وابستگی آمریکا به نفت خاورمیانه رویا یا واقعیت

سهم خاورماینه و خلیج‌فارس از بازار نفت جهان

میزان کل ذخایر نفتی جهان اکنون هزار و 293 میلیارد بشکه است که 743 میلیارد بشکه از این میزان متعلق به خاورمیانه است. پس از خاورمیانه، آمریکای شمالی با 213 میلیارد بشکه ذخیره نفتی در جایگاه دوم قرار دارد. بر همین اساس آمریکای مرکزی و جنوبی مشترکا 103 میلیارد بشکه و قارۀ وسیع آفریقا نیز دقیقا همین مقدار ذخیره نفت در اختیار دارند. کشورهای اوراسیا 79 میلیارد بشکه نفت در خود ذخیره دارند و سهم دیگر کشورهای آسیایی نیز تنها 39 میلیارد بشکه است. فقیرترین قاره جهان از نظر میزان ذخیره نفت با تنها 15 میلیارد بشکه قاره اروپاست.

طبق پیش‌بینی ادارۀ اطلاعات انرژی آمریکا، هم‌اکنون روزانه 24 میلیون بشکه از 80 میلیون بشکه نفت مصرفی بازارهای جهانی از منطقۀ خلیج‌فارس و تنگه هرمز عبور داده می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که حداقل تا 20 سال آینده منطقه خلیج‌فارس همچنان قطب انرژیک جهان خواهد بود. این منطقه در سال 1995 حدود 4/15 درصد نفت جهان را تامین می‌کرد که این میزان در سال 2020 به 8/41 درصد افزایش خواهد یافت. 60 درصد ذخایر اثبات شده جهان نیز در منطقه خاورمیانه و به طور خاص در حاشیه خلیج‌فارس است و پیش‌بینی می‌شود با اکتشاف‌های جدید، این رقم افزایش یابد، به ویژه این که افزایش ظرفیت تولید در خاورمیانه موجب توسعه و تقویت مشارکت آن در بازار تجارت جهانی خواهد شد.

از طرف دیگر نفت 80 درصد از کل صادرات کشورهای حوزۀ خلیج‌فارس، 90 درصد از درآمد ارزی و 40 درصد کل درآمد ملی این کشورها را تشکیل می‌دهد. عربستان با در اختیار داشتن 37 درصد ذخایر نفت خام جهان حدود 264 میلیارد بشکه را در اختیار دارد و یکی از سه کشور بزرگ صادرکنندۀ نفت به آمریکا به شمار می‌رود. کویت و عراق هر کدام 14 درصد، ایران و ونزوئلا هر کدام 9 درصد، امارات هشت درصد و بقیه اعضای اوپک مجموعا 9 درصد را در اختیار دارند. عربستان، امارات و کویت بیش از 100 سال نفت خواهند داشت. قطر تا 50 سال و عمان تا 10 سال آینده. براساس برآورد چیده نیست و نیاز به آموزش خاصی هم ندارد.

سهم خاورمیانه از نفت وارداتی آمریکا

آمریکا اکنون بزرگترین واردکنندۀ نفت در جهان است و روزانه بیش از 25 درصد نفت جهان را مصرف می‌کند. اکثر واردات نفت آمریکا از کشورهای عربی خاورمیانه صورت می‌گیرد و نفت به یک ریسک اقتصادی برای آمریکا تبدیل شده است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای جهانی نفت در سال 2010 به 95 میلیون بشکه خواهد رسید و آمریکا در سال 2025 حدود 51 درصد نفت خود را از کشورهای عضو اوپک تامین خواهد کرد که عمده آن‌ها در حاشیه خلیج‌فارس قرار دارند. اگر تقاضای نفت چین و هند و دیگر کشورهای در حال توسعه به رشد بالای خود ادامه دهد، قیمت نفت افزایش خواهد یافت و این امر قیمت بنزین در آمریکا را تحت تاثیر قرار خواهد داد. جورج بوش، رییس‌جمهوری آمریکا تاکید کرده که نفت به مخاطره بزرگ اقتصادی آمریکا تبدیل شده است و این کشور باید از وابستگی شدید خود به نفت بکاهد. از نظر بوش ایالات متحده از شرایط خاصی برخوردار است چرا که نفت خام وارداتی این کشور از کشورهای مختلفی تامین می‌شود. این در حالی است که ایالات متحده همواره از ناحیه عرضه نفت خام ونزوئلا نیز آسیب‌پذیر بوده است که به عنوان اصلی‌ترین صادرکنندۀ نفت به این کشور، 15/5 درصد از بازار نفت خام آمریکا را در اختیار دارد.

آمارها حکایت از آن دارد که شاخص آسیب‌پذیری واردات نفت خام آمریکا از پنج کشور عمده صادرکنندۀ نفت خام از 62 درصد در سال 2001 به 76 درصد در آغاز سال 2003 رسیده است که این میزان از وابستگی اقتصاد آمریکا در تاریخ این کشور بی‌سابقه بوده و از دورۀ شوک نفتی جنگ خلیج‌فارس در 1991 نیز بیش‌تر شده است. کانادا، عربستان، مکزیک و ونزوئلا صادرکنندگان بزرگ نفت به آمریکا هستند. طی 9 ماه نخست 2006 میلادی کشورهای کانادا، مکزیک و عربستان بزرگترین صادرکنندگان نفت خام به آمریکا بوده‌اند. در این مدت آمریکا بیش از 12496 میلیون بشکه نفت وارد کرده است که این رقم معادل 25 درصد تولید جهانی نفت بوده است. کانادا در این مدت 9/16 درصد نفت مورد نیاز آمریکا را تامین کرده است و مکزیک و عربستان نیز به ترتیب بیش از 1/12 و 7/11 درصد نفت وارداتی این کشور را تشکیل داده‌اند.

گرایش آمریکا به سوی شمال آفریقا

میزان صادرات نفت الجزایر به آمریکا در این مدت با رشد چشمگیری روبه‌رو شده است و الجزایر به ششمین صادرکنندۀ بزرگ نفت به آمریکا تبدیل شده است. الجزایر طی 9 ماه نخست 2006 میلادی، روزانه بیش از 649 هزار بشکه نفت به آمریکا صادر کرده است. ارزش صادرات نفت خام الجزایر به آمریکا در این مدت به بیش از 14/9 میلیارد دلار رسیده است که این رقم 82/22 درصد کل صادرات نفت الجزایر را تشکیل می‌دهد.

تمایل به واردات بیشتر از کانادا

واشنگتن از اتاوا خواسته است تولید نفت خود را به پنج میلیون بشکه در روز در سال 2015 افزایش دهد تا به این ترتیب، وابستگی آمریکا به نفت وارداتی از خاورمیانه کمتر و کمتر شود. این در حالی است که کانادا اکنون با صادرات یک میلیون بشکه نفت در روز به آمریکا، بزرگ‌ترین صادرکنندۀ نفت به این کشور است. متوسط تولید نفت کانادا طی سال 2006 میلادی بیش از 61/2 میلیون بشکه بود. تولید نفت کانادا امسال نیز با 1/9 درصد افزایش به بیش از 89/2 میلیون بشکه در روز خواهد رسید و موافقت دولت کانادا با بهره‌برداری از منابع نفتی حوزۀ آلبرتا، مهمترین علت افزایش تولید نفت این کشور به شمار می‌رود.

با این وجود کانادا قصد دارد میزان تولید گاز طبیعی را کاهش دهد که این مساله موجب نگرانی شدید مقام‌های آمریکایی شده است. از طرف دیگر کانادا به زودی قادر به صادرات بیشتر نفت به آمریکا به جای عربستان و ونزوئلا نیست. اما دولت آمریکا ضمن ابراز نگرانی شدید از کاهش صادرات نفت کانادا به این کشور، خواستار افزایش صادرات نفتی اتاوا به واشنگتن شده است. در صورت توافق دو کشور، کانادا طی سال‌های آینده با افزایش سرمایه‌گذاری و تولید نفت بیشتر، روزانه پنج میلیون بشکه نفت به آمریکا صادر خواهد کرد که این رقم معادل 25 درصد کل نفت مصرفی آمریکا خواهد بود. باب گریکو، رییس مؤسسه تحقیقات نفت آمریکا موسوم به API در این باره می‌گوید: آمریکا باید در دیدگاه‌های خود نسبت به کانادا تجدیدنظر کند. کانادا می‌تواند منبع قابل اطمینانی برای تامین نفت مورد نیاز واشنگتن باشد.»

دولت بوش همواره قصد داشته است میزان وابستگی آمریکا به منابع نفت خاورمیانه را کاهش دهد. براساس طرح دولت بوش، میزان وابستگی آمریکا به واردات نفت از خاورمیانه تا سال 2015 میلادی بیش از 75 درصد کاهش خواهد یافت.

این در شرایطی است که مطالعه 195 اقتصاددان آمریکایی حکایت از آن دارد که چنانچه قیمت‌های نفت به بشکه‌ای 100 دلار برسد، اقتصاد آمریکا به سمت رکود سوق داده خواهد شد.

براساس این مطالعه که سالانه دو بار از سوی انجمن ملی برای تجارت علوم اقتصادی انجام می‌شود، بزرگترین خطری که عمده‌ترین اقتصاد جهان را تهدید می‌کند، تروریسم و پس از آن قیمت‌های بالای انرژی است. استوارت هافمن، رییس انجمن ملی مسائل اقتصادی بازرگانی و اقتصاددان ارشد خدمات مالی «پی.ان.سی» گفت: «اعضای این انجمن معتقدند که قیمت‌های بیش از بشکه‌ای یکصد دلار احتمالا موجب رکود خواهد شد.» به گفتۀ وی، اقتصاددانان انجمن، آینده روشنی را برای جایگزینی فن‌آوری‌های چشمگیری به جای نفت در دهۀ آینده مشاهده نمی‌کنند. برخی از تحلیلگران انرژی پیش‌بینی کرده‌اند در صورت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران که یکی از تولیدکنندگان مهم نفت خام جهان است، قیمت‌های نفت را از قیمت‌های 70 و اندی دلار در حال حاضر به بالای بشکه‌ای 100 دلار خواهد رساند. 34 درصد از پاسخ‌دهندگان به مطالعه انجمن ملی برای تجارت علوم اقتصاد گفته‌اند بزرگترین معضلی که در کوتاه‌مدت رویاروی اقتصاد آمریکاست، مساله تروریسم است این در حالی است که در ماه مارس 26 درصد پاسخ‌دهندگان چنین نظری داشتند.