تاریخچه نقاره نوازی در حرم امام رضا (ع)

هر روز هنگام طلوع و غروب آفتاب، نوای دلنشین آن به گوش زائر و مجاور می‌رسد؛ نقاره‌زنی در حرم مطهر را می‌گوییم. تا همین ۳۰ سال قبل که شهر هنوز این‌قدر در هیاهوی جمعیت و صدای ناشی از فعالیت‌های مختلف فرو نرفته بود، می‌توانستیم از پنجره خانه پدری، صدای نقاره‌زنی را بشنویم؛ به‌خصوص هنگام طلوع آفتاب که صفای خاصی داشت شنیدن صدای نقاره. نقاره‌زنی در حرم مطهر، سابقه‌ای طولانی و تاریخچه ای کهن دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم.

نقاره نوازی از چه زمانی آغاز شد؟

قدیمی‌ترین اسنادی که در بایگانی حرم مطهر و درباره نقاره‌زنی در این مکان مقدس وجود دارد، به سال ۸۳۵ شمسی برمی‌گردد؛ با این حساب، باید سنت نقاره‌زنی در حرم رضوی را دست‌کم ۵۶۷ ساله بدانیم. طبق این اسناد، میرزاابوالقاسم بابر، نواده شاهرخ تیموری و گوهرشادخاتون، دستور داد که در باغ حرم رضوی، به مناسبت ورود بزرگان و اُمرا، نقاره نواخته شود. برخی بر این باورند که تا اوایل دوره صفویه، سنت نقاره‌زنی برای ورود بزرگان کاربری داشت و از آن، چنان که امروز شاهد هستیم، برای اعلام اوقات شرعی یا شادباش گفتن اعیاد، استفاده نمی‌شد. 

این روال از اواسط دوره قاجاریه به تدریج تغییر کرد و از آن به بعد، افزون بر شب‌های ولادت و اعلام مواقع شرعی، هنگام تحویل سال در عید نوروز نیز، برنامه نقاره‌زنی در حرم رضوی اجرا می‌شد. 

چند نفر، نقاره نوازی می کنند؟

طبق گزارش‌هایی که از چندسال قبل از تعطیلی نقاره‌زنی در دوره رضاشاه وجود دارد، تعداد نقاره‏ نوازان ۹ نفر بود؛ اما در دوره قاجار، تعداد آن‌ها بیشتر بوده‌است. نقاره نوازی حرم امام رضا را چهار «طبّال» و شش «کرنا نواز» انجام می دهند. آن ها  از ۱۰۵ پله‌ای که برای رسیدن به نقاره‌خانه در ایوان شرقی صحن عتیق تعبیه شده، بالا می‌روند و کار نقاره‌زنی را انجام می‌دهند.

مکان نقاره نوازی از ابتدا کجا بود؟

 برخی مستندات تاریخی و پاره‌ای اسناد موجود در مرکز اسناد آستان‏قدس رضوی نشان می‌دهد که احتمالاً طی قرن‌های مختلف، از مکان‌های متعددی برای نقاره‌زنی در حرم استفاده می‌کردند؛ مثلاً چنان‌که زهرا فاطمی‌مقدم در کتاب «تاریخ نقاره‌خانه رضوی» می‌نویسد، یکی از این مکان‌ها احتمالاً در مجاورت گنبد طلای حرم مطهر امام رضا(ع) قرار داشت. برخی معتقدند که در دوره‌ای تاریخی، حتی نقاره‌زنان در محوطه صحن به این کار مبادرت می‌کردند. اما از حوالی سال ۱۲۴۲ شمسی نقاره‌خانه به مکان فعلی‌اش انتقال یافت.

منبع: فارس