تقارن معنا‌دار

«امروز کشورهای دیگر از ایران برای گسترش قدرت پهپادی الگو می‌گیرند و ما مرجع آنها در این امر هستیم.» سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه پاسداران در مراسم اکران مستند «پرچمدار» با گرامیداشت هفته دفاع مقدس اظهار داشتند. مطلبی که عمق پیشرفت و قدرت این روزهای کشورمان را می‌رساند؛ این در حالی است که به تعبیر رهبر معظم انقلاب، وقتی «می‌خواستیم از خارج از کشور سیم خاردار تهیه کنیم. کشوری که این سیم خاردار باید از آنجا عبور می‌کرد‌ـ شوروی سابق‌ـ اجازه نمی‌داد که این کالا از داخل خاک او عبور کند، بیاید ایران! حالا کالا نه کالای نظامی است، نه سلاح تهاجمی است؛ سیم خاردار است! اینقدر محدودیت علیه کشور ما به وجود آوردند». اما ایران امروز از ایران آن روزها که محتاج لوازم ابتدایی بود، بسیار فاصله گرفته و به نوعی در تجهیزات نظامی خود مستقل شده است؛ به گونه‌ای که سرلشکر محمد باقری در همایش «دفاع مقدس و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و منطقه غرب آسیا» در سازمان صنایع دفاع به این موضوع اشاره کرد و گفت: «روزی تحریم بودیم که نتوانیم چیزی از دیگران بخریم، اما اکنون ما را تحریم می‌کنند تا به کسی تجهیزاتی نفروشیم.»
چند روزی است که زنگ سال تحصیلی جدید برای دانشجویان و دانش‌آموزان کشورمان به صدا درآمده است. شاید حکمتی در این بوده که هر ساله شروع سال تحصیلی همزمان با آغاز هفته دفاع مقدس رقم خورده است. شاید نشانه‌ای است برای اینکه دانش‌آموزان و دانشجویان از خود بپرسند در آن دوران که منافقین در داخل کشور و دشمنان در خارج از کشور بر بدنه این درخت یک ساله انقلاب ضربات سختی را وارد می‌کردند، چطور نه تنها سرپا ماند و شاخ و برگ داد؛ بلکه میوه‌هایی داد که جهان را مات و مبهوت کرد تا جایی که در ساخت پهپاد رویه پیشرفت را به خوبی مشاهده می‌کنیم. در سال 1362 به دلیل شرایط سخت و محدودیت‌هایی که برای نیروهای هوایی به وجود آمده بود، پروازهای اطلاعاتی و عکس‌برداری به شدت محدود شده بودند. از سویی رویکرد کل عملیات‌ها هم پس از تشکیل قرارگاه کربلا به عملیات‌های خیلی بزرگ تغییر پیدا کرده بود و شرایط محدود سبب شده بود اطلاعات زمینی ما دچار خطا باشد. در آن روزها گاهی فاصله‌ عکس‌برداری‌ها بیش از دو ماه می‌شد. همین موضوع سبب شد تا دانشجویان ما به خودشان بیایند و آهنگ ساخت ادوات نظامی را شروع کنند. از همین‌ رو هشت سال دفاع ‌مقدس سرآغاز مسیری برای پیشرفت، خودکفایی و اتکا به نیروهای بومی بود که در دهه‌های بعد به اوج خود رسید. در روزگاری که جنگی همه‌جانبه علیه مردم ایران شکل و شدت گرفته بود، تحریم‌های نظامی و اقتصادی لطمه‌های جبران‌ناپذیری به سازمان دفاعی کشور وارد کرد؛ اما متخصصان جوان این مرز و بوم به ابداعات و ساخت تجهیزات جنگی دست زدند که اکنون به ثمر نشسته و گفتمان ویژه خود را در منطقه ایجاد کرده است. در دنیا پیشرفت‌های صنعت دفاعی به‌ منزله یک ابزار تأمین اقتدار هر کشور، جزء اسناد طبقه‌بندی‌ شده سرّی و فوق سرّی قرار دارد و نمی‌توان آن را آشکار کرد. این خاصیت دانش و تاکتیک امنیت در دنیاست؛ بر همین اساس پیشرفت صنایع دفاعی کشور ورای اطلاعاتی است که رسانه‌ای شود. واضح است که پیشرفت در عرصه دفاعی و جنگ‌افزارسازی بیش از آنکه به یک شخص وابسته باشد، متکی بر تفکر و عقلانیت و ایمانی است که جوانان این مرز و بوم به آن مسلح هستند.
یکی از نمونه‌های روبه پیشرفت و توسعه از آغاز جنگ تحمیلی تا کنون «صنعت پهپادی» است. سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح که در همایش «دفاع مقدس و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و منطقه غرب آسیا» سخن می‌گفت، برای نخستین بار یادآور شد: «موشک بالستیک جزء سلاح‌هایی بود که آمریکا به هیچ وجه به ما نداد و اکنون قدرت موشک بالستیک ایران در جهان برتر است. به همین نحو قدرت پهپادی ما هم افزایش یافت. در جنگ تحمیلی با یک اسباب‌بازی وارداتی کار پهپاد را با نصب دوربین در زیر آن آغاز کردیم، ولی اکنون قدرت پهپادی ما به جهان طعنه می‌زند.» اکنون پهپادهای ایرانی کابوسی برای دشمنان و ابزاری امیدبخش برای هم‌وطنان‌مان است.
اگرچه خاستگاه اولیه ساخت پرنده‌های بدون سرنشین با رویکرد شناسایی و عکس‌برداری هوایی مشخص و روشن نیست؛ اما قدر مسلم این است که ابتدا شهید چمران در وزارت دفاع و سپس جهادهای دانشگاهی دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه شیراز، گام‌های اولیه را برای تأمین آن هدف برداشتند که به‌لحاظ دستیابی دانشگاه اصفهان به موفقیت‌هایی، روند پیگیری ساخت، تولید و بهره‌برداری اطلاعاتی تا تشکیل یگان پهپاد در سپاه از آنجا آغاز شد.
با انجام موفقیت‌آمیز اولین آزمایش عملیاتی به وسیله این هواپیمای ساخت جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان در نزدیکی جزیره ماهی، تحت نظر فرماندهان قرارگاه خاتم، امید به جایگزین شدن این پرنده‌های بدون سرنشین به‌جای هواپیمای RF۴ پررنگ‌تر شد و به‌دستور فرمانده سپاه تشکیل «گردان رعد»، گردانی اطلاعاتی با هدف تأمین عکس هوایی ابلاغ شد. این گردان با استقرار در شهر اهواز و سپس در پادگانی در نزدیکی جبهه‌های جنگ، ساختار و سازمان خود را گسترش داد و تلاش کرد جای عکس‌های هوایی ارتش را برای فرماندهان سپاه پر کند.
«عبدالمجید مختارزاده» در خاطرات خود با اشاره به روند شکل‌گیری اولین پروازهای پهپادی در زمان جنگ تحمیلی روایت کرده است: «در سال 1362 به خاطر شرایط سخت و محدودیت‌هایی که برای نیروهای هوایی به وجود آمده بود، پروازهای اطلاعاتی و عکس‌برداری به شدت محدود شده بودند. از سویی رویکرد کل عملیات‌ها هم بعد از تشکیل قرارگاه کربلا به عملیات‌های خیلی بزرگ تغییر پیدا کرده بود و شرایط محدود باعث شده بود اطلاعات زمینی ما دچار خطا باشد. در آن روزها گاهی فاصله‌ عکس‌برداری‌ها بیش از دو ماه می‌شد.
این محدودیت‌ها باعث فشار بیش از پیش به فرماندهی اطلاعات عملیات قرارگاه شده بود. سردار محمد باقری آن موقع از این فرماندهی خواسته بودند برای این مشکل راهی پیدا کنند. همان روزها بچه‌های جهاد دانشگاهی اصفهان و دانشگاه صنعتی اصفهان گروهی را تشکیل داده و بر اساس اطلاعاتی از هواپیماهای مدل، همین هواپیماهای رادیو کنترلی، سعی کرده بودند مدل خودشان را بهره‌برداری کنند. آن موقع کشورهایی مانند آمریکا و انگلیس از این نوع هواپیماها استفاده می‌کردند؛ اما هیچ‌کدام حاضر نبودند کوچک‌ترین اطلاعاتی درباره‌ این هواپیماها به ما بدهند.
وقتی نمونه‌ دانشگاه اصفهان به دست ما رسید، این نمونه یک‌پنجاهم نمونه‌ واقعی بود. من به عنوان نماینده‌ نیروی هوایی مأمور شدم که این هواپیما را برای عکس‌برداری تست کنم. وقتی این کار را انجام دادیم، نتیجه‌ خوب آن را باور نمی‌کردم. بعد از آن برگشتیم به تهران و به مسئولان گفتیم امکان ساخت هست، ولی قطعا تلاش زیادی برای حمل دوربین نیاز دارد. ما دوباره به اصفهان رفتیم تا نمونه‌ آزمایشی را بسازیم. در مدت کمی پنج فروند از این هواپیماها را کاملاً دستی و با ابزارهای اولیه ساختیم. این پنج نمونه را به نهر خیّن در مناطق جنگی بردیم.»
پس از گذشت همه آن سال‌ها با امداد الهی و تلاش شبانه‌روزی جوانان با ایمان و مبارز این مرز و بوم امروز در زمینه پهپاد به جایی رسیده‌ایم که فرمانده نیروی هوافضای سپاه درباره آن می‌گوید: «بسیاری از کشورها در عرصه پهپادی از ایران الگو می‌گیرند. این مهم است که بدانیم ما کجا بودیم و امروز کجا هستیم. امروز پهپادها در عرصه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و نه‌تنها در عرصه شناسایی و نظامی، بلکه در سایر بخش‌ها نیز از پهپادهای مختلف و پیشرفته‌ای که داریم استفاده می‌کنیم و کارهایی که چندین روز زمان لازم داشت که انجام شود، در کوتاه‌ترین زمان انجام می‌شود.»