طرح و بحث درباره «حکومت فقه» یا به عبارت مشهور و غالب در نوشته‌های قدیمی‌تر، یعنی «حکومت فقیه» در میان علمای نامدار شیعه، از سابقه‌ای طولانی برخوردار است. این موضوع در کتاب مشهور «ولایت فقیه»، از نظرگاه محققانه امام خمینی(ره) نیز دور نمانده و ایشان مواردی از این بحث‌ها را یادآور شده‌اند؛ اما هیچ گاه فقهای شیعه در قرون گذشته موفق به ارائه نسخه عملی حکومت و ولایت بر اساس فقه سیاسی اسلامی نشده بودند و تا چند سال پس از پیروزی انقلاب مشروطه، نمونه‌ای عینی و عملی از اقدام فقهای شیعه برای به دست گرفتن حکومت وجود نداشت.
با وجود اینکه از عصر صفویه به این سو و به طور خاص، از دوران حکومت شاه طهماسب یکم به بعد، فقیهان شیعه نقشی بسیار مؤثر در اداره امور جامعه، به ویژه در حوزه امور شرعی و قضا ایفا کرده‌اند که برخی از مورخان، سرآغاز آن را به فعالیت‌های محقق کَرَکی و تلاش‌های او برای استقرار قوانین شرع در جامعه باز می‌گردانند، اما این حضور موفق، در قامت مشاور میسّر بود و اینکه حاکمیت، قائم بر حضور یک فقیه جامع‌الشرایط باشد، مجالی برای شکل‌گیری پیدا نکرد. با پیروزی انقلاب مشروطه، فرصت بیان دیدگاه‌ها، بیش از گذشته فراهم شد و در این بین، بزرگانی، مانند شیخ شهید و آیت‌الله فضل‌الله نوری دیدگاه‌های سیاسی خود را مبتنی بر دین و لزوم دینی بودن خروجی ساختار جدید سیاسی بیان کردند. رویکردی که اسلام سیاسی را وارد مرحله جدیدی کرد؛ مرحله‌ای که با قیام آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری و تأسیس «حکومت اسلامی لارستان» به دست وی، به شکل گرفتن نخستین ساختار و قالب حاکمیتی برخاسته از فقاهت شیعه انجامید.(1) در واقع، اگر سیدلاری را قهرمان نجات مردم زمانه‌اش با توسل به آموزه‌های سیاسی و حکومتی فقه سیاسی اسلام بدانیم، جا دارد.
اقدام آیت‌الله لاری، یک اقدام بسیار منحصر به فرد و کاملاً جدید در سپهر سیاسی ایران بود. اینکه یک فقیه، سکان هدایت حکومت را در تمام جوانب آن به دست بگیرد، تا پیش از این دوره سابقه نداشت. رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیانات خودشان در مراسم بزرگداشت مرحوم سیدلاری به این موضوع اشاره می‌کنند: «مرحوم آقا سیدعبدالحسین لاری در نوع خودشان، یک روحانی بی‌نظیرند... که من نظیرش را تا زمان خودمان‌ـ یعنی تا زمان امام‌خمینی(رضوان‌ا... تعالی‌علیه)ـ واقعاً در هیچ کس سراغ ندارم؛ با این عظمت مقام و شموخ آن مرتبه علمی و سیاسی و فرهنگی و آگاهی و شجاعت.»(2)
آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری با آغاز انقلاب مشروطه از آن حمایت کرد، اما از همان ابتدا، قائل به مشروطیت مبتنی بر شرع بود. برخی معتقدند، وی اصطلاح «مشروطه مشروعه» را نخستین‌بار به کار گرفته است. او حتی برای نظام سیاسی مدّ نظرش، قانون و قواعدی را هم به رشته تحریر درآورد که در سال 1286ش، در «مطبعه اسلامیه» شیراز چاپ و منتشر شد. سید لاری در رساله معروف «تشویق و تحریض مشروطه مشروعه»، تعیین صلاحیت قوانین و همچنین افرادی را که قرار است در حکومت صاحب عنوان و منصب شوند، موکول به تأیید فقیهی صاحب شرایط می‌داند؛ رویکردی که بیش از هر چیز یادآور نظریه ولایت فقیه است و البته، نوعی هماهنگی با اصل دوم متمم قانون اساسی دارد که شیخ فضل‌الله نوری نوشته است.
منابع در دفتر نشریه موجود است.
