تاریخ انتشار : ۰۵ شهريور ۱۳۸۸ - ۰۷:۲۴  ، 
کد خبر : ۴۱۹۴۳
در آستانه برگزاری بیست ‌و هفتمین انتخابات سراسری

نگاه تاریخی به انتخابات در ایران

رضا واعظی مقدمه: سابقه انتخاباتی ایران به مشروطه برمی‌گردد. از آن مقطع به این سو می‌توان شاهد 2 دوره متفاوت انتخاباتی با قوانین و دستاوردهای مختلف بود. دوره اول پیش از انقلاب اسلامی و دوره بعد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران است. اولین شکل انتخابات و تشکیل مجلس در ایران به بعد از مشروطیت برمی‌گردد که پس از صدور فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین شاه قاجار در سال 1285 هجری شمسی صادر شد. اولین دوره انتخابات نیز مهر 1285 برگزار شد و به موجب آن، 156 نماینده مجلس شورای ملی انتخاب شدند. با انحراف جنبش مشروطه و حاکمیت دیکتاتوری رضاخان و پس از آن فرزندش محمدرضا به رغم وجود انتخابات صوری بودن آن باعث شد عملا انتخابات به ابزاری برای حاکمیت خاندان سلطنتی تبدیل شود. به نحوی که بسیاری از مردم ایران هیچ شناختی از نمایندگان مجلس و دیگر مسئولان نداشتند. پیروزی انقلاب اسلامی در کشورمان که در‌واقع پیروزی اراده مردمی بر استبداد داخلی و بر اراده بیگانگان در ایران بود، ضمن آن‌که زمینه اعمال حاکمیت اراده مردمی را فراهم کرد، فرآیندهای مناسب برای برگزاری انتخابات سراسری به منظور عینیت یافتن رای و نظر مردم را مدنظر قرار داد.

اهمیت انتخابات به عنوان نمادی از مردم‌سالاری باعث شده است پس از پیروزی انقلاب اسلامی برگزاری آن مورد اهتمام جدی مردم و مسئولان قرار گیرد. به همین دلیل، به فاصله کوتاهی از پیروزی انقلاب اسلامی و در اولین روزهای سال 1358 مردم ایران اولین انتخابات آزاد، سراسری و سرنوشت‌ساز را برگزار کردند. همه‌پرسی تعیین نوع نظام حکومتی و انتخابات نظام جمهوری اسلامی ایران با رای موافق بیش از 98 درصد از شرکت‌کنندگان در انتخابات نشان داد که برگزاری این انتخابات آزاد و سرنوشت‌ساز، حضور جدی مردم را در‌ پی خواهد داشت. چنانکه این امر باعث شد 98 درصد از واجدان شرایط رای دادن در کشور که بیش از 20 میلیون نفر بودند، در انتخابات همه‌پرسی قانون اساسی شرکت کنند.
انتخابات تعیین خبرگان بررسی نهایی قانون اساسی در 12/5/1385، همه‌پرسی تایید قانون اساسی در 11 و 12/9/1385 ، انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری در 5/11/1385 و انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی در 24 بهمن 1385، 4 انتخابات سراسری دیگری است که در سال 1385 و به منظور تشکیل نهادهای مردمی و استقرار نظام اسلامی برگزار شد. برگزاری این 4 انتخابات همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی، در یک سال اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی نشان از اهمیت دادن مردم، رهبری انقلاب و یاران انقلاب اسلامی به نظر و اراده مردم است؛
زیرا همچنان که مردم مهمترین عنصر شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی بودند، حضور آنها در صحنه تشکیل نهادهای حکومتی و صیانت از انقلاب اسلامی می‌توانست مردمی بودن انقلاب اسلامی را عینیت بخشد. ششمین انتخابات سراسری پس از پیروزی انقلاب اسلامی انتخابات دومین دوره ریاست جمهوری در کشور است. انتخاباتی که به دلایل سیاسی و رای مجلس به بی‌کفایتی بنی‌صدر در تاریخ دوم مرداد 1360 برگزار شد.
هفتمین انتخابات سراسری پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مربوط به انتخابات رئیس‌جمهور است. پس از آن‌که ملت ایران در دومین دوره ریاست جمهوری، شهید رجایی را به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب کردند، دشمنان ملت ایران و آنهایی که با «نه» بزرگ ملت مواجه شده بودند، کمر به کینه‌توزی با ملت ایران بستند و با انجام اقدامات تروریستی یاران امام و انقلاب را به شهادت رساندند. اقدام تروریستی وابستگان به بیگانه و گروهک منافقین در سال 1360 از جمله در تیر و شهریور، حدود یکصد تن از یاران انقلاب از جمله رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر را از ملت ایران گرفت. این موضوع علاوه بر این‌که آسیب عظیمی بر ملت ایران و انقلاب نو‌پای اسلامی وارد کرد. ملت را بر آن داشت که با حضوری جدی‌تر. رئیس‌جمهور دیگری انتخاب کنند.
بلافاصله مقدمات برگزاری انتخابات سومین رئیس‌جمهور فراهم شد و براین اساس 10 مهر 1360 انتخابات سراسری با حضور پررنگ مردم برگزار شد. رشد 11 درصدی شرکت کنندگان در انتخابات سومین دوره ریاست جمهوری نسبت به دومین دوره آن هم به فاصله چند ماه نشان داد ملت ایران با وجود دشمنی‌ها و کینه‌توزی‌‌‌‌های دشمنان خود و اعتقاد به اصل حضور اراده مردمی در سرنوشت سیاسی. اجتماعی در صیانت از انقلاب اسلامی مصمم و جدی است. جالب آن که با مشارکت 85 درصد مردم در این انتخابات، دومین حضور پر رنگ مردم رقم خورد؛ مشارکتی که در هیچ دوره دیگری اتفاق نیفتاده است.
هشتمین انتخابات سراسری کشور که در 19 آذر 1361 برگزار شد، اختصاص به تشکیل اولین جلسه خبرگان رهبری داشت. اهمیت و نقش اساسی و محوری رهبری در نظام اسلامی از یک سو و همچنین لزوم عینیت یافتن رای مردم در انتخابات رهبری نظام از سوی دیگر، باعث شد در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تشکیل مجلس خبرگان رهبری که وظایف تعیین رهبری و نظارت بر رهبری را به عهده دارد، با رای مستقیم مردم تصریح شود. به همین دلیل، مقدمات برگزاری این انتخابات از جمله تدوین قوانین عادی آن در سال 1361 انجام شد و انتخابات اولین دوره مجلس خبرگان رهبری در آذر همان سال برگزار شد. در واقع، با برگزاری هشتمین انتخابات سراسری در کشور، نهادی مردمی تشکیل شد تا ضمن تعیین رهبری نظام و به منظور صیانت از اراده مردمی، بر اعمال رهبری نظام نیز نظارت کند.
از آنجا که دوره مجلس خبرگان رهبری 8 سال تعیین شده است، از آن تاریخ تاکنون 2 دوره دیگر انتخابات سراسری برای تشکیل مجلس خبرگان برگزار شد که دوره چهارم آن نیز آذرماه امسال برگزار خواهد شد.
دومین انتخابات خبرگان
جالب آن که در انتخابات اولین دوره مجلس خبرگان رهبری بیش از 77 درصد وجدان شرایط رای دادن شرکت داشتند که این خود از اهتمام جدی مردم نسبت به نهادهای مردمی است. سال 1363 که دوره 4 ساله اولین دوره مجلس شورای اسلامی به پایان می‌رسید، انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی که نهمین انتخابات سراسری در کشور است، برگزار شد. این انتخابات که در 19 فروردین 1363 برگزار شد، از این جهت حائز اهمیت بود که بسیاری از نمایندگان مجلس از یاران انقلاب و معتمدان واقعی مردم بودند و دوران سخت جنگ تحمیلی را با تلاش و پشتکار پشت سر گذاشتند.
مرداد 1364 که سومین دوره ریاست جمهوری به پایان می‌رسید، دهمین انتخابات سراسری کشور برای انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری برگزار شد. موفقیت ریاست جمهوری وقت کشورمان، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در اداره کشور، بویژه جنگ که در آن سالها دستاوردهای عظیمی نیز در جبهه‌ها نصیب کشور کرد، ملت ایران را بر آن داشت تا با حضوری جدی در پای صندوق‌های رای انتخابات ریاست جمهوری در 25 مرداد 1364 بار دیگر آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب کنند و به این ترتیب پرونده دهمین انتخابات سراسری کشور به مجلس شورای اسلامی اختصاص داشت با پایان دوره دوم مجلس در سال 1367، انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی در 19 فروردین همان سال برگزار شد و براساس آن، 270 نماینده ملت برای قانونگذاری در امور کشور انتخاب شدند.
این آخرین انتخابات سراسری کشور در زمان حضور حضرت امام خمینی، بنیانگذار انقلاب اسلامی است. زیرا ایشان یک سال بعد یعنی در خرداد 1368 رحلت کردند و ملت ایران از حکیمی فرزانه و رهبری دلسوز محروم شد. اگرچه فقدان آن امام بر سینه ملت ایران سنگین بود؛ اما درایت او در استقرار نظام محکم و مردمی که تا آن زمان با برگزاری 11 انتخابات سراسری پویایی خود را نشان داده بود و همچنین تربیت بزرگانی چون حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، امام خمینیره را جاودانه تاریخ کرد و با انتخاب صحیح مجلس خبرگان رهبری و برگزیدن حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری نظام اسلامی، کشتی انقلاب ناخدایی دیگر یافت.
ناخدایی که تدبیر و هدایت او اکنون نظام اسلامی را به یکی از قدرتمندترین و پویاترین نظام‌ها تبدیل کرده است. از نکات قابل توجه دیگر تا سال 1367، برگزاری 11 انتخابات سراسری در شرایط سخت و دشوار، درگیری‌های داخلی اوایل انقلاب و دوران 8 ساله دفاع مقدس است؛ به گونه‌ای که با وجود اشتغال بخش زیادی از کشور و همچنین تهاجمات گسترده ارتش رژیم بعث عراق، ملت ایران در تمامی انتخابات‌ها شرکت کردند که این خود نشانگر اهمیت انتخابات و نقش مردم در اداره امور کشور و پشتیبانی آنان از نظام اسلامی است. سال 1368 با وجود این که ملت ایران رهبری فرزانه و بنیانگذار انقلاب را از دست دادند، 2 انتخابات سراسری را برگزار کردند.
انتخابات چهارمین رئیس‌جمهور کشور برای پنجمین دوره ریاست جمهوری و همچنین شرکت در همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی کشور که در زمان حضور حضرت امامره و بنا به دستور ایشان اصلاحاتی در قانون اساسی انجام شده بود و نیازمند تایید عموم مردم بود. لذا 6 مرداد 1368، دوازدهمین و سیزدهمین انتخابات سراسری کشور به طور همزمان برگزار شد براساس آن، مردم با حضور جدی خود ضمن تایید اصلاحات انجام شده در قانونی اساسی، چهارمین رئیس‌جمهور کشور را انتخاب کردند. چهارمین رئیس‌جمهور، دولت پنجم را که با پایان جنگ همراه شده بود، به عنوان دولت سازندگی تشکیل داد و توانست در 2 دوره اقدامات زیربنایی مهمی نیز انجام دهد.
با پایان یافتن دوره اول مجلس خبرگان رهبری در سال 1369، چهاردهمین انتخابات سراسری کشور به تشکیل دوره دوم مجلس خبرگان اختصاص یافت 16 مهر 1369 ملت ایران در حالی به پای صندوق‌های رای آمدند که حجم زیادی از تبلیغات مسموم علیه نظام اسلامی و رهبری انقلاب از سوی دشمنان خارجی و غافلان داخلی در حال انجام بود. انتخاب خبرگان ملت و پس از آن حمایت همه جانبه آنان از رهبری معظم انقلاب، ضمن آن‌که همه توطئه‌های شوم را خنثی کرد، بستری را فراهم کرد تا کشور به سمت توسعه شتاب بیشتری بگیرد و در این چارچوب برنامه‌های 5 ساله کشور زیر نظر رهبری معظم انقلاب تهیه و تدوین شد و به اجرا درآمد.
فروردین 1371 شاهد برگزاری انتخابات مهم دیگری بود. پانزدهمین انتخابات سراسری کشور به نام مجلس شورای اسلامی ثبت شد. ملت ایران با حضوری آگاهانه در پای صندوق‌های رای در 21 فروردین 1371 نمایندگانشان را به خانه ملت فرستادند تا با همراهی و همگامی با دولت، گامهای اساسی در جهت ساختن ایرانی آباد و آزاد بردارند و مسیر توسعه همه جانبه را هموار سازند.
دولت‌های پنجم تا هفتم
شانزدهمین انتخابات سراسری کشور، ششمین دوره ریاست جمهوری را مشخص کرد. 21 خرداد 72 ملت ایران به پای صندوق‌های رای آمدند و چهارمین رئیس‌جمهور کشور را فرصت دیگری داد تا برنامه‌های خود را به طور کامل اجرا کند. بر این اساس، حجت‌الاسلام ‌هاشمی رفسنجانی به عنوان منتخب ششمین دوره ریاست جمهوری از سوی ملت ایران برگزیده شد و او 4 سال دیگر فرصت یافت تا به ملت ایران در عرصه‌های مختلف خدمت کند.
اقدامات دولتهای پنجم و ششم در عرصه‌های سیاسی،‌ اقتصادی و اجتماعی فضای مناسبی را برای رقم خوردن حماسه‌ای دیگر در کشور فراهم کرد. به همین سبب انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی با حضور حداکثری مردم برگزار شد. ملت ایران با حضور بیش از 71 درصدی خود در پای صندوق‌های هفدهمین انتخابات سراسری، نمایندگان پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی را 18 اسفند 74 برگزیدند. این حضور پررنگ و قابل توجه که درصد بالایی از آن متعلق به جوانان و نسل سومی‌های کشور بود، باعث شد انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری در شرایط سخت رقابتی و با حضوری مثال زدنی برگزار شود.
حضوری که رهبر معظم انقلاب از آن به عنوان حماسه یاد کردند و منشاء برکات زیادی در عرصه داخلی و بین‌المللی برای کشور بود. 2 خرداد 76 ملت ایران ضمن آن که هجدهمین انتخابات سراسری کشور را با شور و شگفتی فراوان برگزار کردند، پنجمین رئیس‌جمهور کشور را نیز برگزیدند. رای ملت به رئیس‌جمهور پنجم برای تشکیل دولت هفتم این دولت را بر آن داشت تا گامهایی در جهت تکمیل روند توسعه کشور بردارد و با بهره‌گیری از شرایط به وجود آمده، زمینه افزایش اعتبار جهانی نظام اسلامی را فراهم کند.
در سال 1377 شاهد برگزاری نوزدهمین انتخابات سراسری در کشور بودیم. در اولین روز آبان آن سال، ملت ایران برای انتخاب نمایندگان خبره خود در مجلس خبرگان به پای صندوق‌های رای آمدند و با انتخاب مردم سومین دوره مجلس خبرگان رهبری تشکیل شد. دوره‌ای که تا کنون ادامه دارد و با پایان آن انتخابات چهارمین دوره آن بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده در آذرماه برگزار خواهد شد.
بیستمین انتخابات سراسری کشور با تشکیل نهاد مردمی دیگر اختصاص یافت. در انتخاباتی که در 7 اسفند 1377 برگزار شد، ملت ایران با حضور در پای صندوق‌های رای حدود 200 هزار نفر را برای فعالیت در دهها هزار شورای شهر و روستا برگزیدند و بر این اساس، نهاد مردمی دیگری به وجود آمد تا به طور عینی‌تر اراده مردمی را در اداره شهر و روستا محقق کند.
در سال بعد از آن یعنی در سال 1378، انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی برگزار شد. ملت ایران با حضور در پای صندوق‌های رای بیست و یکمین انتخابات سراسری کشور در 29 بهمن 1378 نمایندگان خود را به مجلس ششم فرستادند تا آنان نیز فرصت یابند نسبت به ملتی که به آنها اعتماد کردند، ادای دین کنند.
بیست و دومین انتخاب سراسری کشور به هشتمین دوره ریاست جمهوری اختصاص یافت. ملت ایران در 18 خرداد 1380 با حضور پای صندوق‌های رای با رای مطلق خود، 4 سال دیگر به پنجمین رئیس‌جمهور کشور یعنی حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی فرصت دادند تا طرح و برنامه‌های نیمه تمامش را تمام و حلقه خدمت را کامل کند.
نقطه عطف
بیست و ‌سومین انتخابات سراسری کشور نیز به دومین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا اختصاص یافت. تجربه دوره اول باعث شد تا ملت با هوشیاری بیشتر در 9 اسفند سال 1381 منتخبان خود را برای فعالیت در شوراها بر‌گزینند و فرصت کاری به گروههای دیگر بدهند.
اول اسفند 1382 انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی برگزار شد. ملت ایران با برگزاری بیست و چهارمین انتخابات سراسری خود در بیست و پنجمین سالگرد انقلاب اسلامی ضمن اینکه سرزنده بودن خود را نشان دادند نمایندگان خود را برای فعالیت در مجلس هفتم برگزیدند و بر این اساس فضای مناسبی را در اختیار کسانی قرار دادند که با شعار عدالت‌محوری به میدان آمده بودند.
فضای به وجود آمده در کشور. نهادینه شدن فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی و همچنین فراهم شدن فضای رقابتی مناسب باعث شد انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری به نقطه عطفی در تاریخ کشور بدل شود. بیست و پنجمین انتخابات سراسری کشور در حالی در 27 خرداد 1384 برگزار شد که کمتر کسی می‌توانست نتیجه آن و حتی حضور پرشور ملت را پیش‌بینی کند. این امر باعث شد برای اولین بار در تاریخ انقلاب اسلامی، انتخاب رئیس‌جمهور به دوره دوم بکشد. به همین دلیل، ملت ایران خود را برای برگزاری بیست ‌و ششمین انتخابات سراسری آماده کرد و چند روز پس از انتخابات 27 خرداد 84، یعنی 3 تیر به پای صندوق‌های رای آمد و رئیس‌جمهور ششم کشور را برای تشکیل دولت برگزید.
نکته قابل توجه این بود که شگفتی تعجب و بهت محافل سیاسی، خبری رسانه‌ای جهان را برانگیخت. اکنون ملت ایران بال برگزاری 26 انتخابات سراسری مهم خود را آماده می‌کند تا با حضور در پای صندوق‌های رای انتخابات چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری و انتخابات سومین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا در آذر امسال، بیست و هفتمین و بیست و هشتمین انتخابات سراسری کشور را در فضایی کاملا آگاهانه، پرشور و با نشاط برگزار کند.

نظرات بینندگان
آخرین مطلب
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات