ملاک‌های اسلامی انتخابات

بحث علمی و فنی وجود دارد مبنی بر اینکه آیا در اسلام انتخاب و انتخابات وجود دارد یا نه؟ اگر وجود دارد دلایل انتخاب چیست و چه کسی را با چه ملاک‌هایی باید انتخاب کرد؟ اول آنکه هیچ شکی نیست که عده‌ای باید در جامعه مسئولیت کارهای کشور را برعهده بگیرند. پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «إذا کانَ ثلاثةٌ في سَفَرٍ فَلْيُؤَمِّرُوا أحَدَهُم»؛ هرگاه سه نفر هم‌سفر شدند، از ميان خود يک نفر را به‌عنوان رهبر انتخاب کنند.(کنزالعمّال، 17550) حدیث نورانی پیامبر اسلام(ص) به این موضوع اشاره و تأکید دارد که در یک جمع باید فردی باشد که دیگران را رهبری، هدایت و راهنمایی کند. پس هم از نظر عقلی و هم از نظر نقلی دلیل داریم که هر امری در جامعه به رهبر و فردی نیاز دارد که سکان هدایت آن کار را به دست بگیرد. دوم آنکه سنت پیامبر اعظم(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) هم از این اصل حکایت دارد و ایشان در دوران حیات ظاهری و رهبری جامعه اسلامی افرادی را برای انجام امور مادی، معنوی، سیاسی، نظامی، مذهبی و... انتخاب و انتصاب فرمودند. در زندگی دیگر ائمه(ع) هم این موضوع در زمان‌های گوناگون با ضرورت‌ها و الزامات متعدد اتفاق افتاد که به‌صورت فرمانده، نماینده، نایب و... با مردم در ارتباط بودند. دلیل قرآنی انتخاب و انتخابات آیه «إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَومٍ حَتّى يُغَيِّروا ما بِأَنفُسِهِم»(رعد/11) است؛ یعنی خداوند هیچ چیزی را برای مردم تغییر نمی‌دهد، مگر اینکه خودشان بخواهند. این اراده خود مردم است که امر بد یا خوبی را برای خودشان اراده کنند، پس تصمیم با خود مردم است. بحث اختیار در تعیین سرنوشت بحثی مفصل است، اما همینقدر باید بدانیم که آزادی، یعنی توان انتخاب اینکه چه کسی مدیریت امور دنیایی من را به‌عهده بگیرد و آنجا که من نمی‌‎توانم خودم مستقیم وارد عمل شده و امورات سیاسی و اجتماعی خود را سامان دهم، این حق را با اختیار و تدبیر کامل به کسی بسپارم که به‌عنوان نماینده من آن را انجام دهد. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «لا تَکُن عَبدَ غَیرِکَ لَقَد خَلَقَکَ اللهُ حُرّا»؛ بنده ديگران مباش، در حالى ‌که خداوند تو را آزاد آفريده است.(نهج‌البلاغه، خطبه۲۱۶) یعنی چرا بردگى ديگران؟! از مسلمات دین ما این است که سرنوشت جامعه باید به دست مردم آن تعیین شود و اگر فردی فکر می‌کند حضورش و رأیش اثرگذار نیست، اختیارش را به کسی داده است که از نظر فکری و عملی با او متفاوت است و امکان دارد این حضور نداشتن در مسیر انتخاب به ضرر دنیا، آخرت، مادیات و معنویات او تمام شود. موضوع دیگر این است که خداوند اختیار را از ما دانسته و نظارت را از سوی خودش؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: «ثُمَّ جَعَلْنَاکُمْ خَلَائِفَ فِی الْأَرْضِ مِنْ بَعْدِهِمْ لِنَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ»؛ سپس شما را جانشینان آنها در روی زمین‌ـ پس از ایشان‌ـ قرار دادیم؛ تا ببینیم شما چگونه عمل می‌کنید!(یونس/14) خداوند قدرت انتخاب را به خودمان داده است و نظارت می‌کند که آیا در این آزادی انتخاب درست عمل می‌کنیم یا نه؟! یعنی انسان‌ها از سوی خداوند انتخاب شدند برای انجام امور خودش با اختیار کامل؛ البته اینجا انتخاب‌کننده و انتخاب شونده با هم آزمایش می‌شوند، پس همه باید خود را جوابگو بدانند.