هشتاد سال پیش که غریبانه، اما شجاعانه قلم به دست گرفت و فریاد قیام و مبارزه سر داد، نمی‌دانم آیا تصور می‌کرد که کمتر از بیست سال بعد رهبری بزرگترین قیام قرن، بلکه قیام تشیع را عهده‌دار می‌شود، اما می‌دانم که همچون کوه به آنچه می‌نوشت اعتقاد داشت و موعظه الهی را با عمق جان دریافت کرده بود.
سیدروح‌الله خمینی، 15 اردیبهشت 1323 با طلیعه «ان تقوموا لله مثنی و فردی» یک تنه مسیری را آغاز کرد که طلوع حکومت دینی بود و با همراهی مردم محقق شد. تاریخی‌ترین سند مبارزاتی امام خمینی(ره) با آیه 46 سوره سبا آغاز می‌شود که به تعبیر ایشان نسخه نجات دنیا و آخرت است و در طول سال‌های مبارزه، همواره همین آیه را سر دست داشت و حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آن را بیشتر تکرار کرد تا نشان دهد قیام‌لله تمامی ندارد!
این نامه مهم از ابعاد مختلف می‌تواند محل بررسی و از نظر تاریخی، سیاسی، عرفانی و... تحلیل شود؛
1ـ محتوای این نامه نشان می‌دهد حضرت امام(ره) در 42 سالگی رصد خوبی از اوضاع کشور و حتی جهان اسلام دارد و آسیب‌ها و نقاط ضعف را به خوبی می‌داند و بخشی از آنها را بر می‌شمرد. آگاهی از اوضاع زمان خود، بصیرت ایشان نسبت به مشکلات و نیز بیان راه‌حل آن‌ـ که همان قیام لله است‌ـ در خط به خط این نامه دیده می‌شود.
2ـ قیام لله در سلوک اولین قدم برای حرکت است که از آن به یقظه تعبیر می‌شود. حضرت امام(ره) قیام‌لله را موجب نیل انبیا به بلندترین مقامات انسانی و عرفانی (خلت، صعق و سحو، قاب قوسین) می‌داند و البته این نگاه بلند عرفانی و توجه به باطن توجه ایشان را از ظواهر بر نمی‌دارد و در کنار اینها مبارزه با استبداد و استعمار و اصلاح وضع کشور را مصداق قیام لله معرفی می‌کند. این ویژگی مهم عرفان و دین‌شناسی حضرت امام(ره) است که خود ایشان بعدها از آن به اسلام ناب محمدی تعبیر کردند. اسلام همه‌جانبه که فرد و جامعه، ظاهر و باطن، خلق و خالق، اخلاق و سیاست، جهاد اصغر و اکبر، عدالت و معنویت را با هم می‌بیند و به بهانه یکی، دیگری را قربانی نمی‌کند. امام(ره) در این نامه هم دغدغه سیاسی دارد و از استبداد گله می‌کند (رضاخان) و هم غیرت دینی خود را نشان داده و نسبت به انحرافات در عقاید (کسروی) نیز هشدار می‌دهد. در این نگاه یقظه هم برای فرد باید محقق شود هم برای امت تا با تمرکز بر استعدادها به آرمان‌های والا و متعالی دست یابد.
3ـ در نگاه توحیدی حضرت امام(ره)، اصالت با رضایت خداست و قیام و جهاد تنها وقتی به ثمر می‌نشیند که خالصانه و قربه‌الی‌الله باشد؛ در غیر این صورت، قیام‌ها برای نفس و خودخواهی است که ثمره‌ای جز شکست و تسلط فرومایگان بر جامعه ندارد. در این نگاه صرف کنار زدن طاغوت و حکومت را دست گرفتن ملاک پیروزی نیست. قیام برای خدا از آنجایی که بر قدرت نامحدود تکیه دارد، خوف و هراس را از دل‌ها می‌زداید و راه را برای فتوحات می‌گشاید.
4ـ در ضمن بیان واقعیت‌های تلخ، امام(ره) ناامید نیست و در همان دوران سیاه، آینده را روشن می‌بیند و می‌نویسد: «امروز روزى است که نسیم روحانى الهى وزیدن گرفته و براى قیام اصلاحى بهترین روز است.» ناامیدی با قیام برای خدا سازگاری ندارد؛ چرا که منشأ همه امیدها و آرزوهای خداوند است و انسان مؤمن هیچ گاه حتی در لابه‌لای سختی‌ها و ناگواری‌ها از گشایش مأیوس نیست. امید ناشی از ایمان سدی است که در برابر همه ناملایمات تاب ایستادگی دارد و سلاحی است که هر مانعی را از سر راه بر می‌‌‌دارد. (ن.ک بیانات امام خامنه‌ای در 14 خرداد 1402)
۵ـ امام در این نامه به خوبی عیان می‌کند که تکلیف محور است و زمانی که تکلیفی را تشخیص دهد و متوجه باشد که در برابر خداوند و محکمه الهی عذری ندارد، مبتنی بر همان موعظه الهی تک نفره پا به میدان می‌گذارد. همین مطلب را می‌توان در بیانیه‌های اواخر عمر امام(ره )مشاهده کرد؛ آنجا که می‌گوید: «قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها و نوکران آنان مطمئن باشند که اگر خمینی یکه و تنها هم بماند به راه خود که راه مبارزه با کفر و ظلم و شرک و بت‌پرستی است ادامه می‌دهد.» (صحیفه امام، ج 20، ص319) امام با همین تفکر به قیام فیضیه و بعد قیام 57 رسید و اخلاص و صداقت سبب شد همواره سیل مردم و خیل مشتاقان دین و عدالت به ایشان بپیوندند.
6ـ خطاب اول امام(ره) در این نامه علما و روحانیون هستند که همواره توقع بوده در خط مقدم مبارزه با ظلم و دفاع از مردم باشند. اتفاقی که سال‌های بعد از سوی شاگردان امام رخ داد و شروع آن فیضیه ۴۲ بود. با این حال، امام(ره) از همان ابتدا مبارزه و قیام را یک حرکت عمومی با حضور همه مردم از اقشار مختلف و دغدغه‌مندان دین و شرف و انسانیت و وطن تعریف می‌کند و این نهیب را بر همگان می‌نوازد. در طول قیام و تا هنگام پیروزی همواره امام روی توده‌های مردم و به خصوص محرومان و مستضعفان حساب کرد و به آنها اعتماد و اعتقاد داشت و نتیجه مبارک آن پیش روی چشم ماست. (ن.ک. بیانات امام خامنه‌ای در 14 خرداد 1401)
7ـ آنچه امروز باید بر آن دقت بیشتری داشت، این است که در طول این هشتاد سال ثمره و به تعبیر بهتر معجزه قیام‌لله خمینی و مردم ایران به کجا رسیده است؟ از لحن نامه امام(ره) اوضاع آشفته ایران و اسلام و حوزه و تشیع به خوبی روشن است. از اردیبهشت سال 1323 تا اردیبهشت 1403 تفاوت و حرکت به سمت جلو از زمین تا آسمان است. این اوج‌گیری که ثمره قیام مردم به رهبری امام راحل و هدایت‌های رهبری معظم است، سبب شده امروز ایرانی قدرتمند، حوزه‌ای پویا و مردمی عزتمند داشته باشیم که هشتاد سال قبل نسبت به آن اصلاً قابل مقایسه نیست. آنچه امروز در جبهه مقاومت و به خصوص غزه قهرمان مشاهده می‌شود، ثمره اعتقاد به قیام لله از درون تا برون و علیه نفس و شیاطین است.
