اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه امروز (دوشنبه) 24 دی‌ماه در نشست هفتگی با خبرنگاران به تشریح آخرین تحولات در حوزه سیاست خارجی پرداخت.
* سفر پزشکیان به تاجیکستان
وی در ابتدای این نشست خبری پیشاپیش میلاد حضرت امیر (ع) و 13 رجب را تبریک گفت.سخنگوی دستگاه دیپلماسی در ادامه و در پاسخ به سؤالی درباره سفر رئیس‌جمهور به تاجیکستان و روسیه اظهار داشت: این سفر بسیار مهم است، از تاجیکستان در اواخر هفته آغاز می‌شود و بعد رئیس جمهور به مسکو خواهد رفت.بقایی بیان کرد: تاجیکستان کشور مهمی در آسیای مرکزی است که برای ایران رابطه با این کشور اهمیت و ارزش ویژه‌ای دارد و با این کشور دارای پیوندهای عمیق تاریخی و فرهنگی هستیم.سخنگوی وزارت خارجه ادامه داد: امسال سی و سومین سالگرد برقراری رابطه دیپلماتیک ایران و تاجیکستان است. ایران در 1370 نخستین کشوری بود که تاجیکستان را به رسمیت شناخت و اقدام به افتتاح سفارتخانه در این کشور کرد. از آن زمان تاکنون رابطه ما با تاجیکستان مستحکم و استوار بوده است.وی گفت: علیرغم برخی فراز و نشیب‌ها رابطه دو ملت در بهترین سطح قرار دارد. این نخستین سفر رئیس‌جمهور به آسیای مرکزی و قفقاز است و مجموعه اسنادی در زمینه تجارت، انرژی، بهداشت و ... بررسی و به امضای طرفین خواهد رسید.بقایی افزود: بازگشایی پژوهشگاه زبان و ادب فارسی در این سفر از جمله اقداماتی است که صورت می‌گیرد.
* سفر پزشکیان به مسکو
وی سفر رئیس جمهور به روسیه را هم سفر مهمی خواند و افزود: معاهده مشارکت راهبردی بین ایران و روسیه طی سه چهار سال گذشته بین دو طرف مورد مذاکره قرار گرفته و پیش نویس‌های مختلفی تبادل شده است. در تابستان امسال نهایی شد و قرار است در این سفر به امضا برسد. بقایی ادامه داد: این معاهده طیف بسیار گسترده‌ای از موضوعات را در حوزه‌های اقتصادی، حمل و نقل، انرژی، بهداشت، کشاورزی، همکاری در زمینه مقابله با چالش‌های مشترک، کاهش تبعات بلایایی طبیعی، مقابله با تروریسم و جرایم سازمان یافته، انرژی‌های تجدیدپذیر، بحث‌های مرتبط با حمل و نقل و ترابری، حمل و نقل جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی و انتقال تجربه و دانش فنی در حوزه‌های مختلف ... را در برمی‌گیرد.سخنگوی وزارت خارجه بیان کرد: این معاهده متن به روز شده موافقتنامه‌ای است که از اواخر دهه 1370 با روسیه منعقد کرده بودیم.موافقتنامه اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین ایران و روسیه که از 1381 برای دو طرف لازم الاجرا شد و در حال حاضر هم اجرایی است. سعی شد با توجه به تحولات و گسترش روابط دو کشور در حوزه‌های مختلف با تفصیل و جزئیات بیشتری معاهده جدید تنظیم شود.
* عراقچی به نیویورک می‌رود
وی همچنین در پاسخ به سؤالی گفت: دوشنبه هفته آینده جلسه‌ای در سطح وزرای خارجه با دستورکار تحولات خاورمیانه و با تمرکز بر موضوع فلسطین و غزه به ریاست الجزایر در نیویورک برگزار می‌شود و از ایران دعوت شده که شرکت کند. بقایی ادامه داد: تعداد زیادی از کشورها از منطقه در سطح وزیر در این نشست شرکت خواهند کرد. تمرکز اجلاس بر ادامه نسل کشی و جنایات رژیم صهیونیستی است و قرار است عراقچی در این نشست شرکت کند.
* انتصاب رئوف شیبانی
وی همچنین درباره انتصاب محمدرضا رئوف شیبانی به عنوان نمانده ویژه وزیر امور خارجه در امور سویه گفت: تغییرات در وزارت خارجه امر طبیعی است و با توجه تحولات در منطقه و ضرورت فعال کردن همه ظرفیت‌های دستگاه دیپلماسی در این خصوص، این تغییر و تحولات صورت گرفت و محمدرضا رئوف شیبانی به عنوان نماینده ویژه وزیر امور خارجه در امور سوریه منصوب شد.بقایی ادامه داد: ایشان قبلا و برای مدتی نماینده ویژه وزیر در امور لبنان بود. متن ابلاغ وزیر به شیبانی روشن است که موضع ما درباره سوریه چه موضعی است. همان موضعی است که در فرصت‌های مختلف توسط وزیر بیان شده و در همین چارچوب به فعالیت‌های دیپلماتیک خود ادامه خواهیم داد و از این به بعد آقای شیبانی در مسئولیت نماینده ویژه وزیر امور خارجه در امور سوریه فعال خواهد بود و البته آقای خاجی کماکان مسئولیت‌های خودش به عنوان مشاور ارشد وزیر امور خارجه در امور ویژه سیاسی را در حوزه‌هایی که به ایشان محول شده بود، خواهد داشت.
* سفر احمدیان به باکو و ایروان
بقایی درباره سفر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی به باکو و ایروان گفت: این سفر از قبل برنامه ریزی شده بود. رابطه با دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای ما مهم است. امنیت در قفقاز جنوبی برای ما بسیار مهم است و از هر فرصت و ظرفیتی برای اطمینان از حفظ و ارتقای امنیت و ثبات در این منطقه مهم استفاده می‌کنیم. وی ادامه داد: معتقدیم امنیت و ثبات در این منطقه باید توسط کشورهای منطقه و به دور از مداخلات خارجی تامین شود.سخنگوی وزارت خارجه بیان کرد: این سفر در راستای تقویت مراودات و گفت‌وگوها بین دو کشور برای اطمینان از اینکه روندهایی که از قبل برای حفظ و تقویت صلح و آرامش در منطقه از جمله در قالب 3+3 وجود داشته کماکان ادامه خواهد یافت.این دیپلمات ارشد ایرانی عنوان کرد: ایران از هر امکانی که در این زمینه دارد برای کمک به این روند استفاده می‌کند.
* احضار سفیر فرانسه به وزارت خارجه
این دیپلمات ارشد ایرانی درباره اقدامات غیرسازنده اخیر فرانسه در قبال ایران از جمله اظهارات ماکرون، میزبانی گروهک تروریستی منافقین، احضار سفیر ایران در پاریس و ... بیان کرد: امیدواریم فرانسه خودش را از این سرگردانی و سرگشتگی نجات دهد و رویکرد مستقل و سازنده‌ای در قبال منطقه و تحولات منطقه‌ای در پیش بگیرد.وی گفت: در قبال مواضعی که ظرف روزهای اخیر اتخاذ شد به موقع واکنش نشان دادیم و حرف‌هایی که درباره برنامه هسته‌ای ایران مطرح می‌شود کاملا بی پایه و اساس است. 20 سال است این اتهامات تکرار می‌شود بدون اینکه اساس و مبانی واقعی و حقوقی داشته باشد. بخش قابل توجهی از این حرف‌ها فرافکنی است.بقایی با اشاره به مطالب مطرح شده از سوی ماکرون درباره رویکرد ایران در قبال آفریقا بیان کرد: شما نمی‌توانید در طول تاریخ یک روز را پیدا کنید که ایران سابقه استعمار در آفریقا را داشته باشد. این اظهارات کاملا مردود و بی اساس است.سخنگوی وزارت خارجه گفت: دیروز سفیر فرانسه در تهران به وزارت خارجه احضار شد درباره میزبانی تروریسم و حمایت از گروه‌های تروریستی به آنها تذکر داده شد. پیشگیری و مقابله با تروریسم و خودداری از میزبانی گروه‌های تروریستی و خودداری از تأمین مالی فعالیت‌های تروریستی، تعهد حقوقی ثابت شده در حقوق بین‌الملل و قطعنامه‌های شورای امنیت است که فرانسه هم یکی از اعضای دائم شورای امنیت است. وی افزود: برخورد گزینشی و دوگانه و تقسیم تروریسم به خوب و بد باعث ترویج قانون شکنی در دنیا می‌شود و هم تناقضی در ادعاها و موضع گیری‌هایی این دست از کشورها در مورد ضرورت مقابله با تروریسم است.
* دو شهروند ایرانی کشته شده در فرانسه
این دیپلمات ارشد ایرانی درباره دو شهروند ایرانی که در فرانسه به قتل رسیدند هم گفت: درباره دو شهروند ایرانی به صورت جدی پیگیر هستیم. هنوز اطلاعات کافی درباره اصل موضوع پیدا نکردیم که آیا این قتل ماهیت تروریستی و یا نژادپرستانه داشته است. منتظریم مقامات قضایی و امنیتی فرانسه اعلام نظر کنند. در تهران و پاریس پیگیر موضوع و تسریع در روند قضایی و کیفری رسیدگی به جرم واقع شده هستیم.بقایی ادامه داد: امیدواریم عدالت درباره مرتکبان این جنایت اجرا شود.
* تلاش می‌کنیم سوریه به جولانگاه تروریسم تبدیل نشود
وی گفت: درباره سوریه از همه ظرفیت‌ها برای پیشبرد سیاست‌های اعلامی استفاده می‌کنیم برای اینکه سوریه تبدیل به جولانگاه تروریسم نشود. امنیت و ثبات و تمامیت ارضی سوریه حفظ شود و مطمئن شویم امنیت منطقه‌ای و ثبات منطقه‌ای به هیچ عنوان از ناحیه هرگونه ناامنی در سوریه متأثر نشود. در قالب پروسه آستانه اعلام آمادگی کردیم، برای ادامه روند در فرصت‌هایی که پیش بیاید موضوعات منطقه‌ای از جمله سوریه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
* اجلاس ریاض
بقایی درباره اجلاس ریاض در خصوص سوریه هم بیان کرد: اجلاس ریاض ادامه اجلاس عقبه است. تعدادی از کشورها شرکت ولی تعداد زیادی از کشورها دعوت نبوده یا شرکت نکردند. مهم این است که از نظر ما به عنوان جمهوری اسلامی ایران هر روندی که به تثبیت اوضاع در سوریه کمک کرده و از روند امن و ایمن گذار و مانع از نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی و یکپارچگی سوریه شود، حمایت می‌کنیم. وی گفت: این نشست منجر به بیانیه نشد و این معنادار است و نشان داد حاضران در این نشست نتوانستند به اجماع نظری دست یابند.
این دیپلمات ارشد ایرانی درباره بازگشت شهروند ایرانی از سوریه و ابراز خرسندی از بازگشت آن به ایران از همه جهات ذیربط که به این انتقال کمک کردند تشکر کرد.وی درباره محمد عابدینی شهروند ایرانی بازداشت شده در میلان که دیروز آزاد و به کشور بازگشت نیز اظهار داشت: از ابتدا معتقد بودیم این نوعی دام گذاری و گروگانگیری اتباع ایرانی است که در سال‌های اخیر توسط آمریکا رواج پیدا کرده و خرسندیم با کمک دستگاه دیپلماسی و همکاری ایتالیا موفق شدیم این شهروند را به ایران بازگردانیم.
* تبریک به مردم لبنان و احزاب سیاسی آن
سخنگوی وزارت امور خارجه درباره ارزیابی از تحولات لبنان و آینده روابط دو کشور گفت: درباره انتخاب رئیس جمهور لبنان خوشحالیم این اتفاق رخ داد. موضع ما روشن توسط سخنگو و وزیر خارجه بیان شد. باز هم به لبنان و مردم لبنان و همه احزاب و جناح‌های سیاسی فعال در عرصه سیاسی لبنان تبریک می‌گوییم و امیدواریم این انتخاب به بهبود اوضاع در لبنان منجر و به گام‌های موثر در مسیر احیای اقتصادی و بازسازی لبنان و مواجهه با خطرات ناشی از همسایگی با یک رژیم اشغالگر و توسعه طلب کمک کند.وی گفت: حتما روابط دو کشور آینده روشنی خواهد بود و تلاش ما در این جهت صرف خواهد شد.
وی درباره نقض آتش بس توسط این رژیم گفت: صدها بار این آتش‌بس نقض شده است و مسئولیت فرانسه و آمریکا به عنوان ضامن آتش بس روشن و بالاست. هم منطقه و دنیا نظاره‌گر رفتار این رژیم و کشورهایی هستند که قرار بود این آتش‌بس را تضمین کنند.
این دیپلمات ارشد ایرانی درباره اف.ای.تی. اف گفت: درباره اجرای توصیه‌های گروه ویژه مالی و یا اف.ای.تی.اف این موضوع در دستورکار بخش‌های کشور بوده و در مجمع تشخیص بررسی شد. دو لایحه مهم در دستورکار است به عنوان دو سندی که پیش شرط طی کردن این روند است.وی افزود: این موضوع در دست بررسی است و وزارت خارجه در حد توان و وظایفش در این خصوص اقدامات لازم را صورت خواهد داد.
* وضعیت محمدرضا نوری
وی در پاسخ به سؤال خبرنگار خبرگزاری فارس درباره محمدرضا نوری شهروند ایرانی بازداشت شده در عراق و اینکه در سفر السودانی نخست‌وزیر عراق در این خصوص صحبت و پیگیری شد؟ اظهار داشت: پیگیری وضعیت اتباع ایرانی در خارج از کشور به عنوان وظیفه و مسئولیت از سوی وزارت خارجه بسیار جدی گرفته می‌شود و ما از هر امکان و ظرفیتی برای کمک به حفظ حقوق اتباع در خارج از کشور استفاده می‌کنیم.بقایی بیان کرد: در مورد آقای نوری هم این موضوع یکی از دستورکارهای ثابت هر گفت‌وگو و رفت و آمدی بین مقامات ایران و طرف عراقی است در این سفر موضوع مطرح شد و درخواست خانواده ایشان و وزارت خارجه به نخست‌وزیر عراق مجددا تکرار شد.
سخنگوی وزارت خارجه درباره تداوم نسل‌کشی در غزه بیان کرد: شرم آور است دنیا و سازمان‌هایی که قرار است صلح و امنیت و عدالت بین‌المللی را نمایندگی کنند از ایفای وظیفه خود بازماندند.وی گفت: دلیل اصلی این وضعیت حمایت کشورهایی است که هم شورای امنیت را به نوعی به گروگان گرفته و مانع از هر اقدامی توسط این شورا برای مقابله با نسل کشی می‌شوند و هم با ارائه کمک‌های تسلیحاتی و مالی به رژیم اشغالگر به نوعی به تداوم و استمرار نسل کشی کمک می‌کنند. به همین دلیل است گزارشگران مختلف شورای حقوق بشر بارها تصریح کردند کشورهایی که کمک می‌کنند هم دست و شریک این جنایات هستند و مسئولیت بین‌المللی برای اشخاصی است که از این جنایات حمایت می‌کنند.وی ادامه داد: تصمیمات دیوان بین‌المللی دادگستری کماکان در حال رکود و بدون اجراست و دیوان بین‌الملی کیفری تحت فشار است که قرارهای تعقیب جنایتکاران صهیونیست را دنبال نکند. دنیا یک صدا است که جنایت نسل کشی به صورت محرز واقع شده و تنها راه برای مقابله با این وضعیت، مقابله با بی کیفرمانی بانیان این جنایات است.سخنگوی وزارت خارجه همچنین گفت: امیدواریم در هفته آینده در نشست شورای امنیت این موضوع بررسی و کشورها یک صدا خواستار توقف این جنایات شوند.
بقایی در پاسخ به سؤالی درباره ادعای مطرح شده مبنی بر ارسال اورانیوم توسط رئیس باند یاکوزای ژاپن برای ایران گفت: این بیانیه مضحکی است و نشان می‌دهد اوج ابتذال در دسیسه چینی علیه ایران است. البته اتهامی علیه ایران مطرح نشده و گفته شده یکی از مقامات امنیتی آمریکا که خودش را به عنوان طرف معامله شهروند ژاپنی معرفی کرده جوری وانمود کرده که مقام امنیتی و نظامی ایرانی است که طرف مقابل را تحریک و ترغیب کند کالایی که می‌خواسته را تهیه کند.وی با بیان اینکه البته نمی‌دانستم میانمار دارای صنعت هسته‌ای غیرصلح آمیز است، اظهار داشت: گفته شده که از این شهروند ژاپنی درخواست کرده برای آن اورانیوم در سطح تسلیحاتی تهیه کند. کل این سناریو گویای این واقعیت است که همه اتهام‌هایی که در این سال‌ها علیه ایران مطرح شده سناریوهای هالیوودی بوده که به ایران اعمال فشار کنند.
بقایی سال نو چینی را به مردم چین تبریک گفت و درباره روابط ایران و چین اظهار داشت: رابطه دو کشور بسیار متنوع و در حال رشد و گسترش در حوزه‌های مختلف اقتصادی، تجاری و علمی است و یکی از حوزه‌های همکاری حوزه‌های گردشگری و مراودات فرهنگی است. نمایشگاه شکوه ایران مدت‌هاست در شهرهای مختلف چین در حال گردش است و اطلاع داریم با استقبال گرم و خوب مردم چین روبرو شده است.وی افزود: رابطه تمدنی ایران و چین ریشه‌دار است و خوشحالیم با اتکا به این شالوده‌های محکم فرهنگی و تمدنی بتوانیم در جهت ارتقا و شکوفا کردن روابط گام برداریم.
* برای مذاکره التماس نمی‌کنیم
این دیپلمات ارشد ایرانی در پاسخ به سؤال خبرنگار سی.بی.اس آمریکا در خصوص مذاکره با آمریکا اظهار داشت: موضع ما در رابطه با گفت‌وگو و مذاکره موضع ثابتی است و هر هفته تکرار می‌کنم و اینکه ایران همواره برای رفع شبهاتی که به نظر ما ناموجه درباره برنامه هسته‌ای خودش مسیر گفت‌وگو و مذاکره را طی کرده است. هیچ وقت میز مذاکره را ترک نکردیموی گفت: امروز و فردا مذاکرات در خصوص طیف مختلفی از موضوعات بین ایران و سه کشور اروپایی در ژنو در جریان است. در رابطه با آمریکا هم با توجه به عملکردها و رویکردها در زمان مقتضی تصمیم خواهیم گرفت.بقایی یادآور شد: مذاکره چیزی نیست که برای آن التماس کنیم. یک جاده دو سویه است که با تأکید و به رسمیت شناختن منافع متقابل و احترام متقابل می‌تواند صورت بگیرد.
وی در پاسخ به سؤالی درباره شرکت سرمایه گذاری عربستانی در ایران و مباحث مطرح شده در خصوص خروج سرمایه آن، بیان کرد: خروج سرمایه نبوده و انتقال سهام از یک شرکت به شرکت دیگر بوده است.
خبرنگاری از بقایی درباره گفت‌وگوهای امروز و فردا در ژنو و محور گفت‌وگوها سؤال کرد که وی اظهار داشت: موضوع رفع تحریم‌ها همیشه برای ما اولویت بوده و یاد گرفتیم خودمان را قوی و اقتصاد خود را با توجه به داشته‌های خود محکم کنیم که تاثیرات تحریم‌ها را به حداقل برسانیم و وظیفه ماست و برای رفع تحریم‌ها از هیچ اقدامی فرروگذار نمی‌کنیم.وی ادامه داد: هدف نخست آن رفع تحریم‌هایی است که غیرقانونی و ظالمانه علیه ملت ایران طی سال‌ها اعمال مشده است. در این گفت‌وگوها مجموعه‌ای از موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی، موضوع هسته‌ای و مباحث با سه کشور و اتحادیه اروپایی بحث خواهد شد.بقایی اضافه کرد: در موضوع هسته‌ای ما شنوای نکات و مباحثی هستیم که طرف‌های مقابل در نظر دارند مطرح کنند. ادامه نشستی است که در آذر برگزار شد و در واقع طرح موضوع و شنیدن نقطه نظرات و مواضع یکدیگر است.
خبرنگاری درباره اخبار مطرح شده در خصوص نفت ایران در چین گفت: موضوعات را بگذارید به حساب خبرسازی‌های مختلفی که در حوزه‌های مختلف درباره ارتباط ایران و چین مطرح می‌شود و هدف آن مشخص است ارتباط ما با شرکای اقتصادی به نحوی است که از هر فرصت و امکان و ظرفیتی استفاده می‌کنیم برای تداوم روابط تجاری و با چین هم رابطه‌ای که داشتیم کاملا تثبیت شده و طبیعی است دو کشور برای حفظ و تداوم منافع متقابلشان از همه روش‌ها و ابزارهایی که در دست داشته باشند استفاده خواهند کرد.
وی درباره سوریه و موضع ایران در قبال سوریه بیان کرد: موضع ما امروز هم از سوی من بیان شد. معتقدیم باید اجازه داد بدون مداخله مخرب خارجی، سوری‌ها آینده و سرنوشت خود را تعیین کنند. برای ما مهم است حاکمیت و یکپارچگی و تمامیت سرزمینی سوریه حفظ شود و در این مسیر منطقه از هر کمکی که می‌تواند نباید دریغ بورزد.بقایی درباره آینده روابط ایران و سوریه گفت: بستگی به عملکرد و رفتار طرف‌های مقابل دارد. سخنگوی وزارت خارجه بیان کرد: نکات و مختصات رویکرد ما در قبال سوریه در بیانیه‌های قبلی و ابلاغیه وزیر خارجه برای انتصاب نماینده جدید کامل روشن است.
وی در پاسخ به سؤالی درباره خبر الاخبار مبنی بر دیدار عراقچی با همتای سوریه‌ای در بغداد گفت: اطلاعی ندارم.
سخنگوی وزارت امور خارجه درباره ترسیم نقشه‌ای توسط رژیم صهیونیستی در خصوص منطقه اظهار داشت: اینکه نقشه‌ای درست می‌کنند با شمول کشورهای منطقه سوریه، اردن و لبنان و کل فلسطین اشغالی، صرفا نشانه این است که رژیم صهیونیستی در توسعه طلبی و ماجراجویی هیچ حد و مرزی را نمی‌شناسد و از لحاظ حقوقی و بین‌المللی کاملا مردود است.وی گفت: این زنگ هشداری برای جامعه بین‌المللی است که این رژیم که اساسش بر غصب و اشغال سرزمین‌های فلسطینی بنا نهاده شده، در حال حاضر به صراحت به تصرف و اشغال کشورهای دیگر تهدید می‌کند و این نشانگر آن است که قواعد بین‌المللی در نظر آنها هیچ ارزشی ندارد.
وی درباره گفت‌وگوهای هانس گروندبرگ نماینده دبیرکل سازمان ملل در امور یمن با مقامات ایرانی اظهار داشت: این گفت‌وگوها به صورت منظم در جریان است، با توجه به تحولات یمن و نقش ایران در منطقه به صورت دوره‌ای این نماینده با مقامات ایرانی در ارتباط بوده و این گفت‌وگو در راستای تعاملات قبلی است.
بقایی درباره روش‌های انتقال پیام بین ایران و آمریکا و برخی مباحث در خصوص انتقال پیام از سوی طرف‌های دیگر که سؤال خبرنگار فونیکس چین بود نیز اظهار داشت: همیشه یک مسیر رسمی داشتیم که دفتر حفاظت منافع آمریکا در تهران یعنی سفارت سوئیس است و این مسیر رسمی و دیرینه‌ای است که این کار انجام شده و کماکان ادامه دارد. سخنگوی وزارت خارجه ادامه داد: طبیعی است طرف‌های دیگری هم بخواهند در این عرصه نقش آفرینی کنند. همه طرف‌هایی که در این خصوص بحثی داشتند، به نظراتشان توجه کردیم، ولی مسیر ارتباطی برای تبادل پیام بین ایران و آمریکا مسیر رسمی یعنی دفتر حفاظت منافع آمریکا در ایران یعنی سفارت سوئیس است.
سخنگوی وزارت امور خارجه امروز درباره مذاکره با آمریکا با بیان اینکه با توجه به عملکردها و رویکردهای آمریکا در زمان مقتضی تصمیم خواهیم گرفت، گفت: مذاکره چیزی نیست که برای آن التماس کنیم. یک جاده دو سویه است که با تأکید و به رسمیت شناختن منافع و احترام متقابل می‌تواند صورت بگیرد. 
