سایه ابهام و تردید بر سر یک پرونده

روزهای گذشته اخباری مبنی بر تلاش اتحادیه اروپا برای متقاعد کردن مقامات آمریکایی درباره بازگشت به برجام منتشر شد. از یک‌سو «وال‌استریت ژورنال» در مقاله‌ای مدعی شد، کشورهای اروپایی با توجه به پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران، کاخ سفید را برای احیای دیپلماسی با ایران تحت فشار گذاشته‌اند. روزنامه وال‌استریت ‌ژورنال نوشت، کشورهای اروپایی که از پیشرفت‌های ایران در زمینه غنی‌سازی اورانیوم نگران هستند، دولت بایدن را برای احیای مسیر دیپلماسی با ایران با هدف جلوگیری از بحران هسته‌ای احتمالی تحت فشار قرار داده‌اند.
گفتنی است، با وجود اینکه جمهوری اسلامی ایران در مرداد 1401 به طرف‌های توافق هسته‌ای اطلاع داد، متن پیشنهاد شده از سوی هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا را برای احیای برجام مناسب و مؤثر می‌داند، اما به دلیل فشارهای رژیم صهیونیستی در پی سفر «دیوید برنیا» رئیس موساد به آمریکا و برخی مسائل و مشکلات داخلی این کشور، گفت‌وگوهای غیرمستقیم برای احیای برجام پس از ۱۸ ماه تلاش در شهر وین متوقف شد.
در همین زمینه، وال‌استریت ‌ژورنال نوشت، آمریکا می‌گوید به دنبال راه حل دیپلماتیک برای چالش هسته‌ای با ایران است، اما راهکار دیپلماتیکی پیشنهاد نکرده و به همین دلیل اروپا واشنگتن را برای ارائه پیشنهادهایی در زمینه برنامه هسته‌ای ایران تحت فشار قرار داده است. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد، در اروپا این نگرانی پدید آمده است که کاخ سفید قصد دارد مسائل مربوط به برنامه هسته‌ای ایران را به پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ موکول کند. طبیعتاً چنین تأخیری مورد نظر اروپایی‌ها نیست و آنها قصد دارند مقامات آمریکا درباره موضوع هسته‌ای تصمیم دشوار بگیرند.
همچنین، در روزهای گذشته «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌و‌گو با رسانه دولت مطرح کرد، همچنان از طریق واسطه‌ها پیام‌هایی را از آمریکایی‌ها دریافت می‌کنیم و ‌پیام‌هایی را به آمریکایی‌ها می‌دهیم. وی افزود، در مسیر دیپلماسی یکی از کار ویژه‌های‌مان در وزارت امور خارجه تلاش برای لغو تحریم‌هاست. وزیر امور خارجه درباره روند گفت‌وگوهای اخیر با آژانس اظهار کرد: «من ارزیابی خودم را نمی‌گویم؛ دو روز پیش که با آقای بورل گفت‌وگو داشتم، وی شاید بعد از مدت‌ها و برای اولین بار براساس گزارشاتی که اتحادیه اروپا از آژانس دریافت کرده بود ابراز رضایت می‌کرد و می‌گفت روند، روند بسیار خوبی است.»
در شرایطی که مواضع ضد ایرانی آمریکا و تعلل آن برای بازگشت به تعهدات برجامی خود ادامه دارد، دولت جو بایدن در یک نشست محرمانه در ساختمان کنگره برای سناتورهای آمریکایی جلسه توجیهی درباره ایران برگزار کرده است.
از سوی دیگر، سناتور «جیم ریش» از اعضای جمهوری‌خواه کمیته روابط خارجی سنای آمریکا روز سه‌شنبه، ۲۶ اردیبهشت در بیانیه‌ای از رویکرد دولت جو بایدن در قبال ایران انتقاد کرد. جیم ریش در این بیانیه مدعی شد، بیش از شش ماه از زمانی که بایدن رئیس‌جمهور آمریکا برجام را مرده اعلام کرد، می‌گذرد؛ اما هنوز به یک سیاست جامع‌تر در قبال ایران نزدیک نشده‌ایم. او اضافه کرد: «ابهام راهبردی در مورد سیاست ایران فقط شرکای ما را به سمت چین سوق می‌دهد.»
جیم ریش در روز سه‌شنبه، 26 اردیبهشت در حالی از ابهام راهبردی در زمینه سیاست آمریکا نسبت به موضوع هسته‌ای پرده برمی‌دارد که هفته‌نامه «صبح صادق» در تاریخ 18 اردیبهشت 1402در یادداشتی با عنوان «پارادوکس آمریکایی» نوشت: «آنچه از شواهد و قراین برمی‌آید، این است که موضوع احیای برجام در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا از ابهامات جدی برخوردار است؛ به این معنا که در اظهارنظرهای مقامات آمریکایی تناقض‌هایی آشکار در جریان است. به نظر می‌آید فهم این رفتار دوگانه و دلایل آن و مهم‌تر عکس‌العمل متناسب برای دستگاه سیاست خارجی کشورمان از اهمیت بالایی برخوردار باشد.»
تاریخ مذاکرات هسته‌ای نشان می‌دهد، چندان نمی‌توان نقش اروپا و فشاری را که گفته می‌شود در حال وارد کردن آن بر روی آمریکا برای پذیرش متن احیای برجام است، جدی گرفت. بنابراین، تلاش‌های جدید اتحادیه اروپا که وال‌استریت ژورنال از آن سخن گفته، به معنای نزدیک شدن به توافق هسته‌ای نیست. تجربه نشان داده است، موقعیت اتحادیه اروپا در روند مذاکرات هسته‌ای هیچ‌گاه تعیین‌کننده نبوده است.
در این میان، آنچه شانس احیای توافق هسته‌ای را افزایش می‌دهد و می‌تواند تغییری در شرایط نامشخص کنونی ایجاد کند، آن است که مقامات آمریکایی از خود اراده سیاسی معطوف به حل مسئله نشان دهند. درباره ابهام و تأخیر آمریکا در موافقت با متن احیای برجام یک فرض دیگر نیز مطرح است و آن، اینکه احتمال دارد مقامات آمریکایی به انعقاد یک توافق موقت چشم امید دوخته باشند. در این زمینه هر چند به طور رسمی از طرف آمریکا پیشنهادی به ایران ارائه نشده است، اما در عین حال مقامات آمریکایی کوشیده‌اند از طریق طرح آن در فضای رسانه‌ای و ایجاد عملیات روانی واکنش جمهوری اسلامی ایران را ارزیابی کنند. به نظر می‌آید درباره توافق موقت، تیم سیاست خارجی آمریکا دریافتی صحیح از عکس‌العمل ایران پیدا کرده باشد. جمهوری اسلامی تاکنون به دلایلی که بحث درباره آنها می‌تواند موضوع یادداشت دیگری باشد، با هرگونه پذیرش توافق موقت به طور قاطع مخالف است.