در هفتهای که سپری شد «بدربن حمد البوسعیدی»، وزیر خارجه عمان به تهران سفر کرد و در محل دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت خارجه مورد استقبال «حسین امیرعبداللهیان»، همتای ایرانی خود قرار گرفت. درباره این سفر نکات متعددی قابلیت طرح دارد که به اختصار به تعدادی از آنها اشاره میشود:
نخست اینکه باید پذیرفت این رخداد سفری عادی به شمار نمیآید و باید در عرف دیپلماتیک آن را سفری غیر منتظره در نظر گرفت. هم تعداد نسبتاً زیاد سفرهای متقابل مقامات عمانی و ایرانی در این دوره اخیر گویای آن است که این دیدارها معمولی و از پیش تعیین شده نیست. هم انجام این سفر در زمانی که بحثها و نظرهای گوناگونی درباره چرایی برکناری رابرت مالی از چهرههای کلیدی مناسبات ایران و آمریکا، مطرح شده، سبب شده است این سفر در چشم تحلیلگران سیاسی غیر عادی نمایانده شود. نکته مهم در این باره نیز آن است که عمان در مقطع کنونی به منزله کشور نخست میانجیگر بین ایران و آمریکا مورد توجه واقع شده است.
نکته دیگر آنکه چارهای نیست الّا اینکه پذیرفته شود دلیل انجام این سفر غیر منتظره به مسائل بین ایران و آمریکا برمیگردد؛ یا دست کم دلیل اصلی این سفر به همین موضوع ارتباط پیدا میکند. چون میانجیگری و میزبانی مسقط بین تهران و قاهره برای از سرگیری روابط تا آنجایی که در رسانهها انعکاس یافته، به خوبی در حال پیش رفتن است؛ بنابراین، دلیلی برای انجام سفر به شمار نمیآید. از این رو علت اصلی سفر را باید به مباحث اختلافی بین ایران و آمریکا اختصاص داد که در روزهای گذشته بیش از پیش دچار افت و خیز و برخی تنشها شده است.
در سفر خرداد ماه سال جاری پادشاه عمان به تهران رسانه «عمان دیلی» نوشت، یکی از موفقیتهای سفر سلطان هیثم به تهران به موضوع هستهای مربوط میشود، به گونهای که امضای توافق هستهای جدید میتواند نقش تمدنی ایران را در تعامل با کشورهای جهان احیا کند. حال به نظر میرسد در این چارچوب، طبیعتاً باید مانعی پدید آمده باشد که مقامات عمانی این سفر ناگهانی را ترتیب دادهاند. یا آنکه مسئله جدیدی ایجاد شده و در نهایت انجام این سفر را ضروری کرده است.
درباره موضوع مورد بحث این سفر نیز ظرف روزهای گذشته نکات گوناگونی بیان شده است؛ اما تا آنجایی که اطلاعات آشکار نشان میدهد برای رسیدن به یک تفاهم یا توافق در زمینه هستهای، پیچیدهترین و دشوارترین مسئله به موضوع تبادل زندانیان برمیگردد. برخی کارشناسان مسائل بینالمللی، کلید ایجاد توافق بر سر قضیه هستهای را به حل و فصل موضوع تبادل زندانیان ارتباط دادهاند.
موضوع تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا پس از سفر پادشاه عمان به تهران به گونه مثبت در حال پیش رفتن بود که حتی البوسعیدی، وزیر خارجه عمان ۲۵ خرداد ماه در گفتوگو با «المانیتور» اعلام کرد، جمهوری اسلامی ایران و آمریکا به حصول توافق برای تبادل زندانیان نزدیک شدهاند. او اضافه کرد، میتوانم بگویم که آنها نزدیک هستند و احتمالاً فقط بحث موضوعات فنی باقی مانده است. با این توضیحات به احتمال زیاد حل و فصل آنچه پیشتر از سوی وزیر خارجه عمان قریب به نظر میرسید و حالا به امری بعید تبدیل شده، در این سفر به صورت جدی مورد بحث قرار گرفته و به احتمال فراوان به نتایجی نیز دست پیدا کردهاند.
در حالی که دولتهای اروپایی با مشکلات و مسائل متنوعی در عرصه داخلی و جهانی و به ویژه جنگ اوکراین مواجه شدهاند، عملاً امکان بازیگری آنها بین ایران و آمریکا برای حل مسئله هستهای به مثابه گذشته فراهم نیست. در مقطع پیش از اغتشاشات پاییز 1401 نقش نماینده اتحادیه اروپا در این باره مهم و تعیینکننده بود، نقشی که در دوره کنونی عملاً کنار رفته است. هر چند از منظر جمهوری اسلامی ایران، اتحادیه اروپا در این زمینه داور نیست؛ بلکه طرفی است که در خصوص برجام باید به اجرای تعهدات خود اقدام کند؛ اما مقصود اصلی از طرح این جملات آن است که در این اوضاع و احوال نقش عمان نسبت به گذشته فزونی یافته است.
در انتها خواسته یا ناخواسته این سفر بر برخی موضوعات و مسائل دیگر نیز اثر خود را به جای میگذارد. برای نمونه، در همین روزهای گذشته بیانیه شورای همکاری خلیجفارس درباره جزایر سهگانه که همراهی روسیه را نیز در پی داشت، سبب نگرانی شدید تهران شد و مسئولان کشورمان مجموعهای از اقدامات لازم را در این زمینه ترتیب دادند. حال این سفر تا حدی میتواند از سردی فضا و حجم اختلافات پدید آمده بین ایران و سایر بازیگران ضلع جنوبی خلیجفارس بکاهد و بار دیگر فضای گرم روابط در ماههای گذشته را که خاصه پس از توافق ایران و عربستان نمایان شد، در روند بهبودی قرار دهد.