جهش روابط تجاری ایران و ترکمنستان متأثر از سیاست‌های دولت سیزدهم است

ترکمنستان به عنوان یکی از کشورهای مهم و تاثیرگذار منطقه آسیای میانه به حساب می‌آید که جایگاه مهمی در سیاست خارجی همسایگی ایران نیز دارد؛ در تایید این موضوع میتوان به اهتمام رئیس جمهور و وزیر امور خارجه شهید دولت سیزدهم در ارتقای سطح مناسبات تجاری با عشق‌آباد اشاره کرد که نتایج اقدامات مثبت آن در ابتدای دولت چهاردهم به وضوح قابل مشاهده است. شواهد نشان می‌دهد این رویکرد در دولت چهاردهم نیز ادامه خواهد داشت.

در جریان سفر اخیر «قربان قلی بردی محمدوف» رهبر ملی ترکمنستان به ایران و دیدار و تبادل نظر با مقامات عالی رتبه کشورمان، چهار سند همکاری در حوزه‌های مختلف به امضا رسید. در ارتباط با ابعاد مختلف همکاری‌های میان تهران و عشق‌آباد و روابط رو به گسترش دو طرف در زمینه های اقتصادی و تجاری در قالب تاکید ایران بر سیاست همسایگی و تداوم آن در دولت چهاردهم، با «علی مجتبی روزبهانی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان به گفت‌وگو پرداختیم.

متن کامل گفت‌وگو به شرح زیر است:

در ابتدا از اهمیت سفر رهبر ملی ترکمنستان به ایران بفرمائید؟

آقای «قربان قلی بردی محمدوف» رهبر ملی مردم و رئیس مصلحت خلق ترکمنستان در سفر اخیر خود به تهران (۷ شهریور ۱۴۰۳) به حضور رهبر معظم انقلاب اسلامی رسید و در خصوص کلیات راهبردی دو کشور جهت پیشبرد روابط دوجانبه گفت‌گو کرد. همچنین ایشان با جناب آقای پزشکیان رئیس محترم جمهور ایران در دو دور گفت‌وگو با محوریت تبریک به ایشان برای پیروزی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری و جزئیات همکاری‌های دو کشور در عرصه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گفت‌وگو و تبادل نظر کردند.

این مذاکرات در عرصه‌های راهبردی همکاری‌های گازی، ترانزیت، حمل و نقل و انرژی برق از اهمیت بسیار بالایی برای دو کشور و منطقه برخوردار است.

خوشبختانه در سال‌های اخیر، مناسبات فی مابین جمهوری اسلامی ایران ترکمنستان در همه زمینه‌ها و به ویژه در زمینه سیاسی و اقتصادی گرم، سازنده و رو به گسترش بوده است. «دو کشور در سه سال گذشته بیش از ۲۰ سند همکاری امضا کرده اند» و سران دو کشور دیدارهای متعددی با یکدیگر داشته اند.

شاخص‌ترین این دیدارها مربوط به دو سفر جناب آقای رئیسی، رئیس جمهور شهید، یکی در آذر ۱۴۰۰ برای شرکت در نشست سران کشورهای عضو اکو در عشق آباد و دیگری در تیر ماه ۱۴۰۱ برای حضور در نشست سران کشورهای حاشیه دریای خزر به ترکمنستان و همچنین سفر رئیس جمهور ترکمنستان به ایران در سال ۱۴۰۱ و سفر رهبر ملی مردم ترکمنستان به تهران در سه نوبت یکی در خرداد ۱۴۰۲، دیگری در خرداد ۱۴۰۳ (مراسم تحلیف) و سرانجام سفر ۷ شهریور سال جاری ایشان به جمهوری اسلامی ایران بوده است.

در خصوص اسناد همکاری امضا شده میان دو طرف در سفر اخیر و اهمیت آنها بفرمائید.

در این سفر ۴ سند در زمینه همکاری‌های گمرکی، همکاری در بخش گاز، برنامه همکاری‌های سیاسی وزارتخانه‌های امور خارجه دو کشور و همچنین سند «خواهر خواندگی بین بندر امیرآباد ایران و بندر ترکمن باشی» ترکمنستان به امضا رسید.

بنابراین، همان طور که از عناوین اسناد مشخص است دو سند در زمینه همکاری‌های سیاسی و دو سند در زمینه همکاری‌های اقتصادی است. به طور کلی همکاری‌های سیاسی دو کشور مبتنی بر حمایت از راهبردها، تصمیمات و مواضع یکدیگر در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی است. در بخش اقتصادی نیز توجه دو کشور عمدتاً به بخش های انرژی، ترانزیت، حمل و نقل و تجارت است.

باتوجه به اهمیت دیپلماسی سران، برنامه‌ریزی برای سفر مقامات عالی رتبه دو طرف در آینده به چه ترتیب است؟

همانطور که قبلا گفته شد مسئولین عالی رتبه ترکمنستان طی سال های اخیر سه سفر دوجانبه به جمهوری اسلامی ایران داشته اند. گرچه رئیس جمهور شهید جناب آقای رئیسی در دو نوبت در سال‌های گذشته به ترکمنستان سفر کردند، اما هنوز سفر دوجانبه رئیس جمهور کشورمان به این کشور انجام نشده است.

قرار بود جناب آقای رئیسی در خرداد یا تیر ماه سال جاری سفر دوجانبه خود را به عشق آباد انجام دهند که متاسفانه با شهادت ایشان در حادثه سقوط بالگرد، میسر نشد. پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم، رئیس جمهور ترکمنستان از جناب آقای پزشکیان جهت شرکت در مراسم سیصدمین سالروز تولد مختومقلی فراغی شاعر ایرانی_ترکمن دعوت کردند که در مهر ماه سال جاری به ترکمنستان سفر کنند.

با توجه به طرح این موضوع از سوی رهبر ملی ترکمنستان در سفر اخیر خود به تهران و دعوت مجدد از رئیس جمهور محترم کشورمان، پیش‌بینی می‌شود حضور جناب آقای پزشکیان در رویداد فرهنگی مذکور، همراه با یک سفر دوجانبه باشد.

از آخرین وضعیت دیپلماسی گازی شکل گرفته بین دو کشور برایمان بگویید.

از زمان استقلال ترکمنستان، کشورمان یکی از مسیرهای اصلی صادرات گاز ترکمنستان بوده است. برادران ترکمنستانی ما می‌دانند که استفاده از مسیر ایران برای صادرات گاز خود، یک تصمیم پایدار و مقرون به صرفه است. دولت ترکمنستان می‌تواند با استفاده از مسیر کشورمان، بازارهای جدیدی برای صادرات گاز خود به کشورهای خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس و همچنین کشورهای مستقر در منطقه قفقاز و کشور ترکیه پیدا کند.

بر همین اساس دولتمردان ترکمنستانی بر استفاده از مسیر ایران مصمم هستند. دو کشور ایران و ترکمنستان در تیر ماه سال جاری «قرارداد صدور و سواپ گاز تا حجم ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال امضا کردند» و در سفر اخیر رهبر ملی مردم ترکمنستان به تهران یادداشت تفاهم همکاری‌های گازی بین دو کشور به امضا رسیده است. امید می‌رود حجم همکاری‌های گازی بین دو کشور تا ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال نیز افزایش یابد.

تصویر افکار عمومی از روابط ایران و ترکمنستان به همین موضوع گاز بر می‌گردد. دو کشور در چه حوزه های دیگری با یکدیگر تعامل دارند و اهمیت این همسایه شمالی برای تهران چیست؟

البته همکاری‌های ایران و ترکمنستان در بخش‌های سیاسی فرهنگی متنوع است. به علاوه در بخش اقتصادی و تجاری همانطور که گفته شد، علاوه بر همکاری‌ در بخش گازی، بخش دیگری از همکاری‌های اقتصادی ایران و ترکمنستان به موضوع ترانزیت و حمل و نقل برمی‌گردد.

موقعیت ژئوپلیتیک هر دو کشور به نحوی است که مکمل وضعیت ژئوپلیتیکی یکدیگر می‌شود. به عبارت دیگر، کشورمان از طریق ترکمنستان به آسیای مرکزی و چین و روسیه دسترسی دارد و ترکمنستان نیز از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به آب‌های آزاد در دریای عمان و خلیج فارس همچنین و کشورهای خاورمیانه دسترسی داشته باشد. این موضوع باعث شده که استفاده از مسیر سنتی جاده ابریشم (مسیر شرق به غرب) مورد تاکید سران دو کشور قرار داشته باشد.

در هماهنگی برای استفاده از مسیر شمال_جنوب نیز کشورمان از پیوستن ترکمنستان به کریدور حمل و نقلی موسوم به شمال_جنوب حمایت کرده و همچنین در سال‌های گذشته یک «موافقتنامه ترانزیتی ریلی بین قزاقستان، ترکمنستان و ایران» جهت بهره‌برداری از حجم راهگذار شمال_جنوب امضا شده است.

بخش مهم دیگری از مناسبات دو کشور به تبادلات تجاری میان جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان اختصاص دارد. در حال حاضر بسیاری از خدمات فنی و مهندسی، از تولیدات صنعتی و کشاورزی ایران در بازار ترکمنستان از جذابیت برخوردار بوده و می تواند زمینه ساز توسعه بیشتر روابط تجاری دو کشور باشد. علاوه بر آن، «همکاری های خوبی در زمینه صدور و ترانزیت برق» میان دو کشور در جریان است.

حجم تبادلات تجاری دو طرف چقدر هست و برنامه سفارت ما جهت افزایش آن چیست؟

در حال حاضر، «حجم تجارت خارجی دو کشور نزدیک به ۴۸۰ میلیون دلار است» و امید می‌رود که با فعال شدن در حوزه‌های مورد نظر، با یک جهش قابل توجه همراه شود. با توافق‌های انجام شده بین سران دو کشور، در حال حاضر کشورمان آماده انجام پروژه‌هایی به ارزش چند صد میلیون دلار در ترکمنستان است.

در بخش ترانزیت نیز دو کشور بر افزایش حجم ترانزیت هم در تعداد و هم در وزن کالاها تاکید دارند و در این خصوص توافق‌های خوبی در هفدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور داشتند. بنابراین، برنامه سفارت جمهوری اسلامی ایران در وهله اول اجرای تصمیمات سران دو کشور و همچنین توافق‌هایی می‌باشد که بین جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان در اسناد مختلف منعقد شده است.

فعال کردن بخش‌های خصوصی از طریق تبادل هیات‌های تجاری و برگزاری نمایشگاه‌های اختصاصی و مشترک و حضور متقابل در نمایشگاه‌های بین‌المللی تخصصی از جمله سایر اقدامات گنجانده شده در برنامه است.

در بحث کنسولی، آیا شهروند ایرانی در زندان‌های ترکمنستان داریم؟ و اگر هست، برنامه‌ای جهت انتقال زندانیان به ایران داریم؟

در خصوص بحث تبادل زندانیان اتفاقات بسیار خوبی در سال‌های گذشته رقم خورده است. دو کشور با استناد به موافقت‌نامه معاضدت قضایی در امور قضایی و همچنین پروتکل الحاقی انتقال محکومین تا کنون ده‌ها زندانی را تبادل کردند. «در حال حاضر سه زندانی ایرانی در زندان‌های ترکمنستان داریم» که سفارت ما و همچنین وزارت امور خارجه کشورمان، در حال رایزنی با مقامات ترکمنی برای انتقال این افراد به ایران هستند.

ما امیدوار هستیم بر اساس سند حقوقی انتقال محکومین، روابط حسنه سیاسی بین دو کشور و البته با دیدگاه بشر دوستانه مسئولان ترکمنستان، این زندانیان، به زودی به جمهوری اسلامی ایران تحویل داده شوند. سفارت جمهوری اسلامی ایران در عشق آباد تا انتقال آخرین ایرانی از زندان‌های ترکمنستان تلاش خود را ادامه خواهد داد.

ارتباطات ورزشی دو کشور در قالب دیپلماسی ورزشی چگونه است؟

کلیه امور فرهنگی علمی، آموزشی، ادبی و هنری بین جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان در قالب یک برنامه همکاری برای سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴ تدوین شده است و در حال انجام است. دو کشور با استناد به مفاد این برنامه همکاری و همچنین با عنایت به روابط دوستانه و برادرانه بین سران دو کشور، سالانه برنامه‌های متعدد فرهنگی در قالب برگزاری انواع نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، همایش‌ها، تهیه فیلم و مستند، تبادل استاد و برگزاری هفته های دوستی کودک و فرهنگی و... برگزار می کنند.

نظر به اینکه همکاری‌های ورزشی حلقه مفقوده این برنامه همکاری است، با رایزنی‌های سفارت جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان، «وزارت ورزش و جوانان کشورمان سندی را در خصوص همکاری‌های ورزشی با طرف ترکمنی مبادله کرده است» که مقدمتاً مورد قبول نهادهای ذیربط دولتی این کشور نیز قرار گرفته است.

لذا در خصوص دیپلماسی ورزشی در نظر است در آینده نزدیک مسابقات ورزشی دوستانه در قالبی تحت عنوان «بهترین بهترین ها» با طرف ترکمنی برگزار شود. ما امیدواریم که این سند در سفر قریب الوقوع رئیس جمهور محترم کشورمان به عشق آباد امضا شود.

نقش شهید امیرعبداللهیان و شهید رئیسی در احیا و توسعه روابط با ترکمنستان چه بود؟

دولت شهید رئیسی با شعار همسایگی خود نقش برجسته‌ای در بهبود روابط کشورمان با ترکمنستان ایفا کرد. شهید امیرعبداللهیان سفری را هم در ۸ فروردین سالجاری به عشق آباد داشتند. نظر مثبت شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان سبب افزایش سطح همکاری‌ها با کشورهای آسیای مرکزی شد و کلیشه‌ای‌ترین موضوع در روابط یران و ترکمنستان در سال‌های اخیر که همان طلب ۷/۱ میلیارد دلاری ترکمنستان از ایران بود، حل شد و نهایتاً منجر به افزایش همکاری‌های دو کشور در بخش‌های متفاوت در روابط دوجانبه شد.

در واقع اگر امروز بیان می‌کنیم که سطح همکاری‌های تجاری و اقتصادی ایران و ترکمنستان در آستانه یک جهش قرار گرفته، قطعاً این امر تاثیر یافته از سیاست های دولت سیزدهم در مورد اولویت بخشیدن به روابط با کشورهای حوزه همسایگی نیز بوده است.

همان طور که گفتید یکی از آخرین سفرهای وزیر خارجه شهید به ترکمنستان بود در این مورد اگر خاطره ای یا دستاوردی مدنظر هست توضیح دهید.

شهید خدمت دکتر امیرعبداللهیان در تاریخ ۸ فروردین ۱۴۰۳ در یک سفر دوجانبه و با هدف بررسی موضوع سفر رئیس جمهور شهید به ترکمنستان و همچنین توسعه همکاری های دو جانبه به عشق‌آباد سفر کردند که متاسفانه به دلیل حادثه سقوط بالگرد، سفر بعدی ایشان محقق نشد.

حُسن تعامل ایشان با همتای ترکمنی خود و نحوه عملکرد وی به عنوان وزیر امور خارجه دولت سیزدهم و اعتقاد راسخ به تعامل با همسایگان از طریق پیشبرد سیاست همسایگی، پایه و بنیان خوبی را برای گسترش همکاری‌های موثر بین دو کشور را بنا نهاد.