سازمان‌های بین‌المللی و زیست‌محیطی و محققان اقلیم‌شناسی دنیا می‌گویند: «دنیا سه سال بیشتر فرصت ندارد تا برای جلوگیری از فروپاشی اقلیمی، تحولی اساسی در تمام ابعاد زندگی جوامع بشری ایجاد کند.» پدیده‌ای که این روزها با تغییرات آب و هوایی شدید و جابه‌جایی فصل‌ها و افزایش گرمایش زمین بیش از هر زمان دیگری قابل رؤیت است.
افزایش دما
زمین‌شناسان می‌گویند طی چند دهه اخیر دمای زمین به طور متوسط یک درجه افزایش داشته و این افزایش در نواحی گرم و خشک فلات‌های مرکزی و بیابانی کره زمین تا دو درجه قابل احساس است. چنانکه خاورمیانه به منزله یکی از خشک‌ترین و کم‌آب‌ترین مناطق دنیا در معرض آسیب بیشتری ناشی از گرمایش زمین قرار دارد و دمای زمین در این منطقه محسوس‌تر افزایش داشته است. حالا کشور ما به سبب قرارگیری در منطقه خاورمیانه، به منزله یکی از خشک‌ترین و کم‌آب‌ترین مناطق جهان بیش از هر زمان دیگری متأثر از گرمایش زمین، در معرض خطر جدی است.
آسیب‌پذیری ایران
پژوهش‌های میدانی دانشمندان و گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد، آسیب‌پذیری ایران با بیشترین پیامدهای زیان‌بار و اثرات ناشی از این پدیده، بیش از متوسط جهانی است. چنانچه اقلیم بیش از ۸۰ درصد کشور ما در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و میانگین بارندگی آن حدود ۲۵۰ میلی‌متر است که کمتر از یک‌سوم میانگین بارش در جهان است. اما گرمایش زمین چطور به اکوسیستم، به ویژه در ایران آسیب می‌زند؟ شاید بارزترین نشانه‌های گرمایش زمین در سراسر جهان، شامل افزایش دمای متوسط، کاهش بارش، بارش‌های ناگهانی و سیل‌آسا، خشکسالی، خالی شدن زودهنگام سدها، افزایش طوفان و بروز پدیده‌های گردوغبار باشد؛ نشانه‌هایی که این روزها در کشورمان به وضوح دیده می‌شود. همان اتفاقاتی که در یک دهه اخیر به ویژه در تمام این کره خاکی و در کشور خودمان شاهد آن بوده‌ایم.
از سیل تا کم‌آبی
اگر بخواهیم نگاه دقیق‌تری به پیامدهای گرمایش زمین داشته باشیم، باید بگوییم گرم شدن بیش از حد سبب ذوب یخ‌ها پیش از موعد و وقوع سیل‌های ویرانگر می‌شود و همچنین موجب افزایش تبخیر آب‌های سطحی و خشک شدن دریاها و دریاچه‌ها و تالاب‌ها می‌شود که این خشکی سبب حرکت خاک‌های کفی تالابی و دریاچه‌ای شده و با کوچک‌ترين باد و طوفانی پدیده مخرب و آلوده‌ساز هوایی که تنفس می‌کنیم، یعنی پدیده گرد و غبار ایجاد می‌شود. این پدیده بر سلامت انسان، حیوان و اکوسیستم گیاهی اثرات مخربی دارد و با خشک شدن گیاهان خاک روان‌تر و مخرب‌تر حرکت می‌کند و گازهای گلخانه‌ای و کربن آزاد شده کمتر جذب می‌شود و این چرخه ادامه می‌یابد و همچنان با افزایش گازهای گلخانه‌ای دمای زمین بالاتر می‌رود. کم‌آبی ناشی از تبخیر بیش از حد آب‌های سطحی و کم شدن ذخایر دشت‌ها و آب‌های زیرزمینی از دیگر آسیب‌های گرمایش زمین بر پیکره زمین خواهد بود که خود پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی به همراه می‌آورد و یادآور اصطلاح جنگ آب در سرزمین‌های گوناگون زمین خواهد بود.
باران‌های غیرعادی و مخرب
«مهدی زارع» رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم هم پیش از این درباره پیامدهای گرمایش زمین و آسیبی که وارد می‌کند، چنین گفته است: «برف در مقایسه با میانگین بلندمدت زودتر آب می‌شود. سیل اکنون یک مخاطره رو به افزایش است، زیرا آب‌وهوای ما در حال تغییر است. در مقایسه با آغاز قرن بیستم، بارندگی‌های غیرعادی شدیدتر و مکررتر در بیشتر مناطق دنیا و به ویژه ایران رخ می‌دهد. خشکسالی نیز رایج‌تر و شدیدتر می‌شود. انسانها از آب بیشتری به‌خصوص برای کشاورزی استفاده می‌کنند. درست مانند زمانی که هوا گرم است، بیشتر عرق می‌کنیم، دمای هوای بالاتر باعث از دست دادن یا تعریق آب بیشتر گیاهان می‌شود، به این معنی که کشاورزان باید به آنها آب بیشتری بدهند. هر دوی اینها نیاز به آب بیشتر را در مکان‌هایی که ذخایر آب در حال کاهش است، برجسته می‌کنند. برف منبع مهم آب شیرین برای بسیاری از مردم است. با ذوب شدن برف، آب شیرین برای استفاده در دسترس خواهد بود، به ویژه در مناطقی مانند ایران که در ماه‌های گرم‌تر بارندگی زیادی وجود ندارد؛ اما با گرم شدن دما، به‌طور کلی برف کمتری می‌بارد و برف در اوایل سال شروع به ذوب شدن می‌کند، به این معنا که برف ممکن است منبع مطمئنی برای تأمین آب برای کل فصول گرم و خشک نباشد.»
کاهش ۳۵ درصدی باران
براساس برخی پژوهش‌های انجمن علمی اقلیم‌شناسی، ایران در دهه‌های آینده با افزایش حداقل ۶/۲ درجه سانتی‌گراد میانگین دما و کاهش ۳۵ درصدی بارندگی مواجه خواهد شد و با انتشار مجموع گازهای گلخانه‌ای نزدیک به ۶۱۶۷۴۱ میلیون تن CO۲ اولین کشور مسئول تغییرات اقلیمی در خاورمیانه و هفتمین کشور در جهان است. سهم سطح بالای ایران در انتشار گازهای گلخانه‌ای به تولید و مصرف قابل توجه نفت، گاز و شهرنشینی سریع وابسته است. کاهش غیرعادی در رویداد‌های بارش و افزایش غیرعادی تابش به سمت بالای امواج بلند، اثرات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم را تشدید می‌کند.
نیازمند تحولات بنیادین
کارشناسان معتقدند، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در سریع‌ترین زمان ممکن، استفاده از فناوری‌های نوین در شبکه آبیاری و تحولات بنیادین در استفاده از سوخت‌های فسیلی در کشور می‌تواند آسیب‌های یاد شده را به حداقل برساند و جلوی سرعت شتابان تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین و پیامدهای زیست‌محیطی و سلامتی آن را بگیرد؛ اما مسئله اینجاست که برای جبران این آسیب‌ها فردا دیر است و از هم اکنون باید به فکر راه چاره بود. لذا از همین امروز جامعه و همه انسانها باید در مصرف مستقیم و غیرمستقیم انرژی صرفه‌جویی کنند؛ زیرا عمده‌ترین منبع انرژی اکنون سوخت‌های فسیلی است؛ بنابراین کاهش مصرف انرژی به تولید کمتر دی‌اکسید کربن، کاهش آلودگی و کند شدن روند گرمایش زمین کمک می‌کند.
