تجارت برده

فراز و فرود جمعیت در جهان داستان پیچیده و قابل مطالعه‌ای است که در شکل‌گیری آن شیوع بیماری‌ها، قحطی و گرسنگی و بحران غذا، جنگ‌ها و کشتارها و استعمار و برده‌داری نقش بسزایی داشته‌اند.
درباره آفریقا باید گفت، در طول چند سده، بخش قابل ملاحظه‌‌ای از نیروی انسانی کارآمد این قارّه یا کشته شدند یا به بردگی رفتند. افزون بر میلیون‌ها برده‌ای که مستقیم به آمریکا کشانده شدند، باید قربانیان دیگر تجارت برده را نیز در آمار جمعیتی آفریقا بررسی کرد؛ از جمله آفریقایی‌هایی که در جریان حمله و جنگ برای شکار برده کشته می‌شدند، اسیرانی که در بین راه میان اعماق قاره و کرانه دریا جان می‌سپردند و همین طور کسانی که در حین سفر وحشت انگیز دریایی به آمریکا تلف می‌شدند. برآورد شده است، عوض هر برده‌ای که به آمریکا می‌رفت، پنج آفریقایی در خود آفریقا یا در دریا جان می‌سپردند. نتیجه این شد که آفریقا بخش عظیمی از جمعیت سالم و تندرست خود را از دست داد. گفتنی است، عده بسیاری از آفریقایی‌ها که در جست‌وجوی پناهگاه برای رهایی از تعقیب سوداگران بودند، در جنگل‌ها و باتلاق‌ها هلاک شدند. جمع کل آفریقایی‌هایی که از برده‌فروشی زیان دیدند (از جمله بردگانی که در شرق فروخته شدند) به 150‌ـ100 میلیون نفر می‌رسد. این امر مدت مدیدی مانع افزایش جمعیت آفریقا شد؛ در حالی که در قارّه‌های دیگر افزایش جمعیت چشمگیر بود. به واقع مختل کردن تولید نسل، موجب فنا و انقراض نسل‌ها شد و همین امر جلوی افزایش جمعیت آفریقا را گرفت. طبق آمار‌های موجود، جمعیت در آفریقا از 1650 تا 1850 ثابت بود؛ در حالی که اروپا و آسیا در همین مدّت جمعیت‌شان به بیش از چهار برابر رسیده است. جمعیت غرب آفریقا در نیمه سده نوزدهم، 25 میلیون نفر گزارش شده است. برخی محقّقان معتقدند، اگر تجارت جهانی برده نبود، این جمعیت باید به 46 تا 53 میلیون نفر می‌رسید.
نتیجه دهشتناک تجارت برده این شد که اقتصاد و فرهنگ، رو به افول گذاشت. این امر همبستگی خلق‌های آفریقا را از بین برد، مانع ظهور کشورهای بزرگ در جنوب صحرا شد و نیروهای تولیدی تمامی قارّه را فلج کرد. روی هم رفته این امر، علت تجزیه بسیار طولانی و عقب‌افتادگی اقتصادی آفریقا بود. تجارت برده آفریقا را به شدّت ضعیف کرد و در دوره تقسیم استعماری به دولت‌های استعمارگر کمک کرد تا آن را قطعه قطعه کرده و به مستعمره پایمال شده امپریالیسم تبدیل کنند.
شاید این تعبیر «احمد سکوتوره»، رئیس‌جمهور متوفی گینه، حاکی از عمق فاجعه باشد که گفت: «آفریقا داغدار جنایت تجارت برده است و هنوز هم توانایی آفریقا به علت کمی جمعیت محدود است.»