دلایل کاهش تورم در 9 ماه اول سال

* آقای دکتر در حال حاضر نرخ تورم کشور چقدر است؟
** طبق بررسی بانک مرکزی، تورم در 12 ماهه منتهی به آذر ماه سال جاری، در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته به 4/13 درصد رسیده است.
* یعنی نسبت به دوره مشابه سال قبل کاهش داشته است؟
** بله، نسبت به دوره مشابه سال قبل کاهش یافته است. به طوری که تورم در پایان سال گذشته 2/15 درصد بود. براساس بررسی‌ها و مطالعات ما با توجه به وضعیتی که در آغاز سال جاری برای بودجه داشتیم، نگران بودیم. برآوردهایی صورت می‌گرفت که تورم امسال 15 تا 16 درصد باشد.
* پس چه عاملی باعث کاهش تورم شد؟
**عرض می‌کنم. در ماه‌های آغازین سال نگرانی‌هایی وجود داشت. اگر به نرخ‌های اعلام شده بانک مرکزی توجه کنید، می‌بینید که در سه ماهه اول سال، تورم بالا بوده و سرعت رشد آن از ماه‌های مشابه سال قبل پیش افتاده بود. اما از تابستان به بعد دلایل متعدد کوچک و بزرگی مطرح و از سرعت افزایش قیمت‌ها کاسته شد. از مرداد به این طرف شاهد این هستیم که اندک اندک روند افزایشی شاخص قیمت‌ها، سرعت کمتری داشته و با سرعت کمتری رشد کرده است.
* یعنی آهنگ افزایش کم شده است؟
** بله، نهایتاً به جایی رسیده که الان تورم کمتر از 14 درصد است.
* عوامل کاهش تورم چه بوده است؟
** بخشی به دلیل فعالیت‌هایی بوده که در سال‌های قبل صورت گرفته است. مهم‌تر از همه رشد مستمر اقتصادی در چند سال اخیر باعث کاهش تورم شده است. رشد اقتصادی در برنامه اول و دوم در مقایسه با برنامه سوم نشان از رشد بالای اقتصادی در سومین برنامه دارد. یعنی طی سال‌های برنامه سوم به دلیل فعالیت‌های صورت گرفته، رشد فاحشی در رشد اقتصادی رخ داده است.
* البته در همین شرایط رشد نقدینگی، ضریب افزاینده و ... همگی در مسیر عکس کاهش تورم حرکت می‌کند؟
** عرض می‌کنم. ببینید، رشد اقتصادی و مستمر بودن آن اتفاق افتاده و انتظارات تورمی در جامعه تعدیل شده است. در سایه افزایش درآمد نفت انتظارات تورمی کمتر شده است. در سال‌های قبل از برنامه سوم که نرخ ارز مرتب تحت فشار قرار می‌گرفت، این مسئله موجب شده بود که علاوه بر بی‌ثباتی نرخ ارز، در سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی ناملایماتی ایجاد شود. عملاً در 5 - 4 سال گذشته با ثبات نرخ ارز مواجه هستیم. این عامل هم سبب شده انتظارات تورمی ـ که مهم‌ترین عامل در ایجاد تورم بوده ـ کم شود.
پس این هم نکته دیگری است که به تعدیل انتظارات تورمی و در پی آن کاهش تورم منتهی شده است. به دنبال آن اتفاقات دیگری هم رخ داده است. در بخش کشاورزی شرایط بهبود پیدا کرده و نسبت به 2 سال گذشته رشد محصولات کشاورزی در اغلب گروه‌های کالایی به ویژه گروه مواد غذایی با کاهش قیمت محصولات توام شده است. در میان 8 گروه کالایی که در شاخص قیمت‌ها داریم، غیر از یکی دو مورد مثل شاخص مربوط به بهداشت درمان و تفریحات (که ضریب اهمیت آن نسبت به کل اندک است) که رشد اندکی داشته، سایر گروه‌ها با کاهش روبه‌رو بودند.
مقدار دیگری هم مربوط به عوامل دیگری چون بی‌اطمینانی در طول سال بوده است. بی‌اطمینانی یا اندکی بی‌ثباتی که مربوط به فضای انتخابات در کشور بوده است. بعد از آن دولت جدید آمد و تا زمانی که مستقر شود و برنامه‌های جدید خود را اعلام کند، اندکی بی‌اطمینانی به وجود آمد که این موارد تا حدودی موجب شد مردم در تصمیم‌گیری خود تعمق کنند و همین عامل مصرف را تا حد زیادی کاهش داده است. اینها فشار را محدود کرده و موجب کاهش تورم شده است.
* در مورد سایر شاخص‌ها صحبت کنید. مثلاً رشد نقدینگی.
** بله، رشد نقدینگی هم رشد بالایی بوده است. یعنی در کنار عواملی که تأثیر مثبت بر مهار تورم داشته، برخی موارد هم شرایط منفی داشتند. امسال عملکرد رشد نقدینگی نسبت به دوره مشابه سال قبل، حدود 30 تا 31 درصد است. پیش‌بینی ما آن است که با وضع موجود تا پایان سال نقدینگی به حدود 35 درصد برسد. این بزرگترین نگرانی ما در خصوص تورم است.
* با رشد 35 درصدی نقدینگی که ناشی از رشد پایه پولی و ضریب فزاینده بوده، پیش‌بینی شما برای تورم چقدر است؟
** درست است نقدینگی دربرگیرندۀ پایه پولی و ضریب فزاینده است. هر دو این عوامل هم رشد کردند و رشد همزمان آنها، پیش‌بینی نقدینگی را به 35 درصد رسانده است. ما نگران هستیم. 
* با این اوصاف پیش‌بینی شما برای تورم چقدر است؟
** پیش‌بینی ما بر این است که تورم با اوضاع فعلی که در 9 ماهه اول به 4/13 درصد رسیده، در ماههای پایانی سال هم خیلی زیاد نباشد. تجربه نشان داده، در ماه‌های پایانی سال رشد قیمت ـ با وجود بالا بودن ـ به گونه‌ای نیست که اثرات ماه‌های قبل را خنثی کند و تحت‌الشعاع قرار دهد. ما فکر می‌کنیم که تورم برای کل سال بین 13 تا14 درصد بسته خواهد شد. اما رشد نقدینگی، هم نباید خیلی روی پیش‌بینی تورم امسال اثر بگذارد چرا که تأثیر رشد نقدینگی به یک باره نخواهد بود.
بلکه با وقفه روی تورم اثر می‌گذارد. بخش اندکی از اثرات رشد نقدینگی روی تورم ـ که عمدتاً به طور یک جا و با سرعت بیشتر در ماه‌های پایانی وارد سیستم اقتصادی می‌شود ـ این طرف سال است. اما سال بعد با اندکی تأخیر، تأثیر رشد نقدینگی را روی تورم می‌بینیم.
بنابراین گرچه نقدینگی نقش مهمی دارد اما در کنار آن عوامل دیگری هم مطرح است. مثلاً در بخش مسکن که در 2 ساله اخیر با رکود مواجه است، یکی از شاخص‌های مهم، شاخص دستمزدها است. شاخص دستمزدهای بخش مسکن و ساختمان در سال جاری نسبت به سال‌های گذشته،؛ مقدار قابل ملاحظه‌ای افت پیدا کرده است.
وقتی شاخص‌ها را نگاه کنیم، افت‌هایی را می‌بینید. یا در ماه‌های تابستان به صورت مقطعی، مواردی باعث کاهش برخی شاخص‌ها شد. فرضاً در ماه‌های آغازین تابستان که اپیدمی و با مطرح شد، قیمت سبزیجات به شدت کاهش پیدا کرد. بعد از آن بحث آنفولانزای مرغی و احتمال بیماری پرندگان، باعث کاهش قیمت مرغ شد.
بعد از آن به علت افزایش درآمدهای نفتی و افزایش برداشت‌های نفتی در قالب بودجه، واردات برخی کالاها بیشتر شد. یعنی بخشی از افزایش درآمد نفت به سمت واردات رفت.
بخش اعظم کالاهایی که مصرف می‌کنیم و در تورم اثرگذار است، کالاهای وارداتی هستند. درست است که تورم بیرونی نسبت به تورم درون کشور کمتر بوده است، اما فراوانی کالاها در اثر واردات هم در کاستن تورم اثرگذار بوده است. در مورد قیمت نهاده‌های تولیدی افزایش قیمت‌ها به آن گونه‌ای که در مورد برخی اقلام دیگر روی داده و باعث افزایش تورم شده، نبوده است. پس مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی و غیراقتصادی در کنار هم به کاهش تورم کمک کرده است، با این حال ما نگرانیم.
پیوسته در سال‌های گذشته به دلیل رشد بالای نقدینگی نگران بودیم و پیوسته این نگرانی هست که اگر انتظارات تورمی که اوایل دهه هفتاد داشتیم، به جامعه برگردد، مشکلات تورمی تشدید می‌شود. دلیل این تشدید تورم آن است که رشد انتظارات تورمی با رشد بالای نقدینگی همراه می‌شود. در چند سال قبل حجم قابل توجهی از نقدینگی توسط بورس و بخش ساختمان جذب می‌شد. اما رکود این دو بخش هم موجب نگرانی است چرا که نقدینگی فراوانی داریم که در صورت پدیداری جرقه‌های بازگشت انتظارات تورمی اقتصاد را با مشکل مواجه می‌کند.
* در بودجه سال85، حدود 35 میلیارد دلار مصرف ارزی پیش‌بینی شده. از دید شما توان جذب چه تعداد از این ارز در داخل کشور وجود دارد؟
** من فکر می‌کنم، درست است که عدد بزرگ شده اما شفاف هم شده است. امسال هم حدود 32 میلیارد دلار از درآمد نفت را مصرف می‌کنیم.
* امسال حدود 30 میلیارد دلار بود؟
** نه حدود 32 تا 33 میلیارد دلار است. فاصله مصرف ارزی امسال با سال آینده خیلی زیاد نیست. اگر متناسب با رشد اقتصادی، ارزبری اقتصاد حدود 10 تا 15 درصد افزایش پیدا کند (که نرخ معقولی است) خیلی مشکل نخواهیم داشت.
* بازار داخلی چقدر توان خرید ارز دارد؟
** برآورد ما 28 تا 29 میلیارد دلار است.
* آقای دکتر شما به عوامل رشد تورم اشاره کردید. شبه‌ پول چقدر در رشد نقدینگی و تورم اثرگذار بوده است؟
** شبه پول در درون نقدینگی است. رشد نقدینگی هم از عوامل مؤثر و ماندگار برای رشد تورم است. بنا به دلایلی گسستی بین نرخ رشد نقدینگی و تورم ایجاد شده است. از نظر ما براساس تجزیه و تحلیل‌ها در چند سال اخیر، مهمترین عوامل ایجاد گسست، رشد بالا و مستمر اقتصادی، ثبات نرخ ارز و کاهش انتظارات تورمی بوده است. اینکه اگر رشد نقدینگی استمرار پیدا کند، به رغم داشتن رشد اقتصادی پنج تا شش درصد، آیا رابطه بریده می‌شود یا نه، موجب نگرانی است. اگر اتفاقی به بازگشت انتظارات تورمی دامن بزند، نیروی خطرناکی به نام نقدینگی انباشته در جامعه وجود دارد که می‌تواند افزایش قیمت‌ها را دامن بزند. البته ما ابزارهایی داریم و می‌توانیم با استفاده از اوراق مشارکت جلوی تورم را بگیریم.
* در حال حاضر اوراق مشارکت تنها ابزار دولت است؟
** خب اگر دولت انضباط را پیشه کند می‌شود کارهایی کرد، محدود شدن سهم دولت از اعتبارات می‌تواند کمک کند.
* در آن صورت سازمان‌های دولتی با مشکل مواجه می‌شوند؟
** خوب به هر حال اینها مسائلی است که همه را در کنار هم بررسی می‌کنیم. آثار سیاست‌های جدید و قبلی را هم بررسی می‌کنیم. تلاش همگان در دولت و مجلس آن است که آثار تورمی این مجموعه سیاست‌ها را به حداقل برسانیم. خوشبختانه به رغم نگرانی‌های آغاز سال تورم امسال کمتر از پیش‌بینی سال اول برنامه چهارم است. قرار بود در سال اول برنامه چهارم، تورم به 4/14 درصد برسد اما در حال حاضر در 9 ماهه اول تورم به 4/13 درصد رسیده است. پیش‌بینی‌ها آن است که تا پایان سال تورم بین 13 تا14 درصد باشد.