتساپ بوده است، اما پس از حدوده پنج ماه، استفاده از سروش با افت شدید مواجه شده است و واتساپ همچنان در تلاش برای رسیدن به جایگاه اول بوده است، جایگاهی که در حال حاضر با غفلت نرم‌افزارهای ایرانی، آن را کسب کرده است. در حال حاضر، پیام‌رسان‌های ایرانی مانند سروش، گپ، آی گپ، بله و... با استقبالی از روی کاربران مواجه نیستند و بسیاری از این برنامه‌ها با وجود اینکه امکانات بیشتری از واتساپ ارائه می‌دهند و اینترنت مصرفی در آنها ارزان‌تر است، اما در جذب مخاطب موفق عمل نکرده‌اند که باید به دنبال دلیلی برای آن باشیم.

همانطور که گفتیم، سروش فرصت جذب مخاطبان را در برهه‌ای از زمان به دست آورده بود، اما به خوبی نتوانست از آن استفاده کند؛ سروش، بله، ایتا، گپ و... بسیاری دیگر از پیام‌رسان‌های ایرانی با مشکل منابع مواجه هستند. منظور منابع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است. قطعی‌های مکرر، کندی در ارسال پیام‌ها، ضعف در ارائه به‌روزرسانی‌ها، نبود نسخه‌های مختلف در سیستم‌عامل‌های گوناگون و... از مشکلات برنامه‌های ایرانی است. ایتا که نسخه بومی شده تلگرام است و هسته‌ای شبیه به آن دارد، در ارائه به‌روزرسانی‌ها با مشکل مواجه است و در این بین سروش که پرمخاطب‌ترین پیام‌رسان ایرانی است، با ضعف‌های نرم‌افزاری مواجه است که هنوز هم رفع نشده است.

اینکه واتساپ جایگاه اول پیام‌رسان‌های مورد استفاده در کشور را به دست آورده است و همانطور که اشاره کردیم، کاربران ایرانی به پیام‌رسان‌های بومی کشور هم روی آورده‌ بودند اما آن را پس زدند، نشان می‌دهد مخاطبان فضای مجازی، نیازمند نرم‌افزاری‌ هستند که در امکانات اولیه بی نقص باشد، چیزی که واتساپ با ارسال راحت پیام‌ها و فایل‌ها آن را به نحو احسن ارائه می‌دهد. بسیاری از ما نیازی به استفاده از فروشگاه سروش یا پخش زنده آن نداریم، شاید خیلی از کاربران نیازی به خدمات ثانویه بله، روبیکا و... نداشته باشند، کاربر به دنبال برنامه‌ای است که در درجه اول کار اصلی خود را به درستی انجام دهد، که متأسفانه در این زمینه با پیام‌رسان بومی موفقی مواجه نبوده‌ایم. یک آمار جالبی که مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران به تازگی اعلام کرده است، این است که گروه‌ سنی ۱۸ تا ۲۹ سال بیش از سایر گروه‌های سنی فقط از رسانه‌های اجتماعی خارجی استفاده می‌کنند. نکته‌ای که باید در این داده به آن توجه کرد، اشتیاق نداشتن جوانان کشور به استفاده از فضاهای بومی در کشور و استفاده از  پیام‌رسان‌های خارجی است. این نشان می‌دهد، مشکلات ساختاری پیام‌رسان‌های داخلی، جوانان و کاربران کم حوصله را از خود به دور می‌کند.

شاید در آینده، با توجه به این نکات، پیام‌رسانی ایرانی به بازار بیاید یا پیام‌رسان‌های فعلی بتوانند با رفع نواقص خود، به جایگاه فعلی واتساپ در کشور برسند و مانع از گردش کلان‌داده‌های کشور به خارج از مرزها شوند و به این داستان تکراری که پیام‌رسان‌‌های ایرانی با تبلیغات فراوان به بازار می‌آیند و اما در آخر در جذب مخاطب ناموفقند، پایان دهند. بر اساس آمار، روزانه حدود 15 میلیارد پیام فقط در تلگرام بین ایرانیان مبادله می‌شود که این آمار در واتساپ بسیار بیشتر است. با ساخت بسترهای بومی مناسب برای جذب مخاطبان، می‌توان از خروج داده‌ها از کشور جلوگیری کرد که این به عنوان یکی از اصول پدافند غیرعامل، بسیار اهمیت دارد.