فضولی موقوف!

هفته گذشته وزارت ارتباطات در راستای مأموریت تولید سیستم‌ عامل تلفن همراه هوشمند فراخوانی را منتشر و از تولید‌کنندگان داخلی سیستم‌ عامل موبایل دعوت به همکاری کرد. در فراخوان منتشر ‌شده معاونت فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات آمده بود: «در راستای اجرای بند 18 اهداف عملیاتی سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات و به ‌منظور شناسایی ظرفیت‌های فنی و اجرایی تولید و توسعه سیستم‌ عامل تلفن همراه هوشمند، از بین اشخاص حقیقی و حقوقی شامل شرکت‌های خصوصی، غیردولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد که تا تاریخ بیستم دی‌ماه 1401 دارای حداقل یک سیستم‌ عامل عملیاتی نصب ‌شده روی گوشی هوشمند باشند، برای ارزیابی دعوت به ‌عمل می‌آید.»
سیستم عامل مجموعه‌ای از پردازش‌ها در قالب یک نرم‌افزار مرکزی است که مدیریت سخت‌افزارهای دستگاه مورد نظر خود را می‌توان به وسیله آن انجام داد. در بیشتر موارد سیستم ‌عامل‌ها انبوهی از پردازش‌های همزمان هستند که در تلاشند تا کاربر نهایی تجربه دلنشینی را از کار کردن با دستگاه هدف داشته باشد. دستگاه هدفی که گاهی تلفن همراه و رایانه است و گاهی هم می‌تواند یخچال و فر خانه باشد، در هر صورت برای مدیریت هر دستگاه دیجیتالی، به یک سیستم عامل نیاز است.
سیستم عامل بومی مفهومی است که هرچند وقت یک بار درباره آن خبرهایی را می‌شنویم و تلاش‌هایی را هم برای رسیدن به آن دیده‌ایم. خیلی وقت پیش
« لینوکس شریف» را داشته‌ایم که یک توزیع از سیستم عامل متن باز لینوکس بود و پس از مدتی کش و قوس، توسعه آن متوقف شد و سرانجام موفقی نداشت و مدتی بعد در سال 1398 که برخی نسخه‌های ایرانی شده تلگرام به وسیله گوگل از تلفن‌های همراه کاربران ایرانی حذف شدند و بار دیگر ساخت سیستم عامل ایرانی به وسیله مسئولان وقت وزارت ارتباطات پیگیری شد و باز هم نتیجه‌ای نداشت و تا به امروز که بعد از حذف روبیکا از گوشی‌های کاربران ایرانی و دسترسی‌های غیرمجاز به داده‌های آنها به وسیله گوگل، دوباره بومی‌سازی سیستم‌ عامل تلفن همراه در کشور سر زبان‌ها افتاده است.
اما آیا این تلاش برای داشتن سیستم عامل بومی تلفن همراه، کاری اشتباه است که ما را به نتیجه مطلوب نخواهد رساند؟ باید گفت بسیاری از کشورهای دنیا به سمت داشتن سیستم عامل بومی برای خود رفته‎اند. چین و روسیه از مهم‌ترین کشورهایی هستند که برای داشتن سیستم عامل بومی برنامه دارند. چین پس از تحریم‌های آمریکا، تلاش می‌کند سیستم عامل هارمونی را برای تلفن‌های همراه کاربران کشور خود ارائه کند و حتی این سیستم عامل هم‌اکنون عملیاتی شده است و برخی تلفن‌های همراه تولید شده به وسیله شرکت هوآوی با این سیستم عامل ارائه می‌شوند. قبل از چین، در سال‌های گذشته روسیه هم به سمت تولید سیستم عامل بومی برای تلفن‌های همراه خود رفته است، این کشور سیستم عاملی با نام «سیل‌فیش» را برای کاربران خود معرفی کرده بود که امروزه عملیاتی نیست. رفتن به سمت تولید سیستم عامل بومی و تلاش برای داشتن چنین سامانه‌ای اشتباه نیست و باید دید هدف نهایی ما از این تلاش چیست؟ آیا صرفاً دنبال به دست آوردن سهم بازاری، مانند گوگل هستیم و حذف این شرکت از بازار تلفن‌های همراه کشورمان مدنظر است یا اینکه باید به این تلاش به منزله یک کار تحقیقاتی برای به دست آوردن تجربه بیشتر و مقابله بهتر با حکمرانی غول‌های بزرگ فناوری در کشورمان نگاه کنیم؟
در حدود 100 سیستم عامل تلفن‌همراه در دنیا ساخته و ارائه شده است؛ از نسخه‌های مختلف اندروید و آی‌او‌اس گرفته تا سیستم‌عامل‌هایی، مانند تایزن، کای، لایت، موبین، پلاسما، پیور، بادا و... که هر یک با هدفی ارائه شده‌اند و برخی از آنها امروزه عملیاتی هستند و بیشتر آنها امروزه از بازار خارج شده‌اند؛ اما آیا خارج شدن آنها به معنای ناموفق بودن آنهاست؟ شرکت بزرگی، همچون سامسونگ که یکی از غول‌های بزرگ فناوری در جهان است، آیا با معرفی سیستم عاملی مانند تایزن قصد حذف گوگل را داشته است؟ امروزه تایزن جایی در بازار ندارد و بسیاری از کارشناسان فناوری این تلاش سامسونگ را از همان ابتدا شکست خورده می‌دانستند، اما عجیب است اگر بگوییم سامسونگی که میلیاردها دلار صرف کارهای تحقیقاتی خود می‌کند، نداند که در چه راه سختی ورود کرده است! قطعاً سامسونگ با رفتن به سمت ساخت سیستم‌عامل بومی خود، تجاربی را به دست آورده که در ادامه راهش برای تولید محصولات جدید، به کار آمده است.
نکته مهم‌تر این است که وقتی برای ساخت محصولی تلاش می‌کنید، با زوایای گوناگون آن در یک کار تحقیقاتی آشنا می‌شوید. تا قبل از ساخت سیستم عامل شما فقط درباره کارکرد آن شنیده‌اید، ولی وقتی وارد عمل می‌شوید و برای ساخت آن تلاش می‌کنید، درک بهتری پیدا می‌کنید که از آن برای مقاصد دیگر می‌توانید استفاده کنید. شاید سیستم عامل بومی ایرانی در نهایت بتواند کمتر از 10 درصد سهم بازار را به دست آورد، اما نکته مهم‌تر تجربه‌ای است که فناوران کشورمان در این راه به دست می‌آورند و مانند دیگر کشورها می‌توانند امنیت بیشتر و بهتری را برای کاربران خاص خود ایجاد کنند. فراموش نکرده‌ایم که تلفن‌همراه رئیس‌جمهور فرانسه به راحتی به وسیله رژیم صهیونیستی هک و از آن برای مدت طولانی جاسوسی شد.
ساخت سیستم ‌عامل بومی تلاشی خوب و تحسین‌برانگیزی است، به شرط آنکه مانند برخی تلاش‌های قبلی نیمه‌کاره رها نشود و تا رسیدن به اهدافی که برای آن در نظر گرفته شده، ادامه یابد. با حرکت به سمت به دست آوردن یک سیستم عامل ایرانی برای تلفن‌های همراه، تجاربی به دست خواهد آمد که می‌توان از آن برای بالا بردن امنیت گوشی‌های تلفن‌ همراه کاربران عام و خاص استفاده کرد و به فضولی شرکت‌هایی، مانند گوگل و متا در تلفن‌ همراه ایرانیان پایان داد. هرچند شاید در ابتدا این کار سخت باشد، اما نمونه‌های مشابه در دیگر کشورها نشان داده است،ادعای شکست تنها یک نمایش است و این کشورها به دنبال هدفی دیگر به جز ساخت یک سیستم عامل عملیاتی بوده‌اند که به آن رسیده‌اند.