تاثیر سفر بن سلمان به آنکارا بر آینده روابط ترکیه و عربستان

۲۲ ژوئن محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در چارچوب سفری منطقه ای شامل اردن و مصر، به ترکیه سفر کرد. سفر بن سلمان به آنکارا در واکنش به سفر ماه آوریل رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به عربستان سعودی انجام شد که برای نخستین بار در پنج سال اخیر بود. هدف از این سفر احیای روابط بین دو کشور منطقه است؛ تعامل سیاسی و دیپلماتیک در سطح بالا میان سران سعودی و ترکیه به موازات تلاش های نزدیک تر  منطقه ای میان چندین کشور در خاورمیانه انجام می شود.

روابط دو کشور پس از قیام های «بهار عربی» به شدت تیره شده است؛ در حالی که دولت ترکیه سقوط دولت‌های متعدد در جمهوری‌های عربی را فرصتی برای ترویج تغییر می‌دید، ریاض از وضع موجود حمایت می‌کرد و ناآرامی و بی‌ثباتی را به شدت تهدیدکننده می دانست. مخالفت متقابل نیز در زمینه اتحاد فزاینده بین ترکیه و قطر بر اساس حمایت از قیام ها و به ویژه جنبش های سیاسی اخوان المسلمین عرب متمرکز بود.

پس از آنکه عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر در سال 2017 اقدام به تحریم قطر کردند و پس از قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار سعودی در سال 2018 در کنسولگری عربستان در استانبول، روابط میان آنکارا و ریاض بیش از پیش تیره شد. توافقنامه العلا (۲۰۲۱) که به بحران قطر پایان داد و جرقه نزدیکی ترکیه با امارات را برانگیخت، باعث شد تا به تدریج مناسبات ترکیه و عربستان سعودی از حالت تنش و اختلافات شدید خارج شود. تا زمان سفر اردوغان به عربستان هیچ تحول و پیشرفت دوجانبه ای حاصل نشده نبود. در ماه آوریل، اردوغان با سلمان بن عبدالعزیز و محمد بن سلمان در ابتکاری بزرگ که پیش‌بینی می‌شد احیای روابط کامل را به دنبال داشته باشد، دیدار کرد.

با وجود این، در پایان آن دیدار بیانیه پایانی مشترک، اعلامیه یا خبر هر نوع توافقی وجود نداشت. این موضوع سؤالاتی را در زمینه جدی بودن موضوع مصالحه ایجاد کرد و نشان داد چالشها همچنان به قوت خود باقی است.

سفر محمد بن سلمان به آنکارا ممکن است ابهامات در مورد تلاش های آشتی جویانه و سازش بین عربستان و ترکیه را برطرف کند. اردوغان به تازگی برای تقویت روابط با ریاض در حوزه انرژی، امنیت غذایی، بهداشت، سرمایه گذاری و تجارت و همچنین دفاع و امنیت و سایر بخش ها ابراز علاقه کرده است.

مشکلات اقتصادی مداوم ترکیه مطمئناً انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری و تعامل تجاری سعودی ایجاد می‌کند. تلاش عربستان برای تنوع بخشیدن به روابط خارجی و اقتصاد ازجمله تعامل با ترکیه با هدف ایجاد صنعت دفاعی قوی داخلی و مقابله با چالش‌های امنیتی فزاینده است.

حجم تجارت عربستان سعودی و ترکیه در سال 2015 تنها 1.5 درصد از تجارت بین المللی ترکیه را تشکیل می داد. در سال 2021، حجم تجارت دوجانبه تنها حدود 3.5 میلیارد دلار ارزش داشت. سرمایه گذاری مستقیم خارجی عربستان سعودی در آنکارا از سال 2005 تا 2020 تنها یک درصد از کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی دریافتی ترکیه در آن دوره را تشکیل می داد.

به طور مشابه، در اوج خود، تعداد گردشگران سعودی به ترکیه کمتر از دو درصد از کل گردشگران سفر به ترکیه را ( سال 2018) تشکیل می داد. بنابراین، فرصت های گسترده ای برای تقویت روابط اقتصادی، مناسبات تجاری، سرمایه گذاری و گردشگری بین دو اقتصاد بزرگ خاورمیانه وجود دارد.

عربستان و ترکیه در حال بررسی چگونگی تقویت متقابل نفوذ منطقه‌ای و تقویت وجهه بین‌المللی خود به‌عنوان بازیگران تأثیرگذار و قدرت‌های منطقه‌ای هستند. برای این منظور آنکارا و ریاض سیاست‌های خارجی مکمل‌تری را دنبال و همکاری‌های منطقه‌ای خود را تقویت می کنند و گزینه‌های دیپلماتیک و قدرت مانور خود را افزایش داده‌اند. در حالی که ایجاد محور یا مشارکت ریاض-آنکارا ممکن است آرزویی دور از دسترس باشد،  اما می تواند به طور قابل توجهی منطقه را پویا کند. 
عربستان و ترکیه نگران هستند احیای احتمالی توافق هسته ای بتواند تهران را قادر سازد به برنامه هسته ای خود ادامه دهد، نیروهای نیابتی خود را تأمین مالی و تقویت کند و برنامه موشکی و پهپادی خود را سرعت ببخشد. این موضوع می تواند به ایران اجازه دهد تا تهدیدی جدی تر برای بسیاری از کشورها، به ویژه عربستان و ترکیه باشد. حتی اگر مذاکرات وین با شکست مواجه شود، همکاری قوی‌تر بین ریاض و آنکارا می‌تواند به مهار تهران کمک و در نتیجه بازوی رقبای منطقه‌ای ایران از جمله ریاض و آنکارا را تقویت کند.

در حالی که علاقه به ایجاد روابط دو طرف مشهود است، آنکارا و ریاض با احتیاط متقابل گام برمی دارند. بسیاری از انگیزه‌ها برای این آشتی بالقوه ناشی از عواملی است که کاملاً در کنترل دو دولت‌ نیست، از جمله تغییرات در چشم‌انداز سیاسی و راهبردی خاورمیانه و روندهای کلان اقتصادی که به مراتب بیشتر توسط قدرت های جهانی شکل گرفته است تا قدرت های محلی یا حتی منطقه‌ای. بنابراین، احتمال دارد چشم‌انداز نزدیک‌تر روابط سعودی-ترکیه در درازمدت توسط بازیگران دیگر شکل بگیرد.