اتحاد شرق در برابر غرب

سفر پوتین به چین و دیدار او با شی جین پینگ، رئیس‌جمهور این کشور با انعقاد قرارداد راهبردی ۱۵ساله و همچنین بیانیه‌ای مشترک همراه شد که بسیاری از تحلیلگران حوزه بین‌الملل معتقدند، به نقطه آغازین یک اتحاد بین دو ابرقدرت شرقی و در عین حال نقطه عطف نظم بین‌الملل تبدیل شد.

دو رئیس‌جمهور چین و روسیه در بیانیه مشترک خود بارها از نظم بین‌المللی نام برده، اجرای نظم بین‌المللی بر اساس حقوق بین‌الملل را در مقابل هژمونی آمریکایی تعریف کردند و در عین حال خواستار مبارزه با یکجانبه‌گرایی و هژمون‌گرایی آمریکا در جهان شدند.

ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ در واقع در صحبت‌ها و بیانیه مشترک خود «عصر نوین» در نظم جهانی را اعلام کرده و بر حمایت دو کشور از یکدیگر در بحران‌های اوکراین و تایوان تأکید کردند. در عین حال، توافق ۱۵ساله پکن و مسکو به منزله یکی از توافق‌های راهبردی بین دو کشور که می‌تواند اتحاد بین چین و روسیه را مستحکم‌تر کند، توانست پیام جالب توجهی را به غرب منتقل کند؛ اتحادهای غربی مانند ناتو و تلاش برای گسترش آن، از طرف قدرت‌های شرقی بدون پاسخ نمی‌ماند و مدل لیبرال دموکراسی تنها مدل اداره جهان نیست.

مسکو و پکن در عین حال تأکید کردند، دوستی و مودت بین دو کشور و ارتباطات هیچ «محدودیتی» ندارد و در هیچ زمینه کاری «ممنوعیتی» بین دو کشور وجود نخواهد داشت. توافق صورت گرفته بین دو کشور که شامل متنی ۵ هزار کلمه‌ای در خصوص دوستی و مودت میان دو کشور است، تا حد زیادی می‌تواند معادلات نظامی و سیاسی غرب را دچار چالش کند. رابرت دالی، مدیر مؤسسه روابط چین و آمریکای کسینجر، در همین خصوص گفته است اگرچه این توافق، با اتحاد رسمی‌ای مانند ناتو قابل مقایسه نیست؛ اما این تعهد به معنای ایستادگی شانه به شانه در برابر آمریکا و غرب، هم از نظر نظامی و هم از نظر ایدئولوژیکی است. برخی از تحلیلگران آمریکایی با این حال اعتقاد دارند، می‌توان این توافق را نقطه‌ای بر آغاز جنگ سرد جدید بین دو جبهه شرق و غرب دانست. زمان‌بندی اعلام این بیانیه در این زمینه بسیار جالب توجه است. این بیانیه در شرایطی منتشر شد که هر دو طرف به شدت با آمریکا در زمینه مسائل سرزمینی‌شان درگیر هستد. از یک سو چین است و مسئله تایوان و از سوی دیگر روسیه است و اوکراین؛ دو مسئله‌ای که این روزها به شدت از سوی آمریکا پر رنگ شده و دولت بایدن به دنبال ایجاد تنش از طریق پرداختن به آنهاست.

نکته جالب توجه بعدی توافق برای همکاری دو کشور در زمینه فعالیت‌های فضایی، تغییرات آب‌وهوایی، اینترنت و هوش مصنوعی است که نشان می‌دهد، چین و روسیه عملاً شمشیر را برای غرب از رو بسته‌اند. این محورها، محورهای اصلی رویارویی غرب با چین و دیگر کشورهای قدرتمند در عرصه جهانی است. امنیت اینترنت و فضای سایبری و حملات سایبری به زیرساخت‌های آمریکا، یکی از عمده نگرانی‌های غرب درباره فعالیت‌های سایبری چین است که همکاری مسکو و پکن در این خصوص نشان می‌دهد احتمالاً جبهه جدیدی علیه آمریکا در این حوزه و حوزه فناوری‌های نوین روز در حال شکل‌گیری است.

این سند را در عین حال می‌توان پاسخی به کنفرانس دموکراسی در جهان که چندی پیش کاخ سفید برگزار کرد نیز دانست. در این بیانیه تأکید شده است، هیچ نسخه‌ای از دموکراسی را نمی‌توان به عنوان نسخه برتر و نهایی از دموکراسی در تمام جهان جاری کرد. هر دو کشور در عین حال در این بیانیه، دموکراسی موجود در کشورهای خود را از نوع دموکراسی‌های موفق در دنیا دانستند. به نظر می‌رسد این مسئله از آن رو در بیانیه گنجانده شده است که بایدن تلاش کرده بود با دعوت نکردن از چین و روسیه در اجلاس دموکراسی، آنها را سیستم‌های سیاسی غیر دموکراتیک معرفی کند و حالا این بیانیه پاسخی به اقدامات اخیر بایدن به شمار می‌رود.

همانطور که رؤسای جمهور چین و روسیه در بیانیه خود اعلام کرده‌اند، می‌توان گفت دورانی جدید در نظم بین‌المللی آغاز شده است؛ دورانی که تلاش می‌شود نقش آمریکا به مثابه یک هژمونی به شدت در تحرکات و فعالیت‌های بین‌المللی کمرنگ شود.