شورای عالی انقلاب فرهنگی، ضعف‌ها و قوت‌ها (بخش پایانی)

ساعت 30ـ10شب... میدان بهارستان مثل لباس‌های سرتاپای من خیس خیس شده است... امشب از آن شب‌های بارانی است... با خودم می‌گویم نکند آقای وزیر یک جور شوخی ژورنالیستی کرده باشند... وارد ساختمان وزارتخانه می‌شوم، چراغ‌ها روشن است، جالب اینجاست که هم وزیر هست، هم محافظ‌هایش هم رئیس دفترش و هم منشی‌ها تا این ساعت شب! آقای وزیر تازه از دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی با رهبر انقلاب به دفتر کارش برگشته است، البته به قول خودش بعد از چند کار کوچک دیگر، از وزیر ارشاد می‌پرسم دیدار چطور بود؟
می‌گوید خدا را شکر، آقا امسال برخلاف دو سال قبل راضی بودند.
اوایل هفته جاری رهبر معظم انقلاب در دیدار سالیانه با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی نقطه نظرات خود را درخصوص عملکرد این شورا بیان نمودند و از اعضای شورا خواستند تا با تمرکز بر مسئله مهندسی فرهنگی تمام سعی خود را برای تحقق این موضوع بکار گیرند.
اتمام حجت رهبر انقلاب با اعضای شورا
علیرغم تصوراتی که بسیاری از کارشناسان درخصوص نارضایتی رهبری از عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی داشتند، به گفته برخی از حاضران دراین جلسه رهبر انقلاب عملکرد امسال این شورا را مطلوب ارزیابی نمودند، البته ایشان مواردی را نیز به اعضا گوشزد و نسبت به جدی گرفتن آن‌ها تأکید ورزیدند.
محمدحسین صفارهرندی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ‌و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در این خصوص می‌گوید: «آقا در ابتدای دیدارشان اینطور فرمودند که براساس آنچه تحقیق کرده‌ام و اطلاعاتی که از صاحب‌نظران بدست آورده‌ام در یکی دو سال اخیر عملکرد شورا عملکرد قابل قبول و خوبی بوده است. ایشان با تشکر از تحرک و جدیت شورا بویژه شخص رئیس‌جمهور، شورا را مجموعه ای از صاحب‌نظران و صاحب‌اختیاران برشمردند و فرمودند فلسفه وجودی این ترکیب، برخورداری شورا از قدرت تصمیم‌گیری و اجراست و این ترکیب منحصر به فرد می‌تواند و باید کشور و جامعه را در حرکتی نظام مند و پیشرو به سمت و سوی آرمان‌های موردنظر به پیش ببرد.»
وزیر ارشاد می‌افزاید: «فرمایشات اخیر آقا بسیار روشن و هدایتگر بود.»
وی در ادامه می‌گوید: «در مورد مهندسی فرهنگی شورا دچار یک آفتی شده بود که آن هم فرورفتن در مباحث لفظی و متوقف شدن در بحث و جدل‌های بی‌پایان بود، بعضی از دوستان یک مقدار موضوع را به فلسفه و لفظ کشیده بودند، در مقابل این افراد دسته‌ای هم بودند که می‌گفتند باید زودتر به محتوا نزدیک شویم. همین کشمکش باعث شده بود که وقت شورا به جای ترسیم مهندسی فرهنگی و نگاه همه جانبه به فرهنگ در ارکان مختلف کشور به جلسات تئوریک تبدیل شود.»
هرندی معتقد است سخنان رهبری حجت را بر تمام مسئولین تمام کرد و مسیر را برای همگان روشن‌تر ساخت. وی می‌افزاید: «در صحبت‌های آقا معلوم شد که ایشان همین تأکید دسته دوم را صحیح می‌دانند و از شورا خواستند که هرچه زودتر نقشه مهندسی فرهنگی را به مرحله عملیاتی کردن برسانند.»
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌افزاید: «ایشان تأکید کردند تمام دستگاه‌ها اعم از قانونگذار یا اجرایی باید تمام توان خود را بر روی این مسئله متمرکز کنند، تعبیر ایشان از مهندسی فرهنگی عبارت «هوای پاک» بود که اگر نباشد حیات همه به خطر می‌افتد و این فضای تنفسی برای همه دستگاه‌ها در تمام ارکان اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... ضروری است.»
ابراهیم کلانتری رئیس دانشگاه معارف اسلامی ‌نیز در این خصوص می‌گوید: «رهبری این بار هم به خوبی از منحرف شدن بحث مهندسی فرهنگی جلوگیری به عمل آوردند و به مباحث لفظی و بی‌فایده برای جامعه پایان دادند.»
وی می‌افزاید: «اگرچه دبیر شورا وعده داده که ظرف چند ماه آینده نقشه مهندسی کشور بر روی میز شورا آماده خواهد بود و با توجه به اینکه به طور حتم این نقشه نیز امکان بوجود آوردن بحث‌ها و انتقادات متفاوت را خواهد داشت، اما اصل حرکت به سمت عملی کردن وظیفه نظام جمهوری اسلامی ‌یعنی یافتن یک پاسخ برای پرسش‌های بی‌پاسخ فرهنگی، خود کار مهم و با ارزشی است.»
نهاد تحول‌آفرین
با توجه به نگاه مثبت رهبری به فعالیت شورا و همین‌طور واگذاری مأموریت‌های جدی و سنگین نظام بر دوش این شورا، به روشنی پیداست که پتانسیل‌ها و توانمندی‌های آشکار نشده شورا بیش از مواردی بوده که تاکنون در عرصه‌های مختلف دیده شده است.
کارشناسان معتقدند شورای عالی انقلاب فرهنگی بایستی یک نهاد موج آفرین و جریان ساز در سطح کشور باشد.

اردشیر خزایی استاد دانشگاه در این خصوص می‌گوید: «این شورای بی‌بدیل مدیریت فرهنگی کشور باید براساس بینش راهبردی امام راحل(ره) و اساسنامه و شرح وظایف خود به دستگاه موج آفرین فرهنگی کشور تبدیل شود و به نحوشایسته ای در کنار سیاستگذاری کلان به مهندسی فرهنگی در تمام شئون جامعه اسلامی ‌ایران بپردازد.»
وی می‌افزاید: «شورا در قامت اتاق فرمان و مرکز ثقل فرهنگی کشور مسئولیت سنگین تدوین جهت‌گیری‌های کلان فرهنگی در همه حوزه‌ها و فعالیت‌های مختلف در کشور، ترسیم فرهنگ عمومی ‌و طراحی سیاست‌های کلان آموزشی و علمی‌کشور را برعهده دارد که بی شک انجام تام و تمام این مأموریت‌ها می‌تواند فضای نه چندان مناسب فرهنگی در کشور را که در معرض تندبادها و آسیب‌های تهاجم فرهنگی بیگانه است در مسیر رشد و تعالی بیش از پیش قرار دهد.» وی در ادامه می‌گوید: «شورا باید مشارکت فعالانه‌ای را در سیاست گذاری برای تبیین و اجرای بخش‌های علمی‌ و فرهنگی سند چشم‌انداز بیست ساله کشور داشته باشد.»
کارشناسان معتقدند شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال حاضر معضلات و چالش‌هایی که بعضا جامعه با آن درگیر است را مورد بررسی قرار می‌دهد، حال آنکه این شورا باید ضمن پویاتر شدن و ارتباط با نخبگان همواره یک گام جلوتر از جامعه مسائل را تبیین و برای پرسش‌ها پاسخ آماده نماید.
محمدعلی ایازی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در این خصوص می‌گوید: «شورا باید دقیقا چالش‌های نسل جدید را شناسایی و رصد کند و پیش از آنکه یک نسل با یک معضل روبرو شود برای آن برنامه‌ریزی کرده و از خبرگان و محققان بخواهد که چاره‌ای برای آن‌ها بیندیشند و خلأها و شکاف‌های فرهنگی که تاکنون دیده نشده را با تحقیقات مستمر شناسایی کند.» وی می‌افزاید: «واضح است که در نظریه‌پردازی‌ها امکان خطا وجود دارد و از روال عادی و نظریه‌های موجود هم خارج می‌شود، از این رو فضای نظریه پردازی به بستری نیاز دارد که زمینه حمایت علمی‌را فراهم کرده و فضای گفتگو و نقد را ایجاد کند، این وظیفه شوراست که مشکل را یافته و از نهادهای فرهنگی بخواهد زمینه فراهم شدن چنین فضایی را در عرصه فرهنگ ایجاد کند.»
ابلاغیه رئیس‌جمهور
یکی از ضعف‌هایی که رهبر انقلاب نیز بر آن تأکید ورزیدند بحث اجرایی شدن و جدی گرفته شدن خروجی جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
در این خصوص دکتر احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور با ابلاغ مصوبه‌ای، شوراهای اقماری و وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی را موظف به اجرایی کردن مصوبات مرتبط با شورا کرد. رئیس‌جمهور ماده واحده نحوه اجرایی نمودن مصوبات شورا توسط شوراهای اقماری و کار گروه‌های وابسته را برای اجرا ابلاغ نمود. براساس این ماده واحده شوراهای اقماری و شوراهای وابسته به شورای عالی موظف اند در چارچوب صلاحیت‌ها، اهداف و وظایف پیش‌بینی شده برای آن‌ها نسبت به اجرایی نمودن مصوبات شورای عالی و هماهنگی با دستگاه‌های ذیربط اقدام نموده و گزارش آنها را هر شش ماه یک بار به شورای عالی ارائه دهند.
همچنین پیگیری و نظارت بر حسن اجرای این مصوبه و ایجاد هماهنگی‌های لازم در این زمینه برعهده هیئت نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی گذارده شده است. گفتنی است شوراهای اقماری را شورای فرهنگی اجتماعی زنان، شورای فرهنگ عمومی، شوراهای اسلامی ‌مراکز آموزشی و شورای هنر تشکیل می‌دهند.
دبیرخانه، حاشیه‌ای مهم‌تر از متن
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از بخش‌های تأثیرگذار و خط دهنده در این شورا است. برخی صاحبنظران معتقدند نقاط ضعف شورا را باید در ضعف عملکرد دبیرخانه جستجو کرد.
هرندی می‌گوید: «جهت‌گیری شورا با پخت و پزی که در دبیرخانه اتفاق می‌افتد، شکل می‌گیرد و مثلا می‌توان گفت که در چند سال اخیر به دلیل تمایل دبیرخانه به بحث‌های نظری و لفظی و مفهومی ‌در خصوص مهندسی فرهنگی شورا از حرکت به سمت عملیاتی شدن موضوع مهندسی فرهنگی بازمانده است.» وی می‌افزاید: «شوراهای اقماری و تیم‌های تحقیقاتی و پژوهشی همگی زیرنظر دبیرخانه شورا فعالیت می‌کنند و این دبیرخانه وظیفه نظارت بر عملکرد این گروه‌ها را به عهده دارد و در حقیقت اعضای اصلی شورا در مدت زمان کوتاهی که در جلسات حضور پیدا می‌کنند نسبت به ماحصل فعالیت دبیرخانه تصمیم‌گیری می‌کنند.»
آرین منش نیز معتقد است: «با توجه به شکل سازماندهی شورا برای تقویت و ارتقاء شورای عالی انقلاب فرهنگی باید نگاه خود را بر دبیرخانه متمرکز کنیم.»
وی می‌افزاید: «کم کاری یا تعطیلی برخی شوراهای اقماری که وظیفه تغذیه شورای اصلی را برعهده دارند یکی از مواردی است که در آسیب‌شناسی شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح است. برخی از این جلسات شاید سالی چهار یا پنج بار هم تشکیل نمی‌شود.»
شفاف سازی عملکرد شورای انقلاب فرهنگی
عده‌ای از دانشگاهیان و کارشناسان فرهنگی عدم اطلاع‌رسانی شفاف از عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین پاسخگو نبودن شورا و عدم تبیین سیاست‌ها برای صاحب‌نظران و نخبگان را یکی از مواردی می‌دانند که اگرچه شورا را در حالتی از مصونیت نگاه داشته اما باعث کم شدن سرعت رو به رشد آن نیز شده است. این افراد معتقدند شورا بایستی با در معرض انتقاد قرار گرفتن به طرق رسمی‌ بتواند نقاط ضعف خود را با سرعت بیشتری همپوشانی کند.
پارسا حاتمی، کارشناس مسائل فرهنگی در این خصوص می‌گوید: «شورای عالی انقلاب فرهنگی به لحاظ هویتی یک سازمان علمی و فرهنگی است که باید دائما در آن ایده‌های نو به فوران در بیاید و یا از ایده‌های نو استقبال شود و خب چنین نهادی باید با فضایی مانند دانشگاه‌ها ارتباط مستقیم و تنگاتنگ داشته باشد اما در حال حاضر چنین ارتباطی وجود ندارد.» وی می‌افزاید: «عدم ارتباط منسجم با دانشگاهیان باعث می‌شود تا مصوبات شورا حالت ایده‌آل و به دور از واقعیات و هست‌ها و نیست‌های جامعه اتخاذ شود و لذا از کارایی لازم برخوردار نباشد.»
وی در ادامه می‌گوید: «مسئولین دولت نهم که در رأس شورا قرار دارند باید این حالت خشکی که شورا پیدا کرده را شکسته و سیاست‌های مصوب شورا را در فضای نخبگان کشور به بحث و نظر بگذارند.»
ایازی نیز معتقد است: «ابتدایی‌ترین مسئله اینست که این شورا از عملکرد گذشته خود ارزیابی ارائه دهد تا بفهمیم چقدر از فرهیختگان جامعه در این زمینه از شورا و مصوبات آن استفاده کرده‌اند. در صورت ارزیابی عملکرد گذشته فکر می‌کنم راه ما برای گذر به آینده هموارتر خواهد شد.»
اما اطلاع‌رسانی فعالیت‌های شورا نیز از جمله مواردی است که همواره مورد انتقاد کارشناسان بوده است. اخبار مربوط به شورا همیشه محدود به خبرهای جزیی و پیش پا افتاده مانند تأیید برخی عزل و نصب‌هاست.
وزیر ارشاد معتقد است این رسانه‌ها هستند که تمایل چندانی به مباحث تفضیلی شورا ندارند. او می‌گوید: «جماعت رسانه‌ای بیشتر دنبال آمار و ارقام و یا اخبار جابجایی‌ها هستند و حوصله مباحث تخصصی را ندارند و آن‌ها را پیگیری نمی‌کنند.»
او خاطرنشان می‌کند رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما می‌توانند با حضور در جلسات تخصصی شورا فعالیت‌های تحقیقاتی شورا را برای مردم منعکس و تبیین کنند.