- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
منصوره مردانه
«بحران کارآمدی» پدیده‌ای است که امروزه نظامهای حکومتی را مورد تهدید جدی قرار داده است؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی حکومت با بحران‌های زیادی مواجه بوده و به‌طور نسبی توانسته توانمندی‌های خود را در مهار چنین بحران‌هایی نشان دهد. بر این اساس طرح دیدگاه اندیشمندان اسلامی می‌تواند راهکارهای اساسی را در باب کارآمدی حکومت اسلامی پیش روی محققان قرار دهد. اندیشمندانی چون فارابی، خواجه نصیرالدین طوسی و دیگران در تلاش بر‌آمدند تا دیدگاه خویش را در باب حکومت مطلوب و کار‌آمد ارائه دهند. در این میان اهمیت امام خمینی(ره) از آن جهت است که علاوه‌بر اندیشه‌پردازی، حدود ده سال رهبری جمهوری اسلامی ایران را به عهده داشت. بنابراین طرح دیدگاه ایشان در باب کارآمدی حکومت و تبیین مؤلفه‌های مهم آن، از اهمیت ویژه‌ای بر‌خوردار است. واژه «کارآمدی» اگر‌چه مفهومی است که در حوزه علم اقتصاد و مدیریت به کار می‌رود که نوعاً به دنبال ارائه شاخصه‌های خرد سازمانی و یا نهادی است. اما در بحث حاضر بیشتر مفهومی کلان داشته که می‌توان از آن به «موفقیت» تعبیر کرد؛ مفهومی که برخاسته از همان معنای لغوی کارآمدی است. یعنی براساس ارائه مؤلفه‌های کلان کارآمدی حکومت اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره). هدف این مقاله آن است که نشان دهد وجود و تحقق هر یک از آنها در جامعه به همان میزان می‌تواند کارآمدی حکومت را به دنبال داشته باشد. اما قبل از پردازش به مؤلفه‌ها ضرورت دارد به دو پرسش مهم پاسخ داده شود: اول پرسش از امکان کارآمدی حکومت اسلامی؛ و دوم پرسش از ماهیت حکومت اسلامی؛
امکان کارآمدی حکومت اسلامی
پرسش از امکان کارآمدی حکومت اسلامی از آنجا ناشی می‌شود که شاید در یک بر‌داشت مقایسه‌ای گفته شود که کارآمدی امری بیرونی و مربوط به حوزه عمل و رفتار پدیده‌هاست؛ در حالی که دین امری درونی و مربوط به حوزه باور و ایمان است. بنابراین گزاره‌های دینی همواره به دنبال ارائه مؤلفه‌هایی برای تحقق هرچه بیشتر اهداف معنوی و اخلاقی‌اند و جستجو برای دریافت اصول و شاخصه‌هایی برای کار‌آمد حکومت امری ناممکن است. اما در اندیشه امام خمینی(ره) از آنجا که دین اسلام هم به ابعاد معنوی و اخلاقی و هم به ابعاد مادی و دنیوی انسان توجه دارد، بنابراین حکومت اسلامی همواره به دنبال رفاه و سعادت دنیا و آخرت انسان‌ها است؛ رفاه و سعادتی که در دین اسلام برای همه بشر تضمین شده است. اما شرط بر‌قراری رفاه و سعادت آن است که اسلام به تمام معنا به اجرا در‌‌آید و همه ابعاد آن مورد توجه مسئولان نظام و مردم قرار گیرد. «اگر حکومت اسلامی جریان پیدا بکند، برای همه رفاه و سعادت دنیا و آخرت است». بنابر اندیشه امام خمینی(ره) مؤلفه‌های زیر از جمله اموری است که حکومت اسلامی مطلوب همواره به آنها توجه لازم را داشته است.
1- تمدن‌سازی
2- حقوق بشر
3- آزادی و دموکراسی
4- حقوق متقابل دولت و ملت
5- فضای محبت
6- رفاه مردم
بنابراین حکومت اسلامی اقتضائات لازم را برای کارآمدی همه‌جانبه داراست. اما صرفاً بر‌خورداری از شأنیت کافی نیست، بلکه حکومت اسلامی در ابتدا باید نگاهی درست نسبت به حکومت داشته، سپس مؤلفه‌هایی که می‌تواند حکومت اسلامی را به مرز کارآمدی بر‌ساند، به خوبی شناسایی کند و در مرحله بعد آنها را بدون اغماض و سستی به اجرا در‌آورد.
ماهیت حکومت اسلامی
انسان‌ها وقتی در درون اجتماع زندگی می‌کنند نیاز‌های فزاینده‌ای دارند که به تنهایی قادر به بر‌آوردن همه آنها نیستند. بهترین راه برای برون‌رفت از این وضعیت، تشکیل حکومت است. حکومت تا آنجا می‌تواند خود را در بدنه اجتماع سیاسی حس کند که آنچه وظیفه اوست را به خوبی انجام دهد و بکوشد به اهداف تعیین شده نزدیک شود. چنین حکومتی به معنای واقعی در خدمت مردم خود است. بنابراین «خدمت‌گزاری به مردم» را می‌توان شالوده و اساس تشکیل و تداوم حکومت دانست.
در اندیشه امام خمینی(ره) ماهیت حکومت در اسلام، خدمت‌گزاری به مردم است. به نظر ایشان اگر حکومت‌ها بتوانند خود را به معنای واقعی به مرز «دولت خدمتگزار» بر‌سانند، به همان میزان خواهند توانست پشتیبانی ملت را نسبت به خود جلب کنند، میزان کارآمدی خویش را افزایش دهند و جلوی هرگونه شکست و ناکامی را بگیرند. اساساً اسلام حکومت به معنای متعارف ندارد بلکه آنچه مورد تاکید است «خدمت‌گزاری به مردم» است. «اسلام حکومت به آن معنا ندارد، اسلام خدمتگزار دارد، حکومت همان خدمت‌گزاری است.» بر این اساس حکومت بار معنایی متعارف خود را از دست داده و دستخوش تحولی می‌شود که به‌نوعی در تعارض با حکومت‌هایی است که در دنیای مدرن شکل گرفتند. خدمت‌گزاری به مردم امری آسان و شأنی پایین مرتبه نیست، فضیلتی والاست به گونه‌ای که حتی انبیا و اولیای خدا نیز خود را خدمتگزار می‌دانستند. «انبیا خودشان را خدمتگزار می‌دانستند، نه اینکه یک نبی‌ای خیال کند حکومت دارد بر مردم، حکومت در کار نبوده، اولیای بزرگ خدا، انبیای بزرگ همین احساس را داشتند که اینها آمدند برای اینکه مردم را هدایت کنند، ارشاد کنند، خدمت کنند.» «فرمان‌فرمایی» مفهومی است که در مقابل «خدمت‌گزاری» قرار دارد. فرمان‌فرمایی از آن حکومت‌هایی است که خود را برتر از مردم و خارج از طبقه آنان می‌دانند و خدمت‌گزاری مفهومی است که حکومت‌ها را همواره به سوی مردم فرامی‌خواند تا تلاش همه‌جانبه در جهت رفع نیاز‌ها و ارتقاء آنان داشته باشند. بر این اساس هر دولتی که مردم را ملک خویش و فرمانبر و مطیع خویش تلقی نماید، رابطه‌اش با مردم فرمان‌فرمایی بوده و چنین حکومتی هرگز نمی‌تواند کارآمدی لازم را از خود بروز دهد و به یک معنا حکومت مطلوب اسلامی قلمداد شود. «دولت‌ها خدمتگزار مردم هستند، نه فرمان‌فرما»، «دولت مال مردم است، نوکر مردم است، دولت‌ها خدمتگزار مردمند.» البته صرفاً ادعای خدمت‌گزاری به ملت کافی نیست. بسیاری از حکومت‌ها تصور می‌کنند با بیان آمار و ارقام و ارائه گزارش‌های صوری سالانه و گاهانه می‌توانند میزان کارایی خود را به مردم نشان دهند؛ این آمار‌ها در صورتی می‌تواند توجه مردم را جلب کند که بتوانند نتایج آن را در زندگی روزمره خود حس کرده و به صورت عملی شاهد خدمت‌گزاری حکومت باشند. «حکومت باید به مردم حالی کند که ما خدمت‌گزاریم، حالی کند لفظاً و عملاً.»
مؤلفه‌های کارآمدی حکومت اسلامی
بنابر اندیشه امام خمینی(ره) مؤلفه‌های کارآمدی حکومت اسلامی را می‌توان در 18 شاخصه مطرح کرد:
1- محبوبیت مردمی
2- تزکیه دولتمردان
3- حاکمیت قانون
4- اجرای برنامه‌های اقتصادی اسلام
5- ریاضت اقتصادی مسئولان
6- توجه به اقشار آسیب‌پذیر
7- پرهیز از فشار بر مردم
8- دولت محدود
9- امنیت اقتصادی
10- شایسته‌سالاری
11- وجدان کاری
12- فوریت در رسیدگی به امور مردم
13- اصلاح اداری
14- فسادزدایی
15- پرهیز از برخورد تکلیفی با مردم
16- وحدت دولت و ملت
17- مشارکت مردم
18- انتقاد‌پذیری
در آخر در راستای اهمیت مهرورزی دولتمردان می‌توان با اجرای برنامه‌های سازمان یافته عملیاتی کوتاه‌مدت و بلندمدت (نه شعار‌گونه و بی‌محتوا) در سازمان‌ها و وزارتخانه‌های موازی هم‌سویی در سطح خرد و کلان مورد ارزیابی و زمان‌بندی تحت سیطره قدرت جذب مردمی همراه با اهداف کلیدی تعیین‌کننده فرهنگی و اقتصادی جلو اتلاف فرصت‌ها و دلسردی‌ها را گرفت و در ضل توجهات و عنایات حضرت ولی‌عصر(عج) دنیا را آباد کنیم.
