اگر از هر انسانی سؤال کنیم که دوست داری «خوبی» در جهان رشد کند یا «بدی»، مطمئناً اولی را انتخاب می‌کند. این جزء ذات انسان است که می‌خواهد خوبی ببیند، خوب باشد، دیگران را در مسیر درست ببیند و...، اما اینکه چقدر برای آن انگیزه و علاقه نشان دهیم و چقدر برای آن دغدغه داشته باشیم هم مهم است. به عبارتی، صرفاً با دوست داشتن یک چیزی نمی‌توان آن را به‌دست آورد. باید برایش تلاش کنیم تا ظهور و بروز پیدا کند. اینکه ما جامعه خوبی می‌خواهیم هم باید ابتدا خوبی و بدی را بشناسیم و بعد از خوبی‌ها خوش‌مان بیاید و از بدی‌ها متنفر باشیم و پس از آن برای عملی شدن خوبی تلاش کنیم. برای نمونه، اگر خواهان برچیده شدن فقر در جامعه هستیم، باید کمک به فقرا، عدالت، مساوات، نظم و انسان‌دوستی و... را هم دوست داشته باشیم و هم برای رشد آن تلاش کنیم. هرقدر که این خلقیات رشد کند، میزان فقر کمتر می‌شود و هر قدر ضعیف باشد، فقر و تنگدستی هم بیشتر خواهد شد.
مثال بارزش را در دو سه سال قبل دیدیم. اگر کسی خواهان برچیده شدن ویروس کرونا بود، باید نقش خودش را هم در بیرون راندن و از بین بردن این ویروس در نظر می‌گرفت. نمی‌شد که عده‌ای نکات بهداشتی را رعایت نکنند و سپس خواهان از بین رفتن این بیماری باشند. در مدت شیوع این بیماری همه ما خودمان را مسئول دیدیم. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «ألا كُلُّكُمْ راعٍ و كُلُّكُم مَسئولٌ عن رَعِيَّتِهِ...» همه شما مسئوليد! بدانيد كه همه شما سرپرست هستيد و همه شما درباره
زير دستان‌تان بازخواست مى‌شويد. آن اميرى كه بر مردم فرمان مى‌راند، سرپرست است و نسبت به رعيّتش بازخواست مى‌شود. مرد سرپرست خانواده خويش است و درباره آنها بايد پاسخگو باشد و زن سرپرست خانه و فرزندان و شوهر خود است و درباره آنها بايد پاسخ دهد....»(إرشادالقلوب، ج۱، ص۱۸۴) راعی را حافظ و نگهبان معنا کرده‌اند. البته کیفیت حفظ‌ها مختلف است. اینکه از چه حفظش بکند؟ هر راعی باید خودش تشخیص بدهد. پس هر کسی باید پاسخگوی رفتار با اهل، عیال و زیردستان خود باشد که این پاسخگویی فقط مربوط به انجام کارها نیست، مربوط به انجام ندادن کارها هم هست؛ یعنی کسی که می‌تواند کاری انجام دهد، ولی از آن خودداری می‌کند و تنگ‌دستانه با هر چیزی برخورد می‌کند هم باید پاسخگو باشد. خداوند نعمات و قدرت‌هایی در اختیار انسان قرار داده که باید آن را برای بندگان خدا به‌کار بگیرد و نباید بخل بورزد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «و از چیزی که به آن علم نداری [بلکه برگرفته از شنیده‌ها، ساده‌نگری‌ها، خیالات و اوهام است] پیروی مکن؛ زیرا گوش و چشم و دل [که ابزار علم و شناخت واقعی اند] موردِ بازخواستند.»(اسراء/ 36) این آیه ابعاد گوناگونی دارد که می‌توانیم یکی دو مورد از آن را ذکر کنیم. پس در منظورهای مختلف هم باید دیده شود. برای نمونه، این تذکر فقط برای کسانی نیست که علم ندارند و چیزی می‌گویند یا نظر و طرحی غیرعلمی می‌دهند، در مورد افرادی که علم و توانایی دارند و کاری انجام نمی‌دهند هم صدق می‌کند. رسول خدا(ص) می‌فرمایند: «هیچ‌کس نیست که بر ده نفر یا بیشتر، ریاست و امارت داشته باشد مگر اینکه او را روز قیامت در حالی می‌آورند که دستش به گردنش بسته است؛ پس اگر چنانچه آدم درست‌کاری بود و تقصیری متوجّه او نبود، او را رها می‌کنند و اگر چنانچه بدکار و گناه‌کار بود، غل و زنجیرش افزایش پیدا می‌کند.» باز هم با تأکید بر اینکه هر یک از ما مردم در جامعه‌مان مسئول هستیم و باید دلایل انجام دادن یا ندادن کاری را بگوییم. مگر نه اینکه خداوند در قرآن می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ»؛ اى كسانى‌كه ايمان آورده‌ايد، خودتان و كسان‌تان را از آتشى كه سوخت آن مردم و سنگ‌هاست، حفظ كنيد.(تحریم/ 6) این آیه یعنی هر کسی مسئول است در راهبری، هدایت و کمک به اطرافیان خود، حتی نسبت به مردم کشورش هم مسئول است. البته آنجا که علم و توان دارد و از نظر مادی و معنوی نسبت به زیردستان خودش قدرت و امکانات بیشتری دارد، در هر سطحی، از جمله آنکه نباید از رسیدن خیری به اطرافیان خود جلوگیری کند و با کاری آنان را از خیری و نعمتی محروم کند. مسئولیت هر فرد در جامعه هم متوجه این موضوع هم هست؛ یعنی هر کاری که کمک می‌کند به هم‌وطن، باید انجام شود و هر کاری که صدمه می‌زند نباید انجام شود. گاهی در مورد «قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ» فکر می‌کنیم، حفظ کردن اطرافیان یعنی اینکه بنشینیم و آنها را امر کنیم به کاری یا نهی کنیم از کاری، اما گاهی لازم است خودمان حرکت کنیم؛ سپس از آنان بخواهیم که به دنبال ما بیایند. این کار باید آگاهانه و عالمانه صورت بپذیرد و نداشتن علم هم رافع مسئولیت نیست؛ یعنی کسی‌که مسئولیتی دارد باید علوم لازم برای هدایت زیردستان یا اطرافیان خود را فرا بگیرد تا بتواند در مسیر درست حرکت کند.
